Inscríbhinní Oghaim

Feictear inscríbhinní oghaim ar leachtanna cuimhneacháin de Cheiltigh na nOileán. Faightear an mhórchuid díobh in iardheisceart na hÉireann, agus thart timpeall an Mhuir Éireann — oirdheisceart na hÉireann, Corn na Breataine, an Bhreatain Bheag agus Oileán Mhanann. Téann siad siar chomh fada leis na 5ú agus 6ú haoiseanna. Is as Gaeilge Chianach a scríobhadh iad go formhór, ach tá cúpla ceann le blúiríní Cruithnise orthu, agus tá Laidin le feiceáil fosta.

Cloch Oghaim CIIC 504 ó Oileán Mhanann, leis an droim sa lár, ᚛ᚁᚔᚃᚐᚔᚇᚑᚅᚐᚄᚋᚐᚊᚔᚋᚒᚉᚑᚔ᚜ ᚛ᚉᚒᚅᚐᚃᚐᚂᚔ᚜ BIVAIDONAS MAQI MUCOI CUNAVA[LI], Bivaidonas (beo-mar-thine) mhic chlainne Cunava[li]

Tá tuairim is 400 inscríbhinn a bhfuil eolas orthu. Tá roinnt córas uimhrithe le fáil. Is é an córas is forleithne ná Corpus inscriptionum insularum Celticarum (CIIC), bunaithe ar saothar R. A. S. Macalister. Faightear ann na hinscríbhinní aitheanta faoina 1940í, le 507 iontráil go dtí 1945, san áireamh inscríbhinní Laidine agus Rúnacha, agus trí cinn curtha ann i 1949. Córas eile is ea Celtic Inscribed Stones Project (CISP), bunaithe ar shuíomh na gcloch. Mar shampla, is ionann CIIC 1 agus CISP INCHA/1.

Is féidir na hinscríbhinní a roinnt idir cineálacha "ortadocsacha" agus "scolaíocha". Téann inscríbhinní ortadocsacha siar go dtí ré na Gaeilge Cianaí, agus record a ainm duine, nó ar leac uaighe, sin nó chun seilbh talún a chur in iúl. Téann inscríbhinní scolaíocha siar go dtí ré na Sean-Ghaeilge suas go dtí na linne seo.

Inscríbhinní ortadocsacha

Aicmí agus Litreacha Oghaim
Beith					Uath					Muin					Ailm					Forfeda
B	L	F	S	N	H	D	T	C	Q	M	G	NG	S	R	A	O	U	E	I	EA	OI	UI	IA	AE	P
ᚁ	ᚂ	ᚃ	ᚄ	ᚅ	ᚆ	ᚇ	ᚈ	ᚉ	ᚊ	ᚋ	ᚌ	ᚍ	ᚎ	ᚏ	ᚐ	ᚑ	ᚒ	ᚓ	ᚔ	ᚕ	ᚖ	ᚗ	ᚘ	ᚙ	ᚚ

In inscríbhinní ortadocsacha, scríobhadh an téacs ar dhroim nó faobhar na cloiche, mar a raibh ina scorlíne na litreacha. Léitear an téacs ó thaobh íochtair ar chlé na cloiche, ag leanúint suas an chloch ar a himeall, trasna an barr agus síos ar dheis, más gá.

Thug MacManus (1991) liosta le 382 inscríbhinn dá leithéid. Faightear iad ar fud na tíre in Éirinn, ach lonnaithe go formhór sa deisceart:

• Ciarraí 130
• Corcaigh 84
• Port Láirge 48
• Cill Chainnigh 14
• Maigh Eo 9
• Cill Dara 8
• Cill Mhantáin 5
• Mí 5
• Ceatharlach 4
• Loch Garman 3
• Luimneach 3
• Ros Comáin 3
• Aontroim 2
• An Cabhán 2
• Lú 2
• Tiobraid Árann 2
• Ard Mhacha 1
• Baile Átha Cliath 1
• Fear Manach 1
• Liatroim 1
• Doire 1
• Tír Eoghain 1

Other specimens are known from:

• Breatain Bheag ca. 40
  • Pembrokeshire 16
  • Breconshire 7
  • Carmarthenshire 7
  • Glamorgan 4
  • Ceredigion 3
  • Denbighshire 2
  • Powys 1
  • Caernarvonshire 1
• Sasana
  • Corn na Breataine 5
  • Devon 2
  • elsewhere 1
• Oileán Mhanann 5
• some doubtful examples from Alba 3?

Nathanna struchtúrtha

Is ainmneacha pearsanta iad tromlach iomadúil na n-inscríbhinní, scríofa i nathanna struchtúrtha, a dhéanann de ghnáth cur síos ar shinsearacht nó gaol treibhe an duine i gceist.

Is iad a leanas na focail ghaoil:

• ᚋᚐᚊᚔ MAQI mic
• ᚔᚅᚔᚌᚓᚅᚐ INIGENA iníne
• ᚋᚒᚉᚑᚔ MUCOI treibhe, clainne
• ᚐᚃᚔ AVI uí
• ᚉᚓᚂᚔ CELI céile
• ᚅᚓᚈᚐ, ᚅᚔᚑᚈᚈᚐ NETA, NIOTTA nia, curaidh

Tug faoi ndeara go bhfuil na focal úd uile sa tuiseal ginideach, mar chuid de nath iomlán den fhoirm "[cloch] mo dhuine mhic ..." nó "[[in] ainm] mo dhuine mhic ...", na túsfhocail go hannamh scríofa, de ghnáth intuigthe:

• ᚂᚔᚓ LIE lia (féach CIIC 1)
• ᚐᚅᚋ ANM ainm

Ina dteannta sin, feictear an focal KOI, arb ionann é agus Hic Iacit as Laidin:

• ᚕᚑᚔ KOI seo é

Is suimiúil é KOI óir gur scríobhadh an litir K leis an bhforfid, Éabhadh.

In ord minicíochta, feictear na focail formula i nathanna mar a leanas:

• X MAQI Y
• X MAQI MUCOI Y
• X MAQI Y MUCOI Z
• X KOI MAQI MUCOI Y
• X MUCOI Y
• X MAQI Y MAQI MUCOI Z
• Ainm lom gan focal formula
• ANM X MAQI Y
• ANM X
• X AVI Y
• X MAQI Y AVI Z
• X CELI Y
• NETA X
• INIGENA X Y (féach CIIC 362)

Ainmneacha

Nochtann a n-ainmneacha pearsanta lear mór faoi luathshochaí na nGael, a tréith cogaidh ach go háirithe. Mar shampla, is iad an dá fhréamh is coitinne ná:

• ᚉᚒᚅᚐ

  CUNA

  cú

• ᚉᚐᚈᚈᚒ

  CATTU

  cath

Feictear na fréamhacha seo i n-ainmneacha amhail is:

• CIIC 300

  ᚉᚒᚅᚐᚅᚓᚈᚐᚄ

  CUNANETAS

  Nia/curadh cúnna

• (501) ᚉᚒᚅᚐᚋᚐᚌᚂᚔ

  CUNAMAGLI

  Flaith cúnna

• (107)

  CUNAGUSSOS

  tréan le cú

• (250) ᚉᚐᚈᚈᚒᚃᚃᚔᚏᚏ

  CATTUVVIRR

  fear catha

• (303) ᚉᚐᚈᚐᚁᚐᚏ

  CATABAR

  barr sa chath

• ᚔᚃᚐᚉᚐᚈᚈᚑᚄ

  IVACATTOS

  iúr an chatha

I measc ainmneacha cogaidh eile, faightear:

• (39) ᚁᚏᚐᚅᚑᚌᚓᚅᚔ

  BRANOGENI

  Branghinte

• (428) ᚈᚏᚓᚅᚐᚌᚒᚄᚒ

  TRENAGUSU

  tréan-ghus

• (504) ᚁᚔᚃᚐᚔᚇᚑᚅᚐᚄ

  BIVAIDONAS

  beo mar thine

Is coiteann iad focail a luann tréithe fisiciúil, amhail is:

• (368) ᚃᚓᚅᚇᚒᚁᚐᚏᚔ

  VENDUBARI

  barr/ceann fionn

• (75) ᚉᚐᚄᚑᚅᚔ

  CASONI

  ceann catach

• (119) ᚇᚐᚂᚐᚌᚅᚔ

  DALAGNI

  dall-ghinte

• (46) ᚇᚓᚏᚉᚋᚐᚄᚑᚉ

  DERCMASOCA

  dearc/súil mhaiseach

• (60) ᚋᚐᚔᚂᚐᚌᚅᚔ

  MAILAGNI

  maol-ghinte

• (239) ᚌᚐᚈᚈᚐᚌᚂᚐᚅ

  GATTAGLAN

  eagnaí glan

Tugann roinnt ainmneacha sinsear díoga le fios. Feictear an dia Lugh i n-ainmneacha amhail is:

• (4) ᚂᚒᚌᚌᚐᚇᚑᚅ LUGADDON
• (286) ᚂᚒᚌᚒᚇᚓᚉᚐ LUGUDECA
• (140) ᚂᚒᚌᚐᚃᚃᚓᚉᚉᚐ LUGAVVECCA

Feictear an t-ainm díoga ERC, neamh, i n-ainmneacha amhail is:

• (93) ᚓᚏᚉᚐᚔᚇᚐᚅᚐ ERCAIDANA
• (196) ᚓᚏᚉᚐᚃᚔᚉᚉᚐᚄ ERCAVICCAS

Tugann ainmneacha duine le fios clann nó cine an duine, such as:

• (156) ᚇᚑᚃᚃᚔᚅᚔᚐᚄ DOVVINIAS, as clann Chorca Dhuibhne, sa Daingean agus Uíbh Ráthach i gCo. Chiarraí (ainmnithe as bandia áitiúil)
• (215) ᚐᚂᚂᚐᚈᚑ ALLATO, den chlann Altraige i dtuaisceart Ciarraí
• (106) ᚉᚑᚏᚔᚁᚔᚏᚔ CORIBIRI den Dál Coirpri as Contae Chorcaí.

Ar deireadh, is suimiúil é go bhfuil baint ar leith le crainn ag roinnt ainmneacha:

• (230) ᚋᚐᚊᚔ ᚉᚐᚏᚐᚈᚈᚔᚅᚅ

  MAQI-CARATTINN

  Mac Caorthainn

• (v) ᚋᚐᚊᚃᚔ ᚊᚑᚂᚔ

  MAQVI QOLI

  Mac Coill

• (259) ᚔᚃᚑᚌᚓᚅᚔ

  IVOGENI

  Iúr-ghinte

Léirmheas

Molann scoláirí amhail is McNeill agus Macalister gur págánach iad na hinscríbhinní ortadocsacha ó thaobh ábhair de, agus gur loit iompaithigh Chríostaí iad chun an focal treibhe MUCOI ᚋᚒᚉᚑᚔ a bhaint, ag cur fosta croiseanna Críostaí ann. De réir scoláirí eile amhail is McManus, níl fianaise dá laghad ann chun an smaoineamh seo a thacú, ag lua inscríbhinní amhail is:

• (145) ᚛ᚊᚏᚔᚋᚔᚈᚔᚏ ᚏᚑᚅᚐᚅᚅ ᚋᚐᚊ ᚉᚑᚋᚑᚌᚐᚅᚅ᚜, QRIMITIR RONANN MAQ COMOGANN,

áit arb iasacht é QRIMITIR as presbyter (sagart) na Laidine.

Molann McManus nach loitiméireacht atá ann ach go díreach caitheamh agus cuimilt, agus óir gur úsáideadh na clocha le haghaidh ábhair thógála (McManus, §4.9). Molann McManus freisin gur mhair an focal MUCOI survived into Christian manuscript usage. I dteannta sin, is léir gur scríobhadh na hinscríbhinní le linn ré agus an Chríostaíocht go bunaithe go daingean in Éirinn. Is soiléire fós é ar phágánach nó Críostaí iad a rinne na hinscríbhinní, nó meacan dóibh siúd.

Éire

Faightear an chuid is mó desna na hinscríbhinní in Éirinn, le 330 as 382.

Feictear ar cheann desna na bailiúcháin oghaim ortadocsaigh is tábhachtaí ná hÉireann i gColáiste na hOllscoile Corcaigh (UCC), ar taispeáint don phobal sa 'Dorchla na gCloch'. Bhailigh Abraham Abell ársaitheoir (1783–1851) na hinscríbhinní úd agus bronnadh iad don Cork Institution sular cuireadh ar taispeáint iad i gCnOC. Ball ab ea Abell den Cuvierian Society Corcaí, a ndeara a chuid ball, ina measc John Windele, Fr. Matt Horgan agus R.R. Brash, sárobair orthu li lár na 19ú haoise.

Feictear bailiúcháin mór le rá éinne i nDún Lóich, gar do Chill Airne i gCo. Chiarraí. Leagtar na clocha amach i leathchiorcal ar thaobh an bhóthair agus caomhnaítear go maith iad.

CIIC	CISP	Ogham	Gaeilge	Suíomh
1	INCHA/1	᚛ᚂᚔᚓ ᚂᚒᚌᚅᚐᚓᚇᚑᚅ ᚋᚐᚉᚉᚔ ᚋᚓᚅᚒᚓᚆ᚜ LIE LUGNAEDON MACCI MENUEH	Lia Lugnaedon mhic Menueh.	Inis an Ghaill, Co. na Gaillimhe
2	CLOOM/1	᚛ᚊᚓᚅᚒᚃᚓᚅᚇᚔ᚜ QENUVEN[DI]	"ceann fionn", gaolta leis na ainmneacha Cenond, Cenondÿn, Cenindÿn	Cluain Muirís, Barr na Cúile, Co. Liatroma
3	ISLAN/1	᚛ᚉᚒᚅᚐᚂᚓᚌᚔ ᚐᚃᚔ ᚊᚒᚅᚐᚉᚐᚅᚑᚄ᚜ CUNALEGI AVI QUNACANOS	Cunalegi Uí Qunacanos	An tOileán, Coistealaigh, Co. Mhaigh Eo
4	KILMA/1	᚛ᚂᚒᚌᚐᚇᚇᚑᚅ ᚋᚐᚊᚔ ᚂᚒᚌᚒᚇᚓᚉ᚜ ᚛ᚇᚇᚔᚄᚔ ᚋᚑ[--]ᚉᚊᚒᚄᚓᚂ᚜ LUGADDON MA[QI] L[U]GUDEC DDISI MO[--]CQU SEL	Lugáed mhic Luguid	Cill Mhainín, Coistealaigh, Co. Mhaigh Eo
5	RUSHE/1	᚛ᚐᚂᚐᚈᚈᚑᚄ ᚋᚐᚊᚔ ᚁᚏ᚜ ALATTOS MAQI BR	Alattos mhic Br...	An Roisín Thoir, Cill Mobhí, Coistealaigh, Co. Mhaigh Eo
6	TULLA/1	᚛ᚊᚐᚄᚔᚌᚔᚅᚔᚋᚐᚊᚔ᚜ QASIGN[I]MAQ[I]	Qasignias mhic ...	An Tulachán, Coistealaigh, Co. Mhaigh Eo
7	CORRO/1	᚛ᚋᚐᚊ ᚉᚓᚏᚐᚅᚔ ᚐᚃᚔ ᚐᚈᚆᚓᚉᚓᚈᚐᚔᚋᚔᚅ᚜ MAQ CERAN[I] AVI ATHECETAIMIN	Mac Ciaráin Uí Riaghan	Corr Odhar, Gaileanga, Co. Mhaigh Eo
8	DOOGH/1	᚛ᚋᚐᚊᚔ ᚋᚒᚉᚑᚔ ᚉᚑᚏᚁᚐᚌᚅᚔ ᚌᚂᚐᚄᚔᚉᚑᚅᚐᚄ᚜ MA[QUI MUCOI] CORBAGNI GLASICONAS	Mhic chlainne Corbagnus Glasiconas	Dumhach Mhic Eoghain, Muraisc, Co. Mhaigh Eo
9	AGHAL/1	᚛ᚋᚐᚊᚐᚉᚈᚑᚋᚐᚊᚌᚐᚏ᚜ MAQACTOMAQGAR	Mac Acto, Mac Gar	Achadh Liag, Tír Amhlaidh, Co. Mhaigh Eo
10	BREAS/1	᚛ᚂᚓᚌᚌ[--]ᚄᚇ[--]ᚂᚓᚌᚓᚄᚉᚐᚇ᚜ / ᚛ᚋᚐᚊ ᚉᚑᚏᚏᚁᚏᚔ ᚋᚐᚊ ᚐᚋᚋᚂᚂᚑᚌᚔᚈᚈ᚜ L[E]GG[--]SD[--] LEGwESCAD / MAQ CORRBRI MAQ AMMLLOGwITT	Legwescad mac Corrbrias mac Ammllogwitt	Bréisteach, Tír Amhlaidh, Co. Mhaigh Eo
38		᚛ᚉᚑᚏᚁᚔᚕᚑᚔᚋᚐᚊᚔᚂᚐᚏᚔᚇ᚜ CORBI KOI MAQI LABRID	Seo é Corb mhic Labraid	Baile Mhuadáin, Cnoc an Tóchair, Co. Chill Chainnigh
47		᚛ᚅᚓᚈᚐᚉᚐᚏᚔᚅᚓᚈᚐᚉᚉᚐᚌᚔ᚜ NETACARI NETA CAGI	Netacari nia Cagi	Cáisleán tSíomoin, Cuan an Bhriotáis, Co. Chill Mhantáin
50		᚛ᚃᚑᚈᚔ᚜ VOTI	Votais	Buaile an Charraigín, Cill Rannaileach, Co. Chill Mhantáin
193	MAUIG/1	᚛ᚐᚅᚋ ᚉᚑᚂᚋᚐᚅ ᚐᚔᚂᚔᚈᚆᚔᚏ᚜ ANM COLMAN AILITHIR	"[scríofa in] ainm Colmáin, oilithreach"	Mám an Óraigh, Corca Dhuibhne, Co. Chiarraí
200	COOLM/4	᚛ᚋᚐᚊᚔ ᚈᚈᚐᚂ ᚋᚐᚊᚔ ᚃᚑᚏᚌᚑᚄ ᚋᚐᚊᚔ ᚋᚒᚉᚑᚔᚉᚐᚉ᚜ MAQI-TTAL MAQI VORGOS MAQI MUCOI TOICAC	mhic Dal mhic Vergos (Fearghas) mhic clainne Toiceach	Cúil Má Ghort, Dún Ciaráin Thuaidh, Co. Chiarraí
300	OLDIS/1	᚛ᚉᚒᚅᚅᚓᚈᚐᚄ ᚋᚐᚊᚔ ᚌᚒᚉᚑᚔ ᚅᚓᚈᚐ ᚄᚓᚌᚐᚋᚑᚅᚐᚄ᚜ CUNNETAS MAQI GUC[OI] NETA-SEGAMONAS	Cunnetas, nia Segamonas	An tOileán, Na Déise lasmuigh den Drom, Co. Phort Láirge
317	AGHAS/1	᚛ᚇᚑᚈᚓᚈᚈᚑ ᚋᚐᚊᚔ ᚋᚐᚌᚂᚐᚅᚔ᚜ DOTETTO MAQ[I MAGLANI]	Dotetto mhic Maglani(?)	Achadh Scriobach, An Srath Bán Uachtarach, Co. Thír Eoghain
1082	BALBR/1	᚛ᚌᚂᚐᚅᚅᚐᚅᚔ ᚋᚐᚊᚔ ᚁᚁᚏᚐᚅᚅᚐᚇ᚜ GLANNANI MAQI BBRANNAD	Glannani mhic Brannad	Baile Bhromáin, Clann Mhuiris, Co. Chiarraí
1083	RTHKE/1	᚛ᚉᚑᚋᚋᚐᚌᚌᚐᚌᚅᚔ ᚋᚒᚉᚑᚔ ᚄᚐᚋᚋᚅᚅ᚜ COMMAGGAGNI MU[CO]I SAMMNN	Commaggagmi clainne Sammnn	Rathkenny, Ardfert, Corca Dhuibhne, Co. Chiarraí
—	RATAS/1	᚛ᚐᚅᚋ  ᚋᚐᚊ ᚃᚐᚈᚈᚔᚂᚂᚑᚌᚌ᚜ [A]NM SILLANN MAQ FATTILLOGG	[scríofa in] ainm Sillann mhic Fattillogg	Eaglais Ráth Teas, Trá Laoi, Co. Chiarraí

An Bhreatain Bheag

Tá cáil ag na inscríbhinní ortodachsacha sa Bhreatain Bheag as a n-ainmneacha idir Laidin agus Briotainic (nó SeanBhreatnais), agus toisc go bhfuil inscríbhinní Laidine san aibítir rómhánach ina dteannta (bhíodh Laidin Dhéanach agus Eaglasta ina teanga scríbhneoireachta le linn an ré iar-rómhánaigh). I measc ainmneacha Briotáinise tá:

• (446) ᚋᚐᚌᚂᚑᚉᚒᚅᚔ

  MAGLOCUNI

  Breatnais Maelgwn

• (449) ᚉᚒᚅᚑᚈᚐᚋᚔ

  CUNOTAMI

  Breatnais Cyndaf

Tá sé le rá ag an mBreatain Bheag go bhfuil aici an t-aon chloch oghaim amháin le hainm duine aithne. Comórann an chloch Vortiporius, rí Dyfed den a 6ú haois.

Faightear sa Bhreatain Bheag an t-aon inscríbhinn amháin a chomóradh bean, ag Eglwys Cymmin (Eaglais Cymmin) i gCarmarthenshire:

• (362) ᚛ᚔᚅᚔᚌᚓᚅᚐ ᚉᚒᚅᚔᚌᚅᚔ ᚐᚃᚔᚈᚈᚑᚏᚔᚌᚓᚄ᚜*: INIGENA AVITORIGES CUNIGNI

  iníne 'Avitoriges Cunigni.

Ainm Gaelach is ea Avitoriges, agus Briotainic is ea Cunigni (Breatnais Cynin), rud a léiríonn oidhreacht measctha na n- inscríbhinneoirí.

Tá fosta roinnt inscríbhinní sa Bhreatain Bheag which attempt to replicate the supplementary letter or forfeda for P (inscríbhinní 327 and 409).

Suíomhanna inscríbhinní na Breataine Bige

Sa chatalóg CIIC, tosaíonn inscríbhinní sa Bhreatain Bheag ag CIIC 319, agus an chuid is mó díobh as Laidin.

CIIC	CISP	Ogham	Gaeilge	Suíomh
423	BRAW/1	᚛ᚊ[--]ᚊᚐ[--]ᚌᚈᚓ᚜ Q[--]QA[--]GTE		Castle Villa, Brawdy, Pembrokeshire
426	BRIDL/1	᚛ᚅᚓᚈᚈᚐᚄᚐᚌᚏᚔ ᚋᚐᚊᚔ ᚋᚒᚉᚑᚓ ᚁᚏᚔᚐᚉᚔ᚜ NETTASAGRI MAQI MUCOE BRIACI	Nettasagri, Briaci	Bridell, Pembrokeshire
427	CALDY/1	᚛ᚋᚐᚌᚂᚔᚇᚒᚁᚐᚏ[--]ᚊᚔ᚜ MAGL[I]DUBAR [--]QI	Magl[ia], Dubr[acunas]	Caldey Island, Penally, Pembrokeshire
456	STNTN/1	᚛ᚌᚓᚅᚇᚔᚂᚔ᚜ GENDILI		Steynton, Pembrokeshire

Sasana, Alba, Oileán Mhanann

Faightear a seacht nó ocht n-inscríbhinn i Sasana. Tá cúig cinn i gCorn na Breataine agus dhá cheann i nDevon, which are the product of early Irish settlement in the area. Tá inscríbhinn eile i Silchester, Hampshire, a mheastar gur presumed to be the work of a lonnaitheoir Gaelach aonair.

Aisteach go leor, níl ach trí inscríbhinn ortadocsacha in Albain, óir gur inscríbhinní scolaíocha déanta ag na Cruitnigh iad na cinn eile (féach thíos).

Faightear cúig inscríbhinn ar Oileán Mhanann, san áireamh an ceann cáiliúil i bPort Naomh Muire:

• (503) ᚛ᚇᚑᚃᚐᚔᚇᚑᚅᚐ ᚋᚐᚊᚔ ᚇᚏᚑᚐᚈᚐ᚜

  DOVAIDONA MAQI DROATA

  Dovaidona mhic an draoi

Inscríbhinní Chorn na Breataine

CIIC	CISP	Ogham	Gaeilge	Suíomh	Notes
466	LWNCK/1	᚛ᚔᚌᚓᚅᚐᚃᚔ ᚋᚓᚋᚑᚏ᚜ IGENAVI MEMOR		Lewannick, Corn na Breataine	"INGENVI MEMORIA" as Laidin
467	LWNCK/2	᚛ᚒᚂᚉᚐᚌᚅᚔ᚜ U[L]CAG[.I] / [.L]CAG[.]I	Ulcagni	Lewannick, Corn na Breataine	"[HI]C IACIT VLCAGNI" as Laidin
470	WVALE/1	᚛ᚂᚐᚈᚔᚅᚔ᚜ LA[TI]NI		Worthyvale, Slaughterbridge, Minster, Corn na Breataine	"LATINI IC IACIT FILIUS MACARI" as Laidin
484	STKEW/1	᚛ᚔᚒᚄᚈᚔ᚜ [I]USTI		St. Kew, Corn na Breataine	Leac eibhir, Laidin "IVSTI" i ndearadh cartouche
489	FARDL/1	᚛ᚄᚃᚐᚊᚊᚒᚉᚔ ᚋᚐᚊᚔ ᚊᚔᚉᚔ᚜ SVAQQUCI MAQI QICI	"[Cloch] Safaqqucus nhic Qicus"	Fardel Manor, gar do Ivybridge, Devon
488	TVST3/1	᚛ᚓᚅᚐᚁᚐᚏᚏ᚜ ENABARR	Ainm chapall Mhanannáin mhic Lir	Roborough Down, Buckland Monachorum, Devon
496	SILCH/1	᚛ᚓᚁᚔᚉᚐᚈᚑᚄ ᚋᚐᚊᚔ ᚋᚒᚉᚑᚔ᚜ EBICATO[S] [MAQ]I MUCO[I] [		Silchester, Hampshire	Tochailte sa bhliain 1893
500	ANDRS/1	FILIVS-ROCATI | HIC-IACIT ᚛ᚒᚁᚔᚉᚐᚈᚑᚄᚋᚐᚊᚔᚏᚑᚉᚐᚈᚑᚄ᚜ [.]b[i]catos-m[a]qi-r[o]c[a]t[o]s	"Ammecatus son of Rocatus lies here" "[Am]bicatos son of Rocatos"	Knoc y Doonee, Kirk Andreas	Laidin agus Ogham le chéile
501	ARBRY/1	᚛ᚉᚒᚅᚐᚋᚐᚌᚂᚔ ᚋᚐᚉ᚜ CUNAMAGLI MAC[
502	ARBRY/2	᚛ᚋᚐᚊ ᚂᚓᚑᚌ᚜ MAQ LEOG
503	RUSHN/1	᚛ᚇᚑᚃᚐᚔᚇᚑᚅᚐ ᚋᚐᚊᚔ ᚇᚏᚑᚐᚈᚐ᚜ DOVAIDONA MAQI DROATA	"Dovaido mac an Draoi	Ballaqueeney, Port St. Mary, Rushen
504	RUSHN/2	᚛ᚁᚔᚃᚐᚔᚇᚑᚅᚐᚄᚋᚐᚊᚔᚋᚒᚉᚑᚔ᚜ ᚛ᚉᚒᚅᚐᚃᚐᚂᚔ᚜ BIVAIDONAS MAQI MUCOI CUNAVA[LI]	"Of Bivaidonas, son of the tribe Cunava[li]"	Ballaqueeney, Port St Mary, Rushen
506	GIGHA/1	᚛ᚃᚔᚉᚒᚂᚐ ᚋᚐᚊ ᚉᚒᚌᚔᚅᚔ᚜ VICULA MAQ CUGINI	Vicula, Cugini	Gigha, Argyll
507	POLCH/1	᚛ᚉᚏᚑᚅ[-]ᚅ᚜ CRON[-][N][		Poltaloch, Kilmartin, Argyll	Blúirín, aitheanta sa bhliain 1931
1068	BRIDE/1	᚛ᚂᚒᚌᚅᚔ᚜ LUGNI		Ballavarkish, Bride	Aitheanta sa bhliain 1911; croiseanna agus ainmhithe animals, 8ú nó 9ú haois

séimhithe

Inscríbhinní Scholaíocha

Glaoitear 'scholaíoch' ar a leithid d'inscríbhinn, toisc go gcreidtear gur spreagadh iad ó fhoinsí lámhscríbhinne, in ionad sean-nós na séadchomhartha. De ghnáth, scríobhadh stoclíne ar dhromchla na cloiche ar a scríobhadh na litreacha, seachas ar imeall na cloiche. Scríobhadh ar dtús iad i rith na 6ú haoise, agus leanann ar aghaidh trí réanna na Sean- agus Meán- Ghaeilge, agus fiú go dtí an lá atá inniu ann. Ón meánaois dhéanach these aghaidh, faightear iontu Forfeda. Is scolaíoch iad na 30-nó-mar-sin cloch Cruithneach, 6ú go 9ú haois a bheag nó a mhór. Is as Sean-Ioruais iad roinnt cloch den Ré Uigingeach ar Mhanainn agus Sealtainn, nó ar a laghad tá ainmneach Ioruaise iontu.

Alba

CISP	Ogham	Gaeilge	Suíomh	Notes
BRATT/1	᚛ᚔᚏᚐᚈᚐᚇᚇᚑᚐᚏᚓᚅᚄ᚜ IRATADDOARENS[	Addoaren (Saint Ethernan?)	Brandsbutt, Inverurie, Aberdeenshire	Cruitnise(?), ón 6ú-8ú haois
BREAY/1	᚛ᚉᚏᚏᚑᚄᚄᚉᚉ᚜ : ᚛ᚅᚐᚆᚆᚈᚃᚃᚇᚇᚐᚇᚇᚄ᚜ : ᚛ᚇᚐᚈᚈᚏᚏ᚜ : ᚛ᚐᚅᚅ[--]ᚁᚓᚅᚔᚄᚓᚄ ᚋᚓᚊᚊ ᚇᚇᚏᚑᚐᚅᚅ[--]᚜ CRRO[S]SCC : NAHHTVVDDA[DD]S : DATTRR : [A]NN[--] BEN[I]SES MEQQ DDR[O]ANN[--	Nahhtvdd[add]s, Benises, Dr[o]ann	Bressay, Sealtainn	Ioruais nó Gaeilge, le cúig fhorfid
?	᚛ᚁᚓᚅᚇᚇᚐᚉᚈᚐᚅᚔᚋᚂ᚜ [B]ENDDACTANIM[L]	a blessing ar anam of L.	Birsay, Orkney	Tochailte sa bhliain 1970. Féach Buckquoy spindle-whorl
AUQUH/1	᚛ᚐᚃᚒᚑᚐᚅᚅᚒᚅᚐᚑᚒᚐᚈᚓᚇᚑᚃᚓᚅᚔ᚜ AVUOANNUNAOUATEDOVENI	Avuo Anuano soothsayer of the Doveni	Auquhollie, gar do Stonehaven
Newton Stone	ᚐᚔᚇᚇᚐᚏᚉᚒᚅ ᚃᚓᚐᚅ ᚃᚑᚁᚏᚓᚅᚅᚔ ᚁᚐᚂᚄ[ᚁᚐᚉᚄ] ᚔᚑᚄᚄᚐᚏ AIDDARCUN FEAN FOBRENNI BA(L or K)S IOSSAR	?	Shevock, Aberdeenshire	Tá ann 2(?) líne Oghaim agus fo- inscríbhinn neamhscaoileadh

Oileán Mhanann

• CISP KMICH/1, inscríbhinn den 11ú haois, Rúnscribhinn agus Ogham Ogham chéile, sa reilig i gKirk Michael, Oileán Mhanann:

  ᚛ᚁᚂᚃᚄᚅᚆᚇᚈᚉᚊᚋᚌᚍᚎᚏᚐᚑᚒᚓᚔ᚜

  ᚛ᚋᚒᚒᚉᚑᚋᚐᚂᚂᚐᚃᚔᚒᚐᚋᚒᚂᚂᚌᚒᚉ᚜

  ᛘᛅᛚ᛬ᛚᚢᛘᚴᚢᚿ᛬ᚱᛅᛁᛋᛏᛁ᛬ᚴᚱᚢᛋ᛬ᚦᛁᚾᛅ᛬ᛁᚠᛏᛁᚱ᛬ᛘᛅᛚ᛬ᛘᚢᚱᚢ᛬ᚠᚢᛋᛏᚱᛅ᛬ᛋᛁᚾᛁ᛬ᛏᚭᛏᛁᚱᛏᚢᚠᚴᛅᛚᛋ᛬ᚴᚭᚾᛅ᛬ᛁᛋ᛬ᛅᚦᛁᛋᛚ᛬ᛅᛏᛁ᛭

  ᛒᛁᛏᚱᛅᛁᛋ᛬ᛚᛅᛁᚠᛅ᛬ᚠᚢᛋᛏᚱᛅ᛬ᚴᚢᚦᛅᚾ᛬ᚦᛅᚾ᛬ᛋᚭᚾ᛬ᛁᛚᛅᚾ᛭

  Trascríbhinn:

  BLFSNHDTCQMGHZRAOUEI blfsnhdtcqmgηzraouei

  MUUCOMAL LAFIUA MULLGUC

  MAL : LUMKUN : RAISTI : KRUS : ÞINA : IFTIR : MAL : MURU : FUSTRA : SINI : TOTIRTUFKALS : KONA : IS : AÞISL : ATI+
  [B]ITRA : IS : LAIFA : FUSTRA : KUÞAN : ÞAN : SON : ILAN +

  Aistriúchán:

  Abecedarium Oghaim - an aibítir go léir

  "Mucomael uí Mhaelguc"

  "Chuir Mal Lumkun suas an crois seo i chuimhneachán Mal Mury, a mac altrama, iníon Dufgal, bean chéile a phós Athisl í,"

  "Níos fearr é dea-mhac altrama ná drochmhac"

  (As Ioruais é an téacs Rúnach.)

Éire

• Inscríbhinn Oghaim den 19ú haois ag Áth Eine, Co. Thiobraid Árann (Raftery 1969)

  ᚛ᚃᚐᚐᚅᚂᚔᚌᚄᚑᚅᚐᚂᚒᚐᚈᚐᚋᚐᚏᚔᚅᚔᚇᚆᚔᚋᚒᚄᚐ᚜ ᚛ᚑᚋᚁᚐᚂᚂᚔᚅᚐᚌᚉᚏᚐᚅᚔᚁᚆ᚜

  fa an lig so na lu ata mari ni dhimusa / o mballi na gcranibh

  "Faoin lia seo ina luí atá Mári Ní Dhíomasaigh ó Bhaile an Chránaigh"

Lámhscríbhinní

• Téacs as Laidin scríofa in ogham, sna hAnnála Inis Faithlinn den bhliain 1193 (Rawlinson MS B 503, f. 40c)

  ᚛ᚅᚒᚋᚒᚄ ᚆᚑᚅᚑᚏᚐᚈᚒᚏ ᚄᚔᚅᚓ᚜ ᚛ᚅᚒᚋᚑ ᚅᚒᚂᚂᚒᚄ ᚐᚋᚐᚈᚒᚏ᚜

  nummus honoratur sine / nummo nullus amatur

  Líne heicsiméadair is é seo, le rím inmheánach ag an caesúr, le scanadh mar a leanas: nūmmus honōrātur || sine nūmmō nullus amātur.

  "tugtar urraim d'airgid, gan airgid ní ghráitear aon duine"

• Inscríbhinn ficseanúil: i sága Meán-Ghaeilge sa Leabhar Laighneach (LL 66 AB), luaitear an inscríbhinn oghaim a leanas:

  ᚛ᚌᚔᚚ ᚓ ᚈᚔᚄᚓᚇ ᚔᚅ ᚃᚐᚔᚇᚉᚆᚓ᚜ ᚛ᚇᚘᚐ ᚋᚁᚐ ᚌᚐᚄᚉᚓᚇᚐᚉᚆ᚜

  ᚛ᚌᚓᚔᚄ ᚃᚐᚔᚏ ᚐᚏ ᚈᚆᚓᚉᚆᚈ ᚇᚔᚅᚇ ᚃᚐᚔᚇᚉᚆᚔ᚜

  ᚛ᚉᚓᚅ ᚉᚆᚑᚋᚏᚐᚉ ᚅᚑᚓᚅᚃᚆᚔᚏ ᚇᚑ ᚃᚆᚒᚐᚉᚏᚐ᚜

  Gip e tised in faidche, dia m-ba gascedach, geis fair ar thecht dind faidchi cen chomrac n-oenfhir do fhuacra.

  "Cibé a thagann san fhaiche, dá mba gaisce aige, tá geis air theacht as an fhaiche gan chomhrac aonair a fhógairt."

Foinsí

• Brash, R. R., The Ogam Inscribed Monuments of the Gaedhil in the British Isles, Londain (1879).
• J. Higgitt, K. Forsyth, D. Parsons (eag.), Roman, Runes and Ogham. Medieval Inscriptions in the Insular World and on the Continent, Donington: Shaun Tyas (2001).
• Jackson, K.H., Notes on the Ogam inscriptions of southern Britain, in C. Fox, B. Dickins (eag.) The Early Cultures of North-West Europe. Cambridge: ll. 197—213 (1950).
• Macalister, Robert A.S. The Secret Languages of Ireland, ll. 27 – 36, Cambridge University Press, 1937
• —, Corpus Inscriptionum Insularum Celticarum Vol. I., Baile Átha Cliath: Oifig an tSoláthair (1945).
• —, Corpus Inscriptionum Insularum Celticarum' Vol. II., Baile Átha Cliath: Oifig an tSoláthair (1949).
• McManus, D, A Guide to Ogam, An Sagart, Maigh Nuad, Co. Chill Dara (1991)
• Mac Néill, Eoin. Archaisms in the Ogham Inscriptions, Imeachtaí Acadamh Ríoga na hÉireann 39, ll. 33–53, Baile Átha Cliath
• Ziegler, S., Die Sprache der altirischen Ogam-Inschriften, Göttingen: Vandenhoeck and Ruprecht (1994).

Naisc sheachtracha

• Ogham in 3D, Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath.
• Celtic Inscribed Stones Project (CISP), University College London
• TITUS Ogamica, Josh Gippert, Universität Frankfurt am Main
• Irish Ogham stones, ar Megalithic Ireland
• Silchester Roman Town Curtha i gcartlann 2019-07-27 ar an Wayback Machine, The Ogham Stone Curtha i gcartlann 2019-07-27 ar an Wayback Machine ar University of Reading