An difríocht idir athruithe ar: "Caife"

Deoch is ea an '''[[caife''']] a dhéantar as síolta rósta an phlanda caife nó ''coffea''. Creidtear gurb ó réigiún san [[An Aetóip|Aetóip]], Kaffa, a fuaireamar an focal "caife". Tháinig an focal dúinn trí ''kahve'' an turcaí ó ''qahwah'' (fíon) na h[[Araibis]]e. Is féidir é a sheirbheáil the nó fuar. Tá go leor scéalta taobh thiar de. Is é an réigiún [[Meánchiorcal]] an áit a bhfástar an caife. Is iad na réimsí sonracha ná [[Meiriceá Láir]] agus Theas, [[An Afraic]] agus an lár oirthear agus [[an Áise]] Theas. Tá sé ar eolas go geografach mar an áit idir an Trópaic an Portán agus Trópaic an Ghabhair mar an "crios pónairí caife". Tá dhá chineál éagsúla caife ar eolas go coitianta, caife Arabica agus caife Robusta.

Is éard atá i phlandaí[[Planda|Phlandaí]] caife síol torthaí a fhástar ar an tor 'Coffea'. Déantar na torthaí cosúil le silíní a lománaíocht agus a phróiseáil chun an síol luachmhar a dhéanann dhá fhaighneog aonair a bhaint. Fásann sé is fearr le báisteach go minic, teochtaí te, ach ní teochtaí, agus talamh cnocach 600 go 1,200 [[méadar]] (2,000 go 4,000 troigh) os cionn leibhéal na [[farraige]] agus dá bhrí sin tá sé á shaothrú i réigiúin thrópaiceacha ar fud na cruinne. Toisc nach bhfuil na torthaí go léir socraithe ag an am céanna, baintear an chuid is mó de shilíní caife de láimh, seachas trí mheaisín.<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.biologyreference.com/Ce-Co/Coffee-Botany-of.html|teideal=Coffee, Botany of - Biology Encyclopedia - plant, body, used, make|work=www.biologyreference.com|dátarochtana=2019-03-27}}</ref>. Déanann táirgeoirí éagsúla a silíní a bhuachan ag amanna difriúla.

Tá scéal finscéalach ann a insítear faoin áit ar bunaíodh caife ar dtús. Thosaigh sé ar fad i réigiún an [[An Aetóip|Aetóip]] a chreidtear gurbh iad an chéad duine a d'aithin éifeacht fhuinniúil an ghléasra caife. Mar sin féin, níl aon fhianaise dhíreach a fuarthas níos luaithe ná an 15ú haois, rud a léiríonn cén áit ar fhás caife san [[An Afraic|Afraic]] ar dtús nó a d’fhéadfadh a bheith ina spreagthach ag na daonraí dúchasacha<ref name=":0">{{Luaigh foilseachán|author=Bennet Alan Weinberg agus Bonnie K Bealer|date=2001|url=|title=The world of Caffeine|journal=The World of Caffeine: The Science and Culture of the World's Most Popular Drug|volume=|issue=1st|publisher=Psychology Press}}</ref> Tá scéal an aoire óig a raibh tréad gabhar aige, lá amháin thug sé faoi deara go raibh gabhar ag ithe roinnt caora, tar éis iad a ithe, bhí sé lán d'fhuinneamh agus sceitimíní. Cheap sé go raibh sé an-aisteach mar sin rinne sé blaiseadh dó féin. Thosaigh an t-aoire féin ag mothú níos fuinnmhithe tar éis dó na caora a ithe. Thosaigh an nuacht ag scaipeadh agus chuala manaigh faoi seo agus theastaigh uathu cuid acu féin. Triomaigh siad na caora nuair a fuair siad iad agus ansin ghrúdaigh siad iad le [[Uisce|huisce]] te agus an chéad chupán caife mar thoradh air. Ach ní raibh sé seo i scríbhinn go dtí [[1670]].<ref>{{Luaigh foilseachán|author=Markman Ellis|date=2004|url=|title=A Cultural History|journal=A Coffee house|volume=|issue=}}</ref>[[Íomhá:Mocha Dapper 1680.jpg|mion|alt=|Éimin le linn an 17ú haois]]

Tá an fhianaise inchreidte is luaithe ar ól caife nó eolas ar an gcrann caife le feiceáil i lár an 15ú haois i gcuntais Ahmed al-Ghaffar in Éimin.<ref name=":0" /> Níl an crann caife dúchasach do [[Deisceart|dheisceart]] Arabica agus tá traidisiún Arabach ann a thugann le fios gur tugadh isteach é ón Aetóip. Tá téarma caife féin ag teangacha áirithe san Aetóip, mar shampla, an grúpa Omotic, gan a lua go bhfuarthas an chuid is mó de na téarmaí a úsáideadh ar iasacht ón Araibis.<ref>{{Luaigh foilseachán|author=Merid W. Aregay|date=1988|url=|title=|journal=The Journal of African History|volume=1|issue=29}}</ref> Nuair a bhuail an nuacht an Éigipt, go nghlaodh deoch 'quhwa', bhí sé leathnaithe go hÉimin agus a bhí ag úsáid ag Sufi Shaykhs agus daoine eile chun fan dhúiseacht le linn a gcuid paidreacha. <ref>{{Luaigh foilseachán|author=Ralph S. Hattox|date=1988|url=|title=The origins of a social beverage in the medieval near east|journal=Coffee and Coffeehouses|volume=|issue=|publisher=University of Washington Press}}</ref> .Ní hamháin go n-ólann na pátrúin caife agus go raibh siad i mbun cainte, ach d'éist siad freisin le ceol, d’fhéach siad ar thaibheoirí, d’imir siad ficheall agus choinnigh siad an scéal faoi láthair. D'éirigh go tapa le tithe caife mar ionad eolais a mhalartú go minic mar “Scoileanna an Chéasta". Faoin [[17ú haois]], bhí an caife ar a bhealach go dtí [[an Eoraip]] agus bhí an-tóir air ar fud na mór-roinne. Bhí conspóid mhór ann maidir leis an deoch nua a tháinig chun na hEorpa, bhí baint ag an bpápa leis an gcinneadh deiridh. In ainneoin na conspóide seo, bhí tithe caife ag teacht chun bheith ina n-ionaid ghníomhaíochta sóisialta agus cumarsáide i mórchathracha Shasana, na hOstaire, na Fraince, na Gearmáine agus na hÍsiltíre.<ref name=":1">{{Lua idirlín|url=http://www.ncausa.org/about-coffee/history-of-coffee|teideal=The History of Coffee|work=www.ncausa.org|dátarochtana=2019-03-27}}</ref> Mhothaigh daoine a chuireann alcól in áit na maidine níos mó fuinnimh agus mar sin bhí deoch chaifé coitianta ann san [[An tAontas Eorpach|Aontas Eorpach]].<ref name=":1" />

[[Íomhá:Carte Coffea robusta arabic.svg|mion|alt=|Léarscáil na réigiún caife]]

Tarlaíonn saothrú an dá speiceas plandaí i réigiúin éagsúla. Déantar an speiceas caife Arabica a shaothrú den chuid is mó i [[Meiriceá Laidineach]], agus is é an speiceas Robusta is mó san Afraic. Fástar an dá speiceas caife san India, san Indinéis agus i dtíortha eile na [[An Áise|hÁise]] Fásann caife is fearr ag teocht idir 73 ° agus 82 ° F (23 ° agus 28 ° C). Riachtanais bháistí suas go dtí 60 go 80 orlach (1,500 go 2,000 milliméadar) in aghaidh na bliana le tréimhse thirim dhá nó trí [[Mí|mhí]] don Arabica.<ref>{{Luaigh foilseachán|author=Robert Hewitt Jnr|date=1872|url=|title=Its History Oultivation and Uses|journal=Coffee|volume=|issue=|publisher=D appleton and company}}</ref>. Is féidir saothrú caife a dhéanamh sa scáth ach níl sé chomh coitianta toisc gur féidir torthaí níos fearr a fháil gan scáth nó le scáth an-éadrom má leantar cleachtais eile, amhail scamhadh, fiailí agus toirchiú.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.britannica.com/plant/coffee-plant-genus|teideal=Coffee production {{!}} plant genus|language=en|work=Encyclopedia Britannica|dátarochtana=2019-03-27}}</ref>

Tá tíortha ar nós [[Columbia]], an Indinéis, an [[An Aetóip]] agus an India sna deich dtáirgeoir caife is mó ar domhan. Bainfidh na tíortha seo tairbhe eacnamaíoch as seo.

Is é fómhar an chaife ceann de na tosca is tábhachtaí a mbíonn tionchar aige ar blas. Tá sé ar eolas go bhfuil blas is fearr ar chaife nuair a bhíonn sé ag buaic. Is é an príomhdhúshlán atá os comhair na lománaíochta ná topagrafaíocht[[Topagrafaíocht]] den talamh. Tá caife iontach suite go príomha i gceantair airde mhór. Tá feirmeacha caife suite ar fhánaí géara nó ar limistéir shléibhtiúla. Tá trí chineál éagsúla modhanna buainte ann<ref name=":2">{{Luaigh foilseachán|author=James Hoffman|date=|url=|title=The world atlas of coffee|journal=|volume=|issue=2nd|publisher=}}</ref>:

'''Fómhar Meaisín:''' Tá feirmeacha [[an Bhrasaíl]] ar an talamh cothrom ionas gur féidir leo meaisíní a úsáid chun an fómhar a bhaint. Tiomáint iad na meaisíní i sraitheanna néata chun nach ndéanfaidh siad dochar do na plandaí. Croith na meaisíní na plandaí ionas go dtitfidh na silíní as. Is é an míbhuntáiste is mó ná go n-aibíonn silíní ag amanna difriúla agus nach féidir leis na meaisíní sin a idirdhealú.

Tá sé níos deacra ealaín chaife latte a bhaint amach ná mar a fhéachann sé. Is féidir le deiseanna beaga caife fás ó ealaín laitíse a bheith acu ar a gcaife. Is féidir é a bhaint amach trí chéimeanna simplí ach le huaireanta cleachtais. Is ar uigeacht an bhainne atá sé go léir. Ba chóir an bainne a bheith 'síodúil' le haghaidh lattee agus le 'neamhlonrach' le haghaidh cappuccino. Nuair a bhíonn an [[bainne]] á dhoirteadh, tosaíonn tú i lár an chupáin ionas go mbriseann an bainne dromchla an espresso. Nuair a thosaíonn an tacaíocht ag líonadh suas tosaíonn sé ag réiteach, tugann sé seo codarsnacht mhaith idir an espresso agus an bainne. Is féidir é seo a láimhseáil chun dearaí agus patrúin a chruthú.

Is féidir le tomhaltóirí caife a cheannach anois le trí dheimhniú, is iad cóirthrádáil, orgánach agus foraois bháistí comhaontas. Braitheann thart ar 125 milliún duine ar fud an domhain ar chaife as a slite beatha. Éilítear caife ar fud an domhain agus táirgtear é i 25 milliún sealbhóir beag. Ach ní féidir leis an gcuid is mó acu caighdeán maireachtála ard a fháil óna dtuilleamh. Tá táirgeadh caife ag brath ar go leor fachtóirí a fhágann go bhfuil sé deacair do na feirmeoirí agus do na daoine atá ag obair dóibh. Dálaí aimsire, galar agus tosca eile is féidir le gach duine tionchar a imirt ar tháirgeadh caife. Tugadh isteach trádáil chothrom ionas gur féidir leis na [[Feirmeoir|feirmeoirí]] sin maireachtáil má bhí an táirgeadh caife le laghdú. Le Cóirthrádáil, tá sé cinnte go bhfaighidh eagraíochtaí deimhnithe táirgeoirí caife an Praghas Íosta Cóir-Thrádála ar a laghad dá gcaife, a bhfuil sé mar aidhm aige a gcostas táirgthe a chlúdach agus gníomhú mar ghlan sábháilteacht nuair a thiteann praghsanna margaidh faoi leibhéal inbhuanaithe.<ref>{{Luaigh foilseachán|author=Gavin Fridell|date=2007|url=|title=The prospects and pitfalls of market-driven social justice|journal=Fair Trade Coffee|volume=|issue=|publisher=University of Toronto Press}}</ref> Is pónairí caife iad pónairí caife [[Orgánach|orgánacha]] a táirgeadh gan úsáid a bhaint as lotnaidicíd nó luibhicíd. Baineann buntáistí leis seo don tomhaltóir agus don táirgeoir. Is féidir an sainmhíniú ar chaife [[orgánach]] deimhnithe a leathnú chun béim a chur ar athchúrsáil, múiríniú, sláinte ithreach, agus cosaint an chomhshaoil. <ref>{{Lua idirlín|url=http://www.coffeeresearch.org/politics/organic.htm|teideal=Certified Organic Coffee Beans - CoffeeResearch.org|work=www.coffeeresearch.org|dátarochtana=2019-03-27}}</ref> Is eagraíocht neamhbhrabúis, díolmhaithe ó thaobh cánach í Comhaontas na Coille[[foraoisí Báistíbáistí]]. Go ginearálta, tá sé mar aidhm ag caighdeáin Chomhghuaillíocht forais bháistí cosaint a thabhairt don chomhshaol agus do chearta oibrithe.<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.ethicalcoffee.net/rainforest.html|teideal=What is Rainforest Alliance certified coffee?|work=www.ethicalcoffee.net|dátarochtana=2019-03-27}}</ref>