An difríocht idir athruithe ar: "An Ostair-Ungáir"

|fonótaí=}}

 

 

Mhair an démhonarcacht bliain amháin thar an leathchéad. Tháinig deireadh léi sa bhliain 1918, nuair a briseadh an Chéad Chogadh Domhanda ar na Cumhachtaí Láir (Impireacht na Gearmáine agus an Démhonarcacht). Ba ansin a tháinig na gluaiseachtaí náisiúnta chun tosaigh i measc na náisiúntachtaí beaga a raibh an Impireacht comhdhéanta astu, agus bhunaigh siad stáit nua dóibh féin.

 

Ní mór an giorrúchán ''k.u.k.'' (''kaiserlich und königlich'', "Impiriúil agus Ríoga") a aithint thar an ngiorrúchán ''k.k.'' (''kaiserlich königlich'', "Impiriúil Ríoga"). Tagraíonn an chéad ghiorrúchán d'údaráis na tíre go léir, idir an Ostair agus an Ungáir. Maidir leis an dara giorrúchán, tráchtann sé ar údaráis na hOstaire, nó is amhlaidh go raibh an tImpire ag rialú Ríocht na Boihéime (inniu: Poblacht na Seice) mar rí, freisin. Tagraíonn an giorrúchán ''kgl. ung.'' (''königlich ungarisch'', ríoga Ungárach) d'údaráis na hUngáire (''m. kir.'' nó ''magyar királyi'' an leagan Ungáirise).

 

== Struchtúr agus ainm na tíre ==

 

Na tailte a bhí á rialú ag an monarc Hapsburgach i ról [[Impire na hOstaire]]<ref name="title">{{cite web|url=http://www.firstworldwar.com/bio/franzjosef.htm |teideal=Who's Who - Emperor Franz Josef I |foilsitheoir=First World War.com |date= |accessdate=2009-05-05}}</ref>, ba iad na tailte thuaidh agus thiar, nó [[Impireacht na hOstaire]], an Tír ar an taobh abhus d'Abhainn Leitha (''Cisleithanien'') nó na Tailte le hIonadaíocht sa ''Reichsrat'' (''Die im Reichsrat vertretenen Länder'')<ref name="Britannica1911">[http://www.1911encyclopedia.org/Austria-Hungary Britannica 1911]</ref>. I ról Rí na hUngáire, bhí an monarc ag rialú [[Ríocht na hUngáire]], nó an Tír taobh thall d'Abhainn Leitha (''Transleithanien''), nó Tíortha Coróin Stiofáin Naofa<ref name="Britannica1911"/>. Is éard a bhí i gceist le Leitha ná craobh-abhainn de chuid na Danóibe, agus í ina teorainn, a bheag nó a mhór, idir an Ostair agus an Ungáir.

Nuair a bhí an Démhonarcacht ann, bhí [[Impireacht Naofa Rómhánach an Náisiúin Ghearmánaigh]] ann i gcónaí ó thaobh an dlí de. Ní raibh ach an Ostair suite taobh istigh de theorainneacha na himpireachta sin - bhí an Ungáir neamhspleách ar an Impireacht Naofa.

 

 

Ba iad [[Vín]] agus [[Búdaipeist]] an dá príomhchathair: Vín san Ostair agus Búdaipeist san Ungáir.<ref name="Britannica1911"/> Ba í an Ostair-Ungáir an dara tír is mó san Eoraip de réir an achair i ndiaidh [[Impireacht na Rúise]] (621.538 km², nó 239.977 míle chearnach sa bhliain 1905<ref>{{cite web|url=http://www.1911encyclopedia.org/Austria-Hungary |teideal=Austria-Hungary - LoveToKnow 1911 |foilsitheoir=1911encyclopedia.org |date= |accessdate=2009-05-05}}</ref>) agus í ar an tríú tír ó thaobh an daonra de (i ndiaidh na Rúise agus [[Impireacht na Gearmáine]]). Sa lá atá inniu ann, tá timpeall ar 69 milliún duine ina gcónaí sna tailte a bhain leis an Impireacht lena linn.

 

Ós impireacht ilnáisiúnta agus mórchumhacht a bhí ann, bhí an Ostair-Ungáir thíos le teacht na ngluaiseachtaí náisiúnta sa naoú haois déag. Cuid lárnach de shaol pholaitiúil na tíre ab ea na héilimh a bhí ag na gluaiseachtaí seo agus na díospóireachtaí a spreag siad.

 

 

Is é an teideal a chuireadh an monarc lena ainm agus é ag síniú conarthaí idirnáisiúnta ná ''Kaiser von Österreich und Apostolischer König von Ungarn'', is é sin, Impire na hOstaire agus Rí Aspalda na hUngáire. Sa chaidreamh phearsanta, thugtaí ''Seine K. u. K. apostolische Majestät'', "A Mhórgacht Aspalda Impiriúil agus Ríoga" air.

 

==== Tailte na hOstaire ====

* Diúcacht [[Kärnten]] (príomhchathair: [[Klagenfurt]]. Ceann de stáit fheidearálacha na hOstaire é Kärnten inniu féin.)

 

 

* Diúcacht [[Salzburg (stát)|Salzburg]] (príomhchathair: [[Salzburg]]. Ceann desna stáit fheidearálacha san Ostair inniu féin é stát Salzburg.)

 

*[[Vorarlberg]] (príomhchathair: [[Bregenz]]. Ceann desna stáit fheidearálacha é Vorarlberg san Ostair inniu. Cuid de Chontae Dhiúcach na Tioróile a bhí i Vorarlberg ó thús, agus cé gur bronnadh sórt féinrialtais air sa bhliain 1861, bhí sé á riar mar chuid den Tioróil ina dhiaidh sin féin.)

 

==== Tailte na hUngáire ====

 

* [[Fiume]] - is é sin, an chathair úd Fiume agus na tailte ina timpeall. Inniubh, tugtar Rijeka ar Fiume, agus is cuid den Chróit í. Ciallaíonn an dá ainm "abhainn": focal Iodáilise é ''fiume'', agus focal Cróitise é ''rijeka''.

 

==== An Bhoisnia agus an Heirseagaibhéin ====

 

Ba iad an Ghearmáinis agus an Ungáiris na príomhtheangaí, nach san Ostair agus sna húdaráis impiriúla ríoga, cosúil leis na fórsaí armtha, bhí na húdaráis sásta stádas áirithe a ghéilleadh do na teangaí mionlaigh. Bhí móid dílseachta an tsaighdiúra i gcló sna teangaí éagsúla, mar shampla.

{| class="wikitable"

! Teanga

[[Catagóir:An Ungáir]]

[[Catagóir:Iar-thíortha na hEorpa]]