An difríocht idir athruithe ar: "Balla Bheirlín"
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Líne 1:
[[Íomhá:Berlinermauer.jpg|deas|250px|thumb|Balla Bheirlín]]
Bhí an '''Balla Bheirlín''' ([[An Ghearmáinis]]: Berliner Mauer) bacainn aireach [[coincréit|choincréit]] a deighilte [[Beirlín]] go fisiciúil, agus ó thaobh na hidé-eolaíochta chomh maith, siombail na scoilte Thoir-Thiar. D’fhág Balla Bheirlín an chathair scoilte ina dhá leath as 1961 go 1989/1900. Ba [[Siombail|shiombail]] chumhachtach é an ‘[[Cuirtín]] [[Coincréit]]<nowiki/>each’ seo ar na difríochtaí idé-eolaíocha, sóisialta agus [[eacnamaíocht]]<nowiki/>a a bhí le sonrú idir [[Iarthar na hEorpa|iarthar]] agus [[oirthear na hEorpa]].
Labhair na [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Stáit Aontaithe]] go láidir in éadan an bhalla. Ach ní dhearna siad ní ba mhó ná sin. Cinnte bhí eagla orthu go dtosófaí cogadh. Ach ba léir go raibh an babhta seo den [[Cogadh Fuar|chogadh fhuar]] bainte ag na [[An tAontas Sóivéadach|Sóivéadaigh]].
== Cúlra ==
[[Íomhá:Airlift-berlin.jpg|link=https://ga.wikipedia.org/wiki/%C3%8Domh%C3%A1:Airlift-berlin.jpg|clé|mion]]
Bhí stádas [[Beirlín|Bheirlín]] Thiar ina cnámh spairne sna [[1940idí]]. Sna tréimhse [[1949]]-[[1990]], bhí an chathair dealaithe ina dhá cuid, Beirlín Thoir agus Beirlín Thiar. Ba í Beirlín Thoir [[príomhchathair]] Dhaonphoblacht na Gearmáine, ach bhí stádas Bheirlín Thiar ina cnámh spairne. Ba é dearcadh mhuintir na cathrach féin gur ceann de stáit de Phoblacht Chónasctha na Gearmáine a bhí ann, ach ní raibh na cumhachtaí forghabhála, an tAontas Sóivéadach ach go háirithe, sásta glacadh leis seo. Ba é polasaí Dhaonphoblacht na Gearmáine, ach go háirithe, ''Selbständige Politische Einheit West-Berlin'' ("Slánaonad Polaitiúil Neamhspleách Bheirlín Thiar") a thabhairt ar an leath thiar den chathair.
Ar [[24 Meitheamh]] [[1948]], d’ordaigh Stailín go ndruidfí gach [[bóthar]], [[iarnród]] agus bealach [[uisce]] isteach go Beirlín Thiar. Tugadh ‘fadhbanna teicniúla’ mar fháth oifigiúil ar an chinneadh seo.
[[Íomhá:Occupied Berlin.svg|mion|Bhíodh Beirlín roinnte ina cheithre limistéar]]
Sa bhliain 1949, tharla aertharlú chun Beirlín Thiar a shábháil. Tógadh dhá mhilliún tona earraí isteach le linn na tréimhse seo. Cuireadh deireadh leis ar [[12 Bealtaine]] [[1949]].<ref>[https://www.stmarys-belfast.ac.uk/aisaonad/comhaid/An_Cogadh_Fuar.pdf aisaonad, St Marys, Belfast]</ref>.
== 1960 ==
Bhí Beirlín suite i lár na coda [[An tAontas Sóivéadach|Sóivéadaí]] den Ghearmáin. Ach bhí daoine ábalta éalú ón oirthear ag úsáid iarthar Bheirlín mar bhealach éalaithe. Deirtear go raibh níos mó ná dhá mhilliún i ndiaidh éalú ón oirthear ar an bhealach seo (ar feadh 1949-1961). Ar ndóigh, ní raibh cead ag na daoine seo an [[tír]] a fhágáil.
Chuir eachtraí 1960 le teannas agus le héiginnteacht mhuintir na Gearmáine. Dá bharr sin, theith níos mó daoine go hiarthar Bheirlín. Agus mar gheall air sin, bhí ganntanas lucht saothair in oirthear na cathrach dá bharr. Lean an [[tuile]] seo ar aghaidh fiú nuair a thóg na húdaráis sconsa i 1960.
[[Íomhá:President Kennedy Meets with Khrushchev - Flickr - The Central Intelligence Agency.jpg|clé|mion|333x333px|John F. Kennedy (clé) agus Nikita Khrushchev, 4 Meitheamh, 1961, Vienna]]
Bhí na figiúirí seo ina ábhar buartha ag muintir APSS i 1960 ar dhá chúis:
• Bhí [[An tAontas Sóivéadach|APSS]] ag cailleadh [[daonra]]/[[lucht oibre]];
• Thug sé le fios gurbh fhearr le daoine maireachtáil faoin chóras chaipitleach ná faoin chóras chumannach. De bharr infheistíocht na Meiriceánach bhí iarthar Bheirlín mar a bheadh [[Fógraíocht|fógra]] beo ann don chaipitleachas. Bhí go leor de mhuintir an Oirthir ag lorg an chineáil saoil a gheall an caipitleachas dóibh.
I 1960 d’fhreastail [[Nikita Khrushchev]] ar chruinniú i b[[Páras]] le ceannairí an [[Iarthar na hEorpa|Iarthair]]. Rinne sé iarracht iad a mhealladh le Beirlín a fhágáil. Ach tháinig deireadh leis an chruinniú seo nuair a d’fhógair sé gur scaoil na Rúisigh [[eitleán]] spiaireachta U2 ón [[spéir]] agus é ag [[Eitil|eitilt]] os cionn thailte APSS.
== 1961 ==
[[Íomhá:Berlin Wall victims monument.jpg|clé|mion|ainmneacha na ndaoine a bhásaigh greanta ]]
D’ordaigh [[Nikita Khrushchev|Khrushchev]] go dtógfaí balla ollmhór idir iarthar agus oirthear na cathrach.Scoilteadh Beirlín go buan i Lúnasa 1961: bhí tús curtha le tógáil an bhalla ar an [[13 Lúnasa]] [[1961]]. Cuireadh gardaí armtha ar bharr an bhalla agus scaoileadh daoine a rinne iarracht éalú. Mar gheall air sin, thit líon na dteifeach go suntasach.
Dúirt na Rúisigh ag an am gur cumhachtaí an Iarthair ag baint úsáid as Beirlín Thiar mar ionad le haghaidh gníomhaíocht réabhlóideach in éadan na Gearmáine Thoir.
[[Íomhá:"One Day in Berlin" - Visit of John F. Kennedy, president of the United States in Berlin, 1963.webm|link=https://ga.wikipedia.org/wiki/%C3%8Domh%C3%A1:%22One%20Day%20in%20Berlin%22%20-%20Visit%20of%20John%20F.%20Kennedy,%20president%20of%20the%20United%20States%20in%20Berlin,%201963.webm|mion|Fís: 26 Meitheamh 1963 i mBeirlín]]▼
▲Labhair [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|SAM]] go láidir in éadan an ghnímh se. Ach ní dhearna siad ní ba mhó ná sin ar eagla go dtosófaí [[cogadh]]. Ach ba léir go raibh an babhta seo den chogadh fhuar bainte ag na Sóivéadaigh. Labhair an tUachtarán Kennedy faoi Bhalla Bheirlín ag an am: dúirt sé "dá mba mhian leis na Rúisigh ionsaí a dhéanamh orainn ní ag cur sconsaí in airde a bheadh siad . . . níl mise ag dul a bheith chomh buartha sin faoi seo". [[Íomhá:"One Day in Berlin" - Visit of John F. Kennedy, president of the United States in Berlin, 1963.webm|link=https://ga.wikipedia.org/wiki/%C3%8Domh%C3%A1:%22One%20Day%20in%20Berlin%22%20-%20Visit%20of%20John%20F.%20Kennedy,%20president%20of%20the%20United%20States%20in%20Berlin,%201963.webm|mion|Fís: 26 Meitheamh 1963 i mBeirlín]]
== 1963: Óráid JFK i mBeirlín Thiar ==
Line 17 ⟶ 41:
== 1989-1990 ==
[[Íomhá:Tear down this wall.ogv|mion|Ronald Reagan - "Tear down this wall", 12 Meitheamh 1987]]
Thit Balla Bheirlín i 1989. Nuair a tháinig deireadh leis an g[[Cogadh Fuar]], ceann de na siombailí ba chumhachtaí don athrú mór seo ab ea an dóigh ar chuir an chosmhuintir an balla de dhroim an tsaoil.
I mí Dheireadh Fómhair 1989, bhí cuid mhór teannais i [[Moscó]]. Agus d’éirigh [[Príomh-Aire|ceannaire]] na Gearmáine Thoir, Erich Honicker, as a phost.
De réir mar a chuaigh ardteannas ann, thosaigh daoine i ndeisceart na Gearmáine ag sárú teorainneacha. D’imigh a lán Gearmánach Oirthearach tríd an [[An Ungáir|Ungáir]] agus an [[An Ostair|Ostair]] isteach chuig an Ghearmáin Thiar.Bhí pobail an Chuirtín Iarainn bréan de bhlianta den chos ar bolg agus den mheath gheilleagrach, bhí siad ag amharc ar a raibh ag titim amach sa Rúis agus suim mhór acu ann. Murab ionann agus an cás do Bheirlín i 1960, níor cuireadh ina gcoinne beag ná mór nuair a bhris an pobal saor. Tuigeadh dóibh go raibh saoirse ar fáil dóibh féin ach iad í a ghlacadh.
I mí Dheireadh Fómhair, thug [[Míchail Gorbaitsov]] cuairt ar Bheirlín Thoir agus spreag na daoine le brú ar son an [[Daonlathas|daonlathais]].
Ach leagadh Balla Bheirlín níos déanaí, i 1990. Ar an [[29 Aibreán]] [[1990]], cuireadh [[craein]] tús leis an obair (go neamhoifigiúil) roimh slua mór, ach ceiliúradh ar bith ag an am. Eisíodh an ordú scartála níos déanaí, agus thosaigh an obair ar an [[13 Meitheamh]] [[1990]].▼
I mí Dheireadh Fómhair 1990, tharla Athaontaíodh an Ghearmáin.
▲Ach leagadh Balla Bheirlín níos déanaí, i 1990. Ar an [[29 Aibreán]] [[1990]], cuireadh [[craein]] tús leis an obair roimh slua mór, ach ceiliúradh ar bith ag an am.
== Oidhreacht ==
[[Íomhá:East Side Gallery (Berlin) (6332548790).jpg|mion|'''Le baiser fraternel''' (Brejnev agus Honecker): 2011]]
Cheap an [[Fealsúnacht|fealsúnaí]] [[Francis Fukuyama]] go raibh na ceisteanna faoin [[Caipitleachas|chaipitleachas]] agus faoin [[liobrálachas]] réitithe nuair a thit Balla Bheirlín<ref>Scríobh sé an leabhar "The End of History"</ref>, rud nach fíor ar chor ar bith.
| |||