An difríocht idir athruithe ar: "An tAontas Eorpach"
Content deleted Content added
m Bot: Migrating 179 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q458 (translate me) |
No edit summary |
||
Líne 2:
{{Bosca Sonraí Eagraíochta
|ainm= An tAontas Eorpach
|íomhá=Flag of Europe.svg{{!}}
|foscríbhinn=
|léarscáil=[[
|fsléarscáil=<small>
|ceanncheathrú=[[An Bhruiséil]] (''de facto'')
|ballraíocht=
|teanga=[[Teimpléad:Teangacha oifigiúla an AE|
|ardrúnaí=Coimisiún:<br /> [[José Manuel Barroso]]<br />Parlaimint:<br /> [[Hans-Gert Pöttering]]
|foirmiú=[[Conradh na Róimhe]] (1957)<br />[[Conradh Maastricht]] (1992)
|suíomh=[http://europa.eu/index_ga.htm europa.eu]
}}
Is [[eagraíocht idirnáisiúnta]], pholaitiúil agus eacnamaíochta í '''an tAontas Eorpach''' ('''AE'''). Tá
Bunaíodh an tAontas Eorpach sa bhliain 1993 nuair a síníodh [[Conradh Maastricht]]. Is minic go n-úsáidtear an frása "an tAontas Eorpach" agus tagairt á dhéanamh don Aontas Eorpach agus don Chomhphobal Eorpach in éineacht. Is le Conradh Maastricht a athraíodh ainm an Chomhphobail ó [[Comhphobal Eacnamaíochta na hEorpa|Chomhphobal Eacnamaíochta na hEorpa]] go dtí an Comhphobal Eorpach. Tiocfaidh deireadh leis an idirdhealú seo má thagann Conradh Liospóin i bhfeidhm. Tá [[margadh aonair]] ag an AE agus forbraíodh é sin trí chóras caighdeánaithe dlíthe atá i bhfeidhm i ngach Ballstát. Ráthaíonn na dlíthe sin saorghluaiseacht daoine, seirbhísí, earraí agus caipitil. Tá comhbheartas trádála, comhbheartas talmhaíochta, comhbheartas iascaigh chomh maith le beartas forbartha réigiúnaí i bhfeidhm san Aontas. Tá ról ag an AE i mbeartas eachtrach agus mar sin seasann sé dá Bhallstáit san [[Eagraíocht Dhomhanda Trádála]], ag chomhdhálacha [[G8]] agus sna [[Náisiúin Aontaithe]]. Tá
Oibríonn an AE trí chóras croschineáil – sin meascán idir-rialtais agus fornáisiúnachais. I roinnt réimsí, braitheann an tAontas ar chomhaontú idir na Ballstáit. Ach tá eagrais fornáisiúnacha ann chomh maith agus is féidir leo cinntí a dhéanamh gan aontoilíocht idir gach rialtas náisiúnta. Tá [[Coimisiúin na hEorpa]], [[Parlaimint na hEorpa]], [[Comhairle an Aontais Eorpaigh]], [[An Chomhairle Eorpach]], [[Cúirt Bhreithiúnais na gComhphobal Eorpach]] agus [[an Banc Ceannais Eorpach]] ar na hinstitiúidí is tábhachtaí san AE. Toghtar an Parlaimint gach cúig bliana agus is iad saoránaigh an AE a vótálann.
D'eascair an tAE as an [[gComhphobail Eorpach do Ghual agus do Chruach]] agus as [[Conarthaí na Róimhe]]. Bunaíodh an CEGC sa bhliain 1951 le sé thír agus síníodh Conarthaí na Róimhe sa bhliain 1957. Síníodh dhá Chonradh sa Róimh, an Conradh CEE agus Conradh Euratom. Ó shin i leith tá méadú ag teacht ar an AE agus ar an gcumhacht atá aige maidir le beartais nua.
== Stair ==
[[Íomhá:EC-EU-enlargement_animation.gif|mionsamhail|250px|CE/AE 1957-
Tar éis dheireadh an [[An Dara Cogadh Domhanda|Dara Cogaidh Domhanda]], ceapadh go mbeadh sé níos fearr an Eoraip a aontú chun éalú ón náisiúnachas antoisceach a scrios an mhór-roinn. Ceann de na hiarrachtaí ba ea an Comhphobal Eorpach do Ghual agus do Chruach. Rialú lárnaithe na seantionscal náisiúnta guail agus cruach a bhí mar phríomhaidhm ag an gComhphobal, agus dearbhaíodh gurbh í an chéad chéim í chun Cónaidhm Eorpach a bhaint amach. Ba iad [[an Bheilg]], [[an Fhrainc]], [[an Iodáil]], [[Lucsamburg]], [[an Ísiltír]] agus [[an Ghearmáin Thiar]] na Ballstáit a bhunaigh an Comhphobal.
Line 35 ⟶ 34:
I [[1990]], tar éis don [[Chuirtín Iarainn]] treascairt, athaontaíodh an Ghearmáin agus mar sin chuaigh [[an Ghearmáin Thoir]] isteach sa Chomhphobal. Aontaíodh critéir [[Cóbanhávan|Chóbanhávan]], critéir a bheadh i le comhlíonadh ag na tíortha a bheadh ag iarraidh teacht isteach sa Chomhphobal Eorpach, mar a tugadh air an tráth sin.
Bunaíodh an tAontas Eorpach go foirmiúil nuair a tháinig [[Conradh Maastricht]] i bhfeidhm an [[1 Samhain]] [[1993]]. I [[1995]] chuaigh [[an Ostair]], [[an tSualainn]] agus [[an Fhionlainn]] isteach san AE. I [[2002]] ghabh nótaí agus boinn euro ionad airgeadraí náisiúnta i 12 de na Ballstáit. Tá méadú tagtha ó shin ar an limistéar euro agus anois tá
An [[1 Eanáir]] [[2007]], chuaigh [[an Rómáin]] agus [[an Bhulgáir]] san Aontas agus ghlac an tSlóivéin leis an euro. Shín ceannairí Bhallstáit na hEorpa [[Conradh Liospóin]] i mí na Nollag sa bhliain céanna chun ionad [[Bhunreacht na hEorpa]] a ghabháil.
Seo achoimre ar na tíortha a tháinig isteach san Aontas:
Line 46 ⟶ 45:
* 2004: [[An Laitvia]], [[An Liotuáin]], [[Málta]], [[Poblacht na Seice]], [[An Pholainn]], [[An Rómáin]], [[An tSlóivéin]], [[An tSlóvaic]], [[An Chipir]], [[An Ungáir]] agus [[An Eastóin]]
* 2007: [[An Bhulgáir]] agus [[An Rómáin]]
* 2013: [[An Chróit]]
== Ballstáit ==
[[File:Further European Union Enlargement.svg|350px|thumb|
{{legend|#3f48cc|Ballstáit}}
Tá 27 dtír neamhspleácha ceannasacha san Aontas Eorpach agus tugtar “Ballstáit” orthu. Is iad na tíortha seo a leanas Ballstáit an Aontais Eorpaigh: [[An Ostair]], [[an Bheilg]], [[an Bhulgáir]], [[an Chipir]], [[Poblacht na Seice]], [[an Danmhairg]], [[an Eastóin]], [[an Fhionlainn]], [[an Fhrainc]], [[an Ghearmáin]], [[an Ghréig]], [[an Ungáir]], [[Éire]], [[an Iodáil]], [[an Laitvia]], [[an Liotuáin]], [[Lucsamburg]], [[Málta]], [[an Ísiltír]], [[an Pholainn]], [[an Phortaingéil]], [[an Rómáin]], [[an tSlóvaic]], [[an tSlóivéin]], [[an tSualainn]] agus [[an Ríocht Aontaithe]].▼
<!---{{legend|#00a2e8|Ag teacht isteach: Níl aon rud ag an am sin}}--->
{{legend|#86fdf1|Iarrthóirí}}
{{legend|#b5e61d|Iarratasóirí}}
{{legend|#fff200|Iarrthóirí ionchasacha}}]]
▲Tá
Tá cúig thír ann atá ina n-iarrthóirí oifigiúla – sin iad
Caithfear coinníollacha áirithe a chomhlíonadh sula bhféadfaidh tír nua dul isteach san AE. Shocraigh an Chomhairle Eorpach na coinníollacha seo i 1993 agus tugtar "[[Critéir Chóbanhávan]]" orthu. Is iad na coinníollacha ná:
| |||