|
==An Scéim==
Nuair a bunaíodh [[Saorstát Éireann]] bhí roinnt mhaith daoine ann a d’fhoghlaim léamh agus scríobh na Gaeilge ó [[Conradh na Gaeilge|Chonradh na Gaeilge]]. achSan bhíam ansin, easpaáfach, ní raibh mórán leabhar Gaeilge inai chonstaicgcló, mhórrud roimha churbhí chunag cinndéanamh naan-mhoille leis an teangaathbheochan. Thug rialtas an tSaorstáit aghaidh ar an bhfadhb sin sna fichidí nuair a chinn [[an Gúm]], rannóg foilseacháin na Ranna Oideachais ar leabhair a aistriú go Gaeilge. Trí chuspóir a bhí ag an scéim aistriúcháin: líon mór leabhar Gaeilge a chur ar fáil laistigh d’achar gearr; an Ghaeilge a chur in oiriúint do sheánraí nua trí chineálacha éagsúla leabhar a aistriú; an bealach roimh ghlúin nua scríbhneoirí cruthaitheacha (na haistritheoirí féin san áireamh) a réiteach.
Iarradh airgead ar an Roinn Airgeadais sa bhliain 1926 chun tús a chur leis an obair agus reáchtáladh comórtas aistriúcháin dhá bhliain ina dhiaidh sin. Bhí an obair faoi lánseol go luath ina dhiaidh sin agus faoi cheann na bliana 1937 bhí 169 aistriúchán foilsithe (as measc 362 téacs san iomlán a d’fhoilsightháinig ani Gúmgcló ón nGúm). Is ón mBéarla a aistríodh a fhormhór sin, ach aistríodhcuireadh téacsannaGaeilge ónar bhuntéacsanna bh[[Fraincis]]e, ón n[[Gearmáinis]]e, ón [[Spáinnis]]e, ón [[Iodáilis]]e agus ónSean-Ghréigise, tSeanGhréigischomh agusmaith óle dhornándornán teangacha eile chomh maith.
Roinnt mhaith scríbhneoirí a thuill clú dóibh féin i réimse na Gaeilge ina dhiaidh sin, rinne siad aistriúcháin faoin scéim, leithéidí [[Máirtín Ó Cadhain|Mháirtín Uí Chadhain]], [[Seosamh Mac Grianna|Sheosaimh Mhic Ghrianna]], [[Niall Ó Dónaill|Niall Uí Dhomhnaill]] agus [[Seán Ó Ruadháin|Sheáin Uí Ruadháin]].
Sa bhliain 1939 rinneadh cinneadh gan a thuilleadhtuilleadh aistriúchán a choimisiúnú. Chinn an Gúm tosaíocht a thabhairt do bhunsaothair as sin amach (ach bhí aistriúcháin fós á gcur i gcló go dtí deireadh na ndaichidí). Tuairim is 250 saothar san iomlán a aistríodh faoin scéim<ref>Comhfhreagras leis an nGúm.</ref>.
==Fiúntas na Scéime==
Nuair a cuireadh tús leis an scéim bhíothas den tuairim gur sheift áisiúil a bheadh san aistriúchán chun fadhb na heaspa leabhar Gaeilge a shárú. Go deimhin, bhíBhí scéimeanna aistriúcháin Breatnaiseden chineál chéanna curtha i gcrích i bhFlóndras agus Pléimeannaisesa aBhreatain rinneadhBheag ag deireadh na naoú haoise inadéag bhfianaisele airleabhair sina sholáthar as Pléimeannais agus as Breatnais, agus iad ag tabhairt le fios go bhféadfaí torthaí maithe a bhaint amach ar an dóigh seo. De réir mar a cuireadh dlús faoin scéim, áfach, chuirthosaigh a lán daoine inaá choinnecáineadh. AistriúcháinBa aré shaothairan Bhéarlalocht ba mhó a bheithfuarthas iuirthi bhformhórná mórgo narabhthas leabharag aistriú an gearániomarca baleabhar choitiantaBéarla in áit a bheith ag díriú ar theangacha eile. ÓNa nachdaoine raibha cainteoiríbhí aonteangachain ann Gaeilge a raibhléamh scríobhsan agusam léamhsin, ní raibh aon duine acu fágthadall inar Éirinnan faoimBéarla, agus mar sin, bhíbheidís roghain agann anna léitheoirbunsaothair idira anléamh bunsaotharpé nóscéal ané - ní raibh aon ghéar-riachtanas acu leis na tiontúhaistriúcháin. Anuas air sin, níor roghnaíodh ar bhonn córasach na leabhair a bhí le tiontú – rogha phearsanta an eagarthóra nó an aistritheora féin seachas mian an ghnáthléitheora ba bhunús le cuid de na leabhar a roghnaíodh. D’fhág an dá ní sin gur tháinig laghdú ar mhargadh a bhí beag an chéad lá riamh. Maítear freisin go raibh roinnt mhaith de na daoine a rinne aistriúcháin thar ceann an Ghúim ábalta bunsaothair a scríobh agus sásta é sin a dhéanamh agus gurbh fhearr an mhaise don Ghaeilge é dá nglacfadh an Gúm leis na saothair sin seachas a bheith meáite ar aistriúcháin a fhoilsiú. Maíonn roinnt criticeoirí gur mhúch an obair thuirsiúil aistriúcháin a rinne roinnt de na haistritheoirí aon fhuinneamh cruthaitheach a bhí iontu, agus i gcás Sheosaimh Mhic Ghrianna maítear go raibh an tsíoraistritheoireacht a rinne sé sna triochaidí ar ceann de na cúiseanna leis an drochshláinte intinne a tháinig air<ref>Féach, mar shampla Grenne 1969, lch 33.</ref>.
Ar an taobh eile de, meastar go bhfuil fiúntas mór sna haistriúcháin i ngeall ar an gcaighdeán ard Gaeilge iontu, gur eiseamláir den dea-aistriúchán iad, agus gur stóras canúintí iad (rud a chuaigh chun sochar na teanga nuair a bhí Foclóir [[Tomás de Bhaldraithe|de Bhaldraithe]] á thiomsú<ref>Féach Ní Bhrádaigh 1997, lch 66.</ref>). Meastar, leis, gur léirigh éagsúlacht na leabhair a aistríodh go raibh an Ghaeilge in ann ag an uile chineál seánra nua-aimseartha (beatháisnéis, stair, litríocht, dráma, réalteolaíocht, scéalta bleachtaireachta, reiligiún srl.) infiú ainneoinsular ítháinig ganan acaighdeán bheithoifigiúil caighdeánaithear an tráth sinbhfód.
==Criticeoireacht==
Ina dhiaidh sin féin, bhí scríbhneoirí Gaeltachta míshásta le gnéithe áirithe d'obair an Ghúim agus deden scéim an aistriúcháin. Thug [[Máirtín Ó Cadhain]] "róbó aistriúcháin an Stáit" ar an nGúm agus mhaígh sé nach raibh i gcuid mhaith de na leabhair a aistríodh ach saothair den tríú nó den cheathrú grád <ref>Luaite ar Ó Cathasaigh 2002, lch 23.</ref>. Sa bhliain 1949, thug an Cadhnach léacht uaidh faoi chúrsaí litríocht na Gaeilge a foilsíodh ina dhiaidh sin ar ''Feasta'', míosachán Chonradh na Gaeilge, faoin teideal ''Tuige nach bhfuil litríocht na Gaeilge ag fás?'' Is é an breithiúnas a thug sé ar obair an Ghúim ná:
''Ní gnách labhairt ar litríocht na Gaeilge gan an Gúm a ionsaí. Is beag milleán a cuireadh ariamh air nár thuill sé. Ar láthair na huaire is mó a dhochar ná a shochar.'' <ref>Ó Cadhain 1990, lch 86</ref>
|
