Aildéad

Comhdhúile orgánacha iad na haildéid ina bhfuil an grúpa carbóinile −C(H)=O i gceann an tslabhra d'adaimh charbóin. Ó tá dhá nasc oscailte ag an ngrúpa carbóinile, ní mór ceann acu a dhúnadh le hadamh hidrigine H agus an ceann eile ceangailte den tslabhra. Mar sin, is féidir a rá gurb é ${\ce {-C(H)O}}$ (nó ${\ce {-CHO}}$) feidhmghrúpa na n-aildéad. Is iad an formaildéad nó an meatánal ${\ce {HCHO}}$ agus an t-aicéataildéad nó an t-eatánal ${\ce {CH3CHO}}$ an dá aildéad is simplí. (Mar is léir ón dá shampla seo, is é -ánal is deireadh d'ainmneacha córasacha na n-aildéad, ach bíonn ainmneacha traidisiúnta ar chuid mhór acu agus iad níos coitianta sa litríocht cheimiceach féin ná na hainmneacha córasacha.)

Aildéad

Substaint cheimiceach	structural class of chemical compounds (en)
Struchtúr ceimiceach
SMILES canónta	Model 2D [H]C([*])=O

Aildéad

Struchtúr ginearálta aildéid. Is féidir leis an R-fhréamh a bheith ina adamh hidrigine nó ina fhréamh orgánaile (ailcil-, aril-, ailcéinil-, srl.). Tá grúpa na n-aildéad (grúpa formaile) marcáilte i ndath gorm.

Samplaí: formaildéad (meatánal, ar clé), aicéataildéad (eatánal, sa lár) agus próipianaildéad (própánal, ar dheis) le grúpa na n-aildéad marcáilte i ndath gorm (formailghrúpa)

Is í an difríocht idir na haildéid agus na céatóin ná go bhfuil an grúpa carbóinile i lár an tslabhra carbóin sna céatóin: cuir i gcomparáid an próipianaildéad (an própánal) ${\ce {CH3CH2CHO}}$ agus an t-aicéatón (an própánón) ${\ce {CH3COCH3}}$, ar isiméirí iad.

Bíonn aildéid coitianta go maith sa cheimic orgánach, agus is aildéid iad a lán cumhrán. Is aildéad í an fhanailin a thugann an blas agus an boladh sainiúil don fhanaile, agus is é an cainéaldéad is cúis le blas agus boladh an chainéil.

Sraith homalógach na n-aildéad

Uimhir (Adamh carbóin)	Ainm- AIGCF	Beagainm	Foirmle mhóilíneach	Foirmle struchtúrach	Fiuchphointe in °C
1	Meatánal	Formaildéad	CH2O		−19,1
2	Eatánal	Aicéataildéad	C2H4O		20,1
3	Própánal	Próipianaildéad Próipianaildéad	C3H6O		48
4	Bútánal	n-Bútaraildéad	C4H8O		74,8
5	Peantánal	Ailéaraildéad Aaimiolaildéad n-Pentaldehyd	C5H10O		103
6	Heicseánal	Caprúnaildéad n-Heicsaildéad	C6H12O		131
7	Heipteánal	Heiptaildéad n-Heiptaildéad	C7H14O		152,8
8	Ochtánal	Caprailaildéad n-Ochtaildéad	C8H16O		171
9	Naonánal	Pelargonaldehyd n-Nonylaldehyd	C9H18O		191
10	Deicilánal	Caprailaildéad n-Decylaldehyd	C10H20O		208,5
11	Aondeacilánal	Hendecanal n-Undecylaldehyd	C11H22O		117(18 mbar)
12	Dódeicilánal	Laurinaldehyd Dodecylaldehyd	C12H24O		238
14	Teitrdeicilánal	Myristylaldehyd Tetradecylaldehyd	C14H28O		260

Aildéid thábhachtacha

• Formaildéad
• Aicéataildéad
• Próipianaildéad
• Butaraildéad
• Aildéad aimile
• Cainéaldéad
• Tolúaildéad