An difríocht idir athruithe ar: "Tobac"
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Líne 1:
[[Íomhá:DunhillEarlyMorningPipeMurrays.jpg|deas|200px|thumb|Tobac a chaitear i bpíopa.]]
Is éard is '''tobac''' ann ná [[Duilleog|duillí]] úra na b[[planda]]í sa [[Géineas|ghéineas]] úd ''Nicotiana'' a leasaítear ar bhealach ar leith le haghaidh úsáide mar [[Drugaí|dhruga]]. Is é an dóigh is minice a gcaitear tobac ná é a chur ag cráindó i d[[toitín]], i b[[píopa]] nó i d[[todóg]] agus an [[toit]] a análú isteach.
Sa [[An Ghaeilge|Ghaeilge]], deirtear go bhfuiltear ag ''caitheamh'' tobac, ach úsáidtear an leagan ''tobac a ól'' freisin, go háirithe sna canúintí deisceartacha.
Is é an ''Nicotiana tabacum'' an cineál is mó a chuirtear,<ref>http://kids.britannica.com/comptons/article-208927/tobacco</ref> ach baintear úsáid as an gcineál ''Nicotiana rustica'' chomh maith. Tá an ''rustica'' chomh saibhir sa nicitín is gur féidir é a úsáid le nicitín a tháirgeadh mar fheithidicíd. Bíonn na [[Seaman|seamain]] bhundúchasacha i [[Meiriceá Theas]] ag úsáid an chineáil sin mar dhruga sícideileach freisin. ▼
▲Tá an dúchasach do chreasa teo an [[Meiriceá|Domhain Nua]] is na h[[An Astraláise|Astraláise]]. Is é an ''Nicotiana tabacum'' an cineál is mó a chuirtear,<ref>http://kids.britannica.com/comptons/article-208927/tobacco</ref> ach baintear úsáid as an gcineál ''Nicotiana rustica'' chomh maith. Tá an ''rustica'' chomh saibhir sa nicitín is gur féidir é a úsáid le nicitín a tháirgeadh mar fheithidicíd. Bíonn na [[Seaman|seamain]] bhundúchasacha i [[Meiriceá Theas]] ag úsáid an chineáil sin mar dhruga sícideileach freisin.
== An planda ==▼
[[Íomhá:Tobacco and smoking indian.jpg|clé|mion|266x266px]]
Baineann an planda tobac leis an bhfine úd ''Solanaceae'', agus mar sin, tá gaol aige le plandaí mar [[stoc an aingil]], [[práta]], [[lus mór na coille]], [[mandrác]], [[píobar dearg]], [[tráta]], agus [[ubhthoradh]].<ref>http://www.medterms.com/script/main/art.asp?articlekey=13428</ref>▼
▲== An planda agus tréithe ==
* [[Planda]] bliantúil nó planda tomach ilbhliantúil<ref>Hussey, Matt - Fréamh Eolais(Coiscéim 2011)</ref>
* Na [[Duilleog|duilleoga]] mór, na [[Planda|bláthanna]] feadánach scothghlas, [[buí]], bándearg nó scothdhearg.
* Baintear feidhm as na duilleoga de ghnéithe éagsúla, triomaithe is rud beag coipthe, chun caitheamh nó cogaint, nó le snaois a dhéanamh.
* Cuimsíonn na duilleoga seo, is na táirgí uathu, an t-alcalóideach cumasach nicitín atá nimhiúil andúile.
▲Baineann an planda tobac leis an bhfine úd ''Solanaceae'', agus mar sin, tá gaol aige le
== An tobac san Oileán Úr ==
Tháinig nós úsáide an tobac ón
[[Íomhá:Nicotiana Tobacco Plants 1909px.jpg|mion|Nicotiana]] Bhí na h[[Astacaigh]] i [[Meicsiceo]] barúlach, mar shampla, gurbh é an dia úd Xochipilli nó "Prionsa na mBláth" a bhronn an tobac ar na daoine, agus ba nós leo "dia na gcúig lus" nó Macuilxochitl a thabhairt ar Xochipilli freisin - chreid siad go raibh cúig lus naofa ann a raibh tábhacht ar leith acu i súile an Phrionsa, agus an tobac ar cheann acu. I ndiaidh do na hEorpaigh an tOileán Úr a shealbhú, d'fhoghlaim siad úsáid an tobac, agus inniu féin, tá ról nach beag ag an tobac i saol eacnamaíoch na [[Stát Aontaithe]]. == An tAinm ==
Line 18 ⟶ 27:
== Stair úsáide an tobac ==
[[Íomhá:James Albert Bonsack.JPG|clé|mion|384x384px]]
Bhí an tobac á úsáid san Oileán Úr i bhfad roimh theacht na
Cibé scéal é, searmanas ar leith ab ea é tobac a chaitheamh, agus ba iad na hEorpaigh ba túisce a rinne nós laethúil de.
▲Bhí an tobac á úsáid san Oileán Úr i bhfad roimh theacht na nEorpach, ach ba nós do na bundúchasaigh Mheiriceánacha srianta éigin a chur leis an úsáid. Mar shampla, d'fhéadfadh an t-asarlaí nó an seaman siabhráin agus mearuithe súl a tharraingt air féin trína lán tobac a úsáid, agus é in ann na siabhráin a chiallú de réir a thuisceana reiligiúnaí féin, ach ní bhlaisfeadh na daoine eile den tobac, ó shílfidís go raibh draíocht ann. Agus ar ndóigh, ba nós le treibheacha áirithe píopa a chaitheamh le séala a chur ar an gconradh síochána. Cibé scéal é, searmanas ar leith ab ea é tobac a chaitheamh, agus ba iad na hEorpaigh ba túisce a rinne nós laethúil de. Tháinig borradh mór ar úsáid an tobac i ndiaidh do James Bonsack an meaisín rollta toitíní a chéadcheapadh sa bhliain 1880.<ref>http://www.britannica.com/facts/5/147744/James-A-Bonsack-as-discussed-in-cigarette</ref> Faoi lár na fichiú haoise, áfach, chuaigh an tuiscint ar feadh an domhain go raibh an tobac thar a bheith dainséarach don tsláinte, agus de réir a chéile, thosaigh na daoine ag éirí as an nós.
Tháinig borradh mór ar úsáid an tobac i ndiaidh do James Bonsack an meaisín rollta toitíní a chéadcheapadh sa bhliain 1880.<ref>http://www.britannica.com/facts/5/147744/James-A-Bonsack-as-discussed-in-cigarette</ref> Faoi lár na [[20ú haois|fichiú haoise]], áfach, chuaigh an tuiscint ar feadh an domhain go raibh an tobac thar a bheith dainséarach don tsláinte, agus de réir a chéile, thosaigh na daoine ag éirí as an nós.
== An tobac agus an tsláinte ==▼
▲== An tobac agus an tsláinte ==
Glactar leis inniu go bhfuil sé mífholláin ar fad tobac a chaitheamh. Ba iad na [[eolaí|heolaithe]] Gearmánacha ba thúisce a d'aithin chomh dainséarach agus a bhíonn an tobac don tsláinte, thiar sna 1930idí, ach bhí an tuiscint seo an-mhall ag dul i bhfeidhm ar na caiteoirí tobac. Thar aon rud eile, ba sa Ghearmáin Naitsíoch ba thúisce a tháinig an ghluaiseacht in aghaidh an tobac ar an bhfód, agus le linn [[an Dara Cogadh Domhanda]], bhí na comhghuaillithe den tuairim nach raibh ann ach leannán smaoinimh eile de chuid na [[Naitsithe]], nó bhí a lán idéanna áiféiseacha acu siúd faoi chúrsaí na sláinte mar chuid d'uaisliú an chine. ▼
[[Íomhá:Cancer smoking lung cancer correlation from NIH.png|mion]]
▲Glactar leis inniu go bhfuil sé mífholláin ar fad tobac a chaitheamh. Ba iad na [[eolaí|heolaithe]] Gearmánacha ba thúisce a d'aithin chomh dainséarach agus a bhíonn an tobac don tsláinte, thiar sna [[1930idí]], ach bhí an tuiscint seo an-mhall ag dul i bhfeidhm ar na caiteoirí tobac. Thar aon rud eile, ba sa [[An Ghearmáin|Ghearmáin]] [[Naitsíochas|Naitsíoch]] ba thúisce a tháinig an ghluaiseacht in aghaidh an tobac ar an bhfód, agus le linn [[an Dara Cogadh Domhanda]], bhí na comhghuaillithe den tuairim nach raibh ann ach leannán smaoinimh eile de chuid na [[Naitsithe]], nó bhí a lán idéanna áiféiseacha acu siúd faoi chúrsaí na sláinte mar chuid d'uaisliú an chine.
Sa bhliain [[1950]], áfach, d'fhoilsigh Richard Doll alt tábhachtach ar an ''British Medical Journal'' faoin mbaint a bhí ag an tobac le hailse na scamhóg, agus i gceann ceithre bliana eile, dheimhnigh an ''British Doctors' Study'' - staidéar a rinneadh ar nósanna caite tobac na ndochtúirí sa [[Ríocht Aontaithe]] - go raibh priacal na hailse scamhóg agus an taom croí ní b'airde ag lucht an tobac.<ref>http://info.cancerresearchuk.org/healthyliving/smokingandtobacco/howdoweknow/#Risks</ref>
[[Íomhá:Cumulative risk of death from lung cancer 1990.svg|mion]]
Is iad na [[Scamhóg|scamhóga]], an [[croí]] agus na bealaí [[Riospráid|riospráide]] is mó atá faoi bhagairt ag na galair a bhaineann leis an tobac. [[Nicitín]] is cúis leis an dúil nimhe a thugann na daoine don tobac, agus is iad na
I ngeall air seo ar fad tá cosc curtha ar chaitheamh tobac in ionaid oibre, tithe tábhairne agus clubanna oíche i mórán tíortha; san [[An Eoraip|Eoraip]] agus [[Meiriceá]] ach go háirithe.▼
▲Is iad na scamhóga, an croí agus na bealaí riospráide is mó atá faoi bhagairt ag na galair a bhaineann leis an tobac. [[Nicitín]] is cúis leis an dúil nimhe a thugann na daoine don tobac, agus is iad na nimheanna eile is cúis leis an ailse a thagann sna sála ag an andúil. Go bunúsach, is iad na hidreacarbóin aramatacha ilnúicléacha is mó a tharraingíonn ailse ar an gcaiteoir tobac. Is minic a thugtar "tarra" ar na hidreacarbóin seo, nó cineál tarra atá iontu go bunúsach, is é sin, meascán hidreacarbón a úscann as ábhar orgánach agus é ag cráindó.
== Féach freisin ==
▲I ngeall air seo ar fad tá cosc curtha ar chaitheamh tobac in ionaid oibre, tithe tábhairne agus clubanna oíche i mórán tíortha; san Eoraip agus Meiriceá ach go háirithe.
* [[Oifig um Rialú Tobac]] (OTC)
== Tagairtí ==
| |||