An difríocht idir athruithe ar: "Croí"
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Líne 1:
[[Íomhá:Heart numlabels.png|mionsamhail|200px|1 Aitriam deas <br /> 2 Aitrium clé<br /> 3 Vena cava uachtarach<br /> 4 Aorta<br /> 5 Artaire scamhógach<br /> 6 Féith scamhógach<br /> 7 Comhla bheannach<br /> 8 Comhla aortach<br /> 9 Méadailín clé<br /> 10 Méadailín deas<br /> 11 Vena cava íochtarach<br /> 12 Comhla thríchuspach<br /> 13 Comhla scamhógach]]
Is [[orgán]] [[Matán|matánach]] i ndaoine agus in [[Ainmhí|ainmhithe]] eile é an '''croí''' a bhíonn ag pumpáil [[Fuil|fola]] thart ar an [[Corp an duine|chorp]], trí fhuileadán an chórais imshruthaithe. cuid mhaith den mhatán ar sholáthraigh an t-artaire sin an fhuil chuige.
Soláthraíonn an fhuil [[bia]], [[ocsaigin]] agus substaintí eile timpeall na [[colainn]]<nowiki/>e agus freisin cuidíonn sé le fuíollábhair mheitibilacha a bhaint. Tá croí an duine thart fán mhéid chéanna le dorn druidte. Tá sé suite idir na scamhóga, sa spás meánchliabhraigh. Tugtar an matán cairdiach ar an chroí.
== Imshruthú ==
I ndaoine, mamaigh eile, agus éin, tá an croí roinnte i gceithre sheomra: na [[Aitriam (bitheolaíocht)|haitriamaí]] clé agus ar dheis uachtaracha, agus na [[Méadailín (croí)|méadailín]]í clé agus ar na dheis íochtaracha. Tugtar, go coitianta,
''- an croí deas'' ar an aitriam agus an mhéadailín ar dheis agus
''- an croí clé'', ar a gcontrapháirt ar an taobh éile.
San imshruthú sistéamach, téann fuil, a bhíonn ocsaigin laghdaithe, ón cheann, ón mhuineál agus ó na sciatháin isteach san aitriam deas, tríd an vena cava uachtarach (príomhfhéith na colainne). Téann an fhuil ón ucht, ón bholg agus ó na cosa isteach tríd an vena cava íochtarach. San am céanna a mbíonn an t-aitriam deas ag líonadh le fuil, bíonn fuil ocsaiginithe ó na [[scamhóg]]<nowiki/>a ag dul isteach san aitriam clé, trí na féitheacha scamhógacha.[[File:Surface anatomy of the heart.png|thumb|left|upright|Ta croí an duine suite i lár r an tóracs, lena bhuaic dírithe ar an taobh clé]]Crapann na matáin sna haitriamaí, osclaíonn na comhlaí déchuspacha agus tríchuspacha agus líonann na méadailíní le fuil. Ansin crapann ballaí matánacha na méadailíní, druideann na comhlaí déchuspacha agus tríchuspacha agus osclaíonn na comhlaí corránacha agus brúitear an fhuil isteach sna h[[Artaire|artairí]]. Brúitear an fhuil ón mhéadailín dheas isteach san artaire scamhógach agus téann an fhuil go dtí na scamhóga. Brúitear an fhuil ón mhéadailín chlé isteach san aorta agus pumpáiltear thart faoin cholainn ar fad í.▼
I gcodarsnacht leo, bíonn dhá sheomra sna héisc, aitriam agus méadailín, cé go mbíonn trí sheomra sna reiptílí.
I gcroí folláin, sreabhann an fhuil ar bhealach amháin tríd an chroí, as siocair na gcomhlaí croí a chuireann cosc ar sreabhadh droim ar ais. Bíonn an croí faoi chosaint sa [[Peireacairdíteas|pheireacaird]]<nowiki/>iam (sac cosanta), ina mbíonn roinnt beag sreabháin. [[File:Surface anatomy of the heart.png|thumb|left|upright|Ta croí an duine suite i lár r an tóracs, lena bhuaic dírithe ar an taobh clé]]Tá dhá chaidéal sa chroí: an taobh deas a chaidéalaíonn an fhuil don chóras imshruthaithe scamhógach, agus an taobh clé a chaidéalaíonn fuil don chóras imshruthaithe sa chuid eile den cholainn. Sa dá chás, tagann an fhuil amach ón méadailín ar an taobh sin trí artairí a ghabhlaíonn de réir a chéile ina líonra de phíobáin bheaga ar a dtugtar na hartairíní.
Ar deireadh gabhlaíonn siad seo ina ribeadáin fola, fuileadáin fhíorbheaga atá fite go dlúth leis na hailbheolais sna scamhóga agus cealla na bhfíochán sa chuid eile den cholainn. Is sna fíocháin sin a idirleathann ocsaigin, bia tuaslagtha is hormóin ón bhfuil isteach sna fíocháin, agus déocsaíd charbóin is fuíollábhair eile amach as na fíocháin is isteach sa bhfuil.
Sna ribeadáin fola sna scamhóga a idirleathann ocsaigin isteach sa bhfuil agus a idirleathann déocsaíd charbóin amach aisti. Leanann an fhuil ar aghaidh isteach i bhféitheoigíní a thagann le chéile chun féitheacha a dhéanamh, trína bhfilleann an fhuil ar aitriam an taobh eile den chroí. Mar sin, déanann an fhuil a bealach tríd an gcroí dhá uair, uair amháin trí gach taobh den chroí, chun imshruthú iomlán amháin a chur di.
[[Íomhá:Blood circulation (human).png|mion|332x332px|imshruthú na fola]]
==== Imshruthú sistéamach ====
San imshruthú sistéamach, téann fuil, a bhíonn ocsaigin laghdaithe, ón cheann, ón mhuineál agus ó na sciatháin isteach san aitriam deas, tríd an vena cava uachtarach (príomhfhéith na colainne). Téann an fhuil ón ucht, ón bholg agus ó na cosa isteach tríd an vena cava íochtarach. San am céanna a mbíonn an t-aitriam deas ag líonadh le fuil, bíonn fuil ocsaiginithe ó na [[scamhóg]]<nowiki/>a ag dul isteach san aitriam clé, trí na féitheacha scamhógacha.
▲
==== Seomraí ====
Tá 4 sheomra sa chroí. Faigheann an t-[[Aitriam (bitheolaíocht)|aitriam]] deas fuil ón gcolainn i gcoitinne tríd an vena cava, agus le linn a [[Siostól|shiostóil]] brúnn an fhuil ar aghaidh tríd an gcomhla aontreoch thríchuspach isteach sa mhéadailín deas. Nuair a chrapann an [[Méadailín (croí)|méadailín]] deas seo le linn a shiostóil siúd, brúitear an fhuil amach an chomhla scamhógach isteach san artaire scamhógach.
An fhuil a thagann ar ais ó na scamhóga, atá athnuaite le hocsaigin, téann sí isteach san aitriam clé. Nuair a chrapann an t-aitriam seo ina shiostól féin, brúitear an fhuil isteach tríd an gcomhla bheannach isteach sa mhéadailín clé, an seomra leis na fallaí matánacha is raimhre sa chroí.
[[Íomhá:Heart systole.png|clé|mion|200x200px|siostól]]
Crapann na matáin sin i siostól an mhéadailín chlé chun an fhuil a chaidéalú amach an chomhla aortach isteach san aorta agus ar aghaidh timpeall na colainne. Tar éis gach siostóil bogann na matáin sa mhéadailín, agus tugtar an [[diastól]] ar an bpas seo ina mbíonn na matáin bogtha. Déanann gach seomra sa chroí caidéalú trí chrapadh mhatáin an tseomra sin, agus tugtar an siostól ar phas an chraptha.
Tarlaíonn siostól na n-aitriam ag an am céanna, agus ina dhiaidh sin tarlaíonn siostól na méadailíní ag an am céanna. Le linn siostól na n-aitriam osclaíonn an chomhla aontreoch amach as na seomraí sin, agus ligeann sé sin don fhuil rith ar aghaidh isteach sna méadailíní.
Ansin tarlaíonn siostól na méadailíní: dúnann siad a gcomhlaí isteach is osclaíonn a gcomhlaí amach, rud a ligeann don fhuil a bealach ar aghaidh san imshruthú a dhéanamh. Rialú [[Leictreachas|leictreach]] a choimeádann pas gach craptha sa chroí san ord ceart.
Is amhlaidh a dhípholaraíonn na [[Cill (bitheolaíocht)|cill]]<nowiki/>scannáin i matáin na n-aitriam ar dtús i gcónaí, rud a spreagann na seomraí sin chun craptha. Ina dhiaidh sin leathann an dípholarú go dtí na méadailíní, agus crapann siad sin i gcónaí tar éis na n-aitriam. Le linn na ndípholaruithe sin ritheann dóthain srutha leictrigh sa cholainn chun gur féidir voltais a thomhas idir pointí ar an g[[Craiceann|craiceann,]] agus is é seo an [[Leictreachardagrafaíocht|leictreacardagram]].
==Struchtúr==
Line 16 ⟶ 46:
===Balla an chroí ===
Tá balla an chroí comhdhéanta de trí shraith:
* an eipeacairdiam,
* an miócairdiam, agus
* an [[Ionchairdíteas|ionchaird]]<nowiki/>iam.
Bíonn balla an chroí comhdhéanta de thrí shraith: an [[Ionchairdíteas|ionchairdiam]] istigh , an miócairdiam lár agus an eipeacairdiam seachtrach . Tá siad seo timpeallaithe ag sac scannánach- dúbailte. ar a dtugtar an peireacairdiam.
Line 21 ⟶ 55:
Is é an miócairdiam an sraith i lár bhalla an chroí, matán cairdiach - sraith de mhatán stríocach neamhdheonach, timpeallaithe ag chreatlach [[collaigin|collaigne]].
[[Íomhá:Heart attack animation Arabic YM.webm|mion|280x280px|Taom croí]]
== Imshruthú Dúbailte ==
Sníonn an fhuil tríd an chroí dhá uair ar turas amháin iomlán den chorp. Uair amháin ag teacht ón choirp ar an taobh dheas, ansin ar an taobh clé a.teacht ó na scamhóga. Cuirtear imshruthú dúbailte ar seo.
== Taom croí (ionfharchtadh miócairdiach) ==
Tarlaíonn taom croí (ionfharchtadh miócairdiach) nuair a chalctar artaire corónach (oclúidiú) le téachtán fola ([[trombóis]]), rud a stopann sreabhadh na fola san artaire sin agus a mharaíonn cuid mhaith den mhatán ar sholáthraigh an t-artaire sin an fhuil chuige<ref>Hussey, Matt - Fréamh an Eolais (Coiscéim, 2011)</ref>.
== Tagairtí ==
| |||