An difríocht idir athruithe ar: "Eoin Mac Néill"

Ba scoláire Gaelach, náisiúnach agus réabhlóidí é '''Eoin Mac Néill''' ([[15 Bealtaine]] [[1867]] - [[15 MéanMeán Fómhair]] [[1945]]). Chabraigh sé le [[Conradh na Gaeilge]] a bhunú, ba cheannaire é ar [[Óglaigh na hÉireann]] nár chuaigh le [[John Redmond]] le troid sa [[Chéad Chogadh Domhanda]], agus bhí sé gníomhach i gcéadeachtraí [[Saorstát Éireann|Shaor Stáit Éireann]].

Rugadh é ini Glenarmn[[Gleann Airm]], [[Contae Aontroma]] agus fuair sé oideachas i gColáisten[[Ollscoil na RíonaBanríona, i m[[Béal Feirste]]. Bhí suim mhór aige i Stair na hÉireann agus rinne sé a lán staidéir air. Sa bhliain [[1893]] bhunaigh sé [[Conradh na Gaeilge]] le [[Dubhghlas de hÍde]]. Bhí sé ina eagarthóir ar an nuachtán "Irisleabhar na Gaeilge". Sa bhliain [[1908]] ceapadh é mar mháistir ar seanstair na hÉireann in Ollscoil Bhaile Átha Cliath.

Trí bheith ag obair i gConradh na Gaeilge bhuail sé le baill de [[Sinn Féin|Shinn Féin]], ceapadh é mar chathaoirleach de chomhairle a bhunaigh [[Óglaigh na hÉireann]] sa bhliain [[1913]]; níos déanaí rinne siad ceann foirne de. Bhí Mac Néill go hiomláin i gcoinne éirí amach trí fhoréigin ach amháin dá mba rud é go ndéanfadh na Sasnaigh iarracht fáil réidh leis na hÓglaigh. Ní fhaca sé aon dóchas i dtroid in aghaidh Impireacht na Breataine. Thosaigh [[Bráithreachas na Poblachta|Bráithreachas Poblachta na hÉireann]] (IRB) agus na ceannairí eile ([[Pádraig Mac Piarais]] ina measc) ag pleanáil éirí amach, mar sin féin, go háirithe toisc go raibh na Sasanaigh gafa le cogadh san [[Eoraip]]; fuair siad cabhair ó [[Séamus Ó Conghaile|Shéamus Ó Conghaile]] agus [[Arm na Saoránach]] (a bhí ag pleanáil éirí amach shóisialach) freisin.

Socraíodh an t-éirí amach ar Domhnach Cásca, ach fuair Mac Néill amach gur litir bréagach a bhí ann agus go raibh [[Ruairí macMac Easmainn]] agus na hairm go léir gafa. Thóg sé air féin an t-éirí amach a chur ar ceal. Le cabhair ó [[Mícheál Seosamh Ó Rathaille]] (a d'aontaigh le Mac Néill, ach throid sé agus maríodh insan Éirí amach ar aon nós é) chuir sé a chuid ordaithe timpeall na tíre ag rá go raibh sé ar curtha ar ceal.

Thóg Mac Piarais, Ó Conghaile agus na ceannairí eile an chinneadh go racfadh an téirí amach ar aghaidh an lá dár gcionn. De bharr ordaithe Mhic Néill, bhí na hÓglaigh giota beag meascaithe suas faoi chéard le déanamh agus níor tháinig a bhformhór amach le troid ar an lá. Thosaigh sé ar Luan Cásca, [[24 Aibreán|24ú Aibreáin]] [[1916]], ach theip ar an Éirí amach agus ghéill na hÉireannaigh ar deireadh. Ghabh na Sasnaigh mac Néíll, agus fuair sé pianbhreith príosúnachta saoil.

Ligeadh saor é sa bhliain [[1917]] agus toghadh é mar bhall parlaiminte [[Ollscoil na hÉireann|Ollscoil Náisiúnta na hÉireann]] mar ionadaí [[Sinn Féin]] sna toghcháin [[1918]]. Dhiúltaigh sé a shuíocháin a thógáil i Westminister Shasana ach ghlac sé ceann ina áit, i rialtais nua na hÉireann [[Dáil Éireann]]. Sa bhliain [[1921]] tréisigh sé le [[Conradh Angla-Éireannach]]. Ina dhiadh seo cheapadh é mar an aire oideachas do chéad rialtas Saor Stáit Éireann. Ach thaobhaigh a mhac in aghaidh an Chonartha agus mharaigh airm an Saor Stáit é, agus é ag troid in aice Shligigh i mí an Mhéan Fhómhair [[1922]], i rith [[Cogadh Cathartha na hÉireann]]

Sa bhliain [[1924]] bunaíodh coimisiún[[Coimisiún na teorannTeorann]] chun a chinntiú cá mbeadh an teorainn idir na sé chontaethe sa tuaisceart a bhí fós faoi rial na Breataine agus an Saor Stát. Bhí Mac Néill mar ionadaí ag [[Saorstát Éireann]]. D'éirigh sé as tar éis gur foilsíodh tuairsc ar na h-athraithe beaga i nuachtáin.