An difríocht idir athruithe ar: "Spéirling"
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Líne 6:
== Tréithe ==
[[Íomhá:Hurricane Preparedness.webm|mion|Físeán: sábháilteacht ]]
Tosaíonn spéirlingí mar stoirmeacha beaga, os cionn farraigí teo, sna tropaicí. Is minic nach mbíonn na gaotha láidir ag an bpointe seo. Tosaíonn spéirlingí os cionn uisce te (os cionn 26°), de ghnáth idir Mí na Bealtaine is [[Deireadh Fómhair]], agus gluaiseann siar nó siar ó thuaidh sa [[An leathsféar thuaidh|leathsféar thuaidh]], siar nó siar ó dheas sa [[An leathsféar theas|leathsféar theas]], agus cailleann [[fuinneamh]] nuair a thagann i dtír. Casann an spéirling tuathal má tá sí ar an taobh ó thuaidh den mheánchiorcal agus casann sí deiseal má tá sí ó dheas de.
Bíonn luasanna na ngaoth an-ard inti (os cionn 130 km u<small><sup>-1</sup></small> nó i bhfad níos mó<ref>Ghaifead siad gaotha suas le 320 ksu le linn spéirlinge.</ref> agus ≥ 14 ar an [[scála Beaufort]]), ach i lár na bíse (croí na stoirme) bíonn an aimsir ciúin. ▼
Nuair a ghluaiseann an spéirling trasna an aigéin, súnn sí fuinneamh ón aer teolaí, méadaíonn ar a luas agus éiríonn sí níos láidre. Casann sí timpeall agus timpeall uirthi féin agus maireann sí ar feadh cúpla uair an chloig ar a laghad, agus i bhfad níos mó go minic. Bailíonn spéirling na billiúin tonna galuisce ón bhfarraige agus déanann sí scamaill mhóra as seo
▲Bíonn luasanna na ngaoth an-ard inti (os cionn 130 km u<small><sup>-1</sup></small> nó i bhfad níos mó<ref>Ghaifead siad gaotha suas le 320 ksu le linn spéirlinge.</ref> agus ≥ 14 ar an [[scála Beaufort]]), ach i lár na bíse (croí na stoirme) bíonn an aimsir ciúin.
Casann sí timpeall agus timpeall uirthi féin agus maireann sí ar feadh cúpla uair an chloig ar a laghad. Tosaíonn spéirlingí os cionn na n-aigéan sna trópaicí, áit a bhfuil an t-uisce te (os cionn 26°, teas nach mbíonn againn i bhfarraigí na hÉireann!). De réir mar a fhásann siad agus mar a ghluaiseann siad, éiríonn siad níos láidre agus níos tapúla. Bíonn na gaotha ag dul timpeall i gciorca ach bíonn áit chiúin shocair i lár an chiorcail sin agus tugaimid croí na stoirme uirthi. Bíonn luas agus láidreacht na spéirlinge ag méadú i gcónaí. Cruthaíonn sí scamaill mhóra thoirniúla. Uaireanta, bíonn an córas iomlán 800km ar leithead (486km an fad atá idir cósta thuaidh na hÉireann agus an cósta theas.)▼
Úsáideann meiteáreolaithe Scála Saffir-Simpson chun spéirlingí a thomhas.
Is é an t-uisce is cúis le formhór an damáiste a dhéanann spéirling. Bíonn báisteach throm i gceist, ach chomh maith leis sin, éiríonn tonnta móra millteacha aníos as an aigéan - tugaimid borradh stoirme orthu seo. Bíonn na tonnta seo suas le 15m ar airde. Nuair a thagann an spéirling isteach in aice na talún, méadaíonn an borradh stoirme agus réabann sé dumhaigh, ballaí agus bacáin eile. Nuair a bhíonn an spéirling ag taisteal trasna na tíre, bíonn gaotha fíochmhara agus báisteach throm ag bascadh an cheantair ar feadh cúpla uair an chloig. Cailleann an spéirling a cuid cumhachta go tapa, de réir mar a théann sí isteach faoin tír.▼
* Rang 1 ar Scála Saffir-Simpson ː Luas na Gaoithe (ksu): 119-153. Comharthaí: Craobhacha agus crainn briste. Comharthaí lúbtha nó briste. Báid stroicthe dá múráil.
* Rang 2 ar Scála Saffir-Simpson ː Luas na Gaoithe (ksu): 154-177 Comharthaí: Crainn sractha as an talamh / leagtha. Roinnt damáiste do dhoirse, d'fhuinneoga agus do dhíonta.
* Rang 3 ar Scála Saffir-Simpson ː Luas na Gaoithe (ksu): 178-209. Comharthaí: Damáiste do chrainn, do dhoirse, d'fhuinneoga agus do dhíonta. Tithe beaga cois cósta scriosta. Seans maith go dteipfidh ar an gcóras cumhachta.
* Rang 4 ar Scála Saffir-Simpson ː Luas na Gaoithe (ksu): 210-249. Comharthaí: Na comharthaí ar fad leagtha. An-damáiste do thithe. Tránna millte. Tuilte i ngach áit. Smionagar (debris) dainséarach ar iompar ag an ngaoth.
* Rang 5 ar Scála Saffir-Simpson ː Luas na Gaoithe (ksu): 250+. Comharthaí: An-chuid foirgneamh scriosta go hiomlán. Tithe iompaithe bun os cionn nó imithe le gaoth. Tuilte móra cois cósta.
▲
=== Damáiste ===
Is í an spéirling an stoirm is láidre ar domhan, agus maraíonn spéirlingí na céadta daoine, nó níos mó, gach bliain. Is é an t-uisce is cúis le formhór an damáiste a dhéanann spéirling. Bíonn báisteach throm i gceist, ach chomh maith leis sin, éiríonn tonnta móra millteacha aníos as an aigéan - tugaimid borradh stoirme orthu seo. Bíonn na tonnta seo suas le 15m ar airde.
▲
==== Beartais cosanta ====
Má tá rabhadh luath ann faoi spéirling ní mharóidh sí mórán daoine. Ní féidir spéirling a stopadh, ach tá eolaithe ábalta a haistear a rianú trasna an aigéin. Is mór an chabhair í an nua- theicneolaíocht chun gníomhaíochtaí na spéirlinge a thuar.
Is iomaí bealach atá againn le heolas ar an aimsir a bhailiú, mar shampla, satailítí agus aerárthaigh. Bailíonn satailítí aimsire eolas, de lá agus d'oíche, faoi theocht agus faoi phátrúin na scamall. Taifeadann siad an t-eolas seo agus seolann siad ar ais chuig an domhan é.
Bíonn aeráthaigh aimsire ag eitilt i lár stoirme chun eolas a bhailiú. Uaireanta, bíonn uirlisí faoi sciatháin na n-aerárthach seo agus tomhaiseann siad teocht, brú agus luas na gaoithe. Bíonn 'srón' an-fhada ar aerárthaigh eile toisc go mbíonn uirlisí áirithe sa tsrón. Tomhaiseann na heitleáin seo láidreacht, luas agus treo na gaoithe.
Bíonn eolaithe aimsire, nó meitéareolaithe, ar bord na n-árthach seo agus déanann siad staidéar ar na torthaí, sa chaoi gur féidir leo a rá cad a tharlóidh don stoirm. Má tá seans ann go mbuailfidh an spéirling faoi cheann 24 nó 36 uair an chloig, eisíonn siad rabhadh darbh ainm 'Faire'.
Is féidir rabhadh a chur amach i bhfad níos luaithe na laethanta seo. Dá bhrí sin, tagann i bhfad níos mó daoine slán ná a tháinig fadó.[[Íomhá:Tropical_cyclone_model.gif|mion|samhaltú ]]
=== Téamh domhanda ===
| |||