An difríocht idir athruithe ar: "Pádraig Mac Piarais"
Content deleted Content added
No edit summary |
Cealaíodh athrú 927875 le 87.42.212.2 (plé) chlib amháin: Undo |
||
Líne 23:
|}}
[[Múinteoir|Oide]], [[Filíocht|file]], [[scríbhneoir]], [[Náisiúnachas in Éirinn|náisiúnaí]] agus gníomhaire [[Polaitíocht|polaitiúil]] [[Éire]]annach ab ea '''Pádraig Anraí Mac Piarais''', '''An Piarsach''', (as [[Béarla]], '''Patrick Henry Pearse'''; ([[10 Samhain]] [[1879]] – [[3 Bealtaine]] [[1916]]), agus é ar dhuine de cheannairí [[Éirí Amach na Cásca]] sa bhliain 1916. An teideal a bronnadh air ná Uachtarán an Rialtais Shealadaigh le linn an éirí amach, agus b'eisean a chur tús leis nuair a léigh sé [[Forógra na Poblachta]] agus iad ag glacadh seilbhe ar [[Ardoifig an Phoist]]. Gabhadh an Piarsach agus na fír eile nuair a theip ar an eirí amach, agus cuireadh eisean agus a dheartháir [[Liam Mac Piarais|Liam]] chun báis.
== Tús a Shaoil ==
[[Íomhá:Birthplace of Patrick and William Pearse.jpg|200px|clé|thumb|27 Sráid an Phiarsaigh, áit ina rugadh Pádraig agus [[Liam Mac Piarais]].]]
Rugadh Pádraig Mac Piarais i dteach ag 27 Great Brunswick Street ([[Sráid an Phiarsaigh]] inniu) i m[[Baile Átha Cliath]] sa mbliain [[1879]]. [[Dealbhóireacht|Dealbhóir]] agus saor cloiche ó [[Birmingham|Bhirmingham]] [[Sasana|Shasana]] ó dhúchas a bhí ina athair James, Protastúnach a chuir a ghnó féin ar bun sna 1850idí a bhain rath nach beag amach. Dá bhrí sin, clann compordach meánaicmeach a bhí iontu.
Fuair sé a chuid bunoideachais ó na [[na Bráithre Críostaí]]. Ina dhiaidh sin, chuaigh sé ag staidéar san Ollscoil Ríoga. Chuaigh sé le dlí i dtosach, ach níor lean sé den cheird sin, nó bhí dímheas aige ar an dlíodóireacht mar rud. Aon uair amháin, áfach, chosain sé fear ón n[[Gaeltacht]] ar cuireadh an dlí air nuair a litrigh sé a ainm as [[Gaeilge]] ar a charr. Fuair sé an dara háit is airde in Éirinn sa scrúdú idirmheánamh sinsearach.
Baineadh úsáid as Teach Feadha Cuileann mar scoil dhátheangach do chailíní[http://leabhrafeabhra.com/2015/07/08/mo-thri-thrua-naoi-n-uaire-a-mbaois-dfhagadar-seilbh-againn-ar-mhairbh-na-bhfiann/ bháin Rosa (an t-iomlán di i nGaeilge)] ▼
Chuir sé [[Scoil Éanna]] ar bun, arbh í an chéad scoil dhátheangach sa tír le blianta fada. Léirigh sé a dhearcadh faoin oideachas ina leabhar 'The Murder Machine', agus b'í an Scoil Náisiúnta an "meaisín" a bhí i gceist aige, ó bhí sé barúlach gurb í an scoil sin a bhí ag déanamh cabhóg na Gaeilge. Bhí suim aige sa nGaeilge ó thús a óige. Chuaigh sé i g[[Conradh na Gaeilge]] sa bhliain [[1896]] agus bhí sé ina bhall den Choiste Gnó nuair a bhí sé fiche bliain d'aois.
Sa mbliain 1898 chaith sé féin ag John Milington Synge tamall ar oileán Arainn ag foghlaim ó Mhairtín O'Conghaile.
B’iomaí tréimhse a chaith sé i g[[Conamara]] ag foghlaim na teanga. Thóg sé teach beag ceanntuí dó féin i [[Ros Muc]] agus chuir sé aithne mhaith ar mhuintir na háite. Chaith sé tamall ina fhear eagair ar an g[[an Claidheamh Soluis|Claidheamh Soluis]], iris Chonradh na Gaeilge. Nuair a cuireadh na h[[Óglaigh na hÉireann|Óglaigh]] ar bun, bhí lámh aige san obair sin, freisin - bhunaigh sé buíon acu i Ros Muc. Ba bhall gníomhach de [[Bráithreachas na Poblachta|Bhráithreachas na Poblachta]] (The Irish Republican Brotherhood) é.
[[Íomhá:Funeral of O'Donovan Rossa, graveside in Glasnevin Cemetery, St. James's band, crowds (26203288753).jpg|mion|óráid cois uaighe, O'Donvan Rossa, Lúnasa 1915]]
Ba iad aidhmeanna na scoile ná:
:''Instruct pupils in a love of the Irish language, Educate pupils in a love of chivalry and self-sacrifice, Teach pupils to have “charity towards all”, a sense of civic social duty.''
Bhunaigh sé scoil Éanna sa mbliain 1908 i Raghnallach. Scoil dátheangach buachaillí a bhí ann. Scoil ghaelach a bhí ann. D’fhoghlaim na daltaí Stair agus Tír Eolas na hÉireann, staidéar ar an dúlra, eolaíocht, drámaíocht oideachas a bhí i bhfad chun tosaigh i gcomparad le scoileanna eile ag an am. Bhog an scoil go dtí Rath Farnáin sa mbliain 1910. Ar bhalla na scoile bhí nath cainte ó laoch na bhFiann Cú Chulainn
:''“I care not though I were to live but one day and one night if only my fame and my deed live after me”.''
Baineadh úsáid as Teach Feadha Cuileann mar scoil dhátheangach do chailíní Scoil Íde (1910-1912). Bhain deacrachtaí airgid le gnó mheánscoileanna na linne sin. Chaith sé trí mhí (8 Feabhra-7 Bealtaine) sna Stáit Aontaithe ag bailiú thart ar £1,000. Ba é ‘Robert Emmet and the Ireland of Today’ ábhar na léachta a thug sé in Nua Eabhrach.
Tar éis an sár-iarracht a rinne sé sa chun da ghaelscoil a chur ar fáil, is sa mbliain 1922 a thug an Roinn Oideachais isteach stair agus cultúr na hÉireann mar ábhair ranga.
Mí an Mharta 1903 chur sé isteach ar phost mar eagarthóir ar an gClaidheamh Soluis agus fuair sé é. Choinnigh sé an post sin go dtí deireadh na bliana 1909.
Mí Aibreáin 1903 bhí air a dhul ar thuras go dtí Ros Muc don chéad uair ag obair mar scúdaitheoir do Chonradh na Gaeilge. Bhí muintir na háite ag fanacht leis ag an stáisiún traenach ag an Teach Dóite. Nuair a tháinig an Piarsach chomh fada leo thug siad faoi deara nach mbeadh aon áit le fanacht aige, mar sin, shocraigh siad go bhfanfadh sé Tí Mháille áit a bhfuil an siopa agus Oifig an Phoist fós ann.
Chaith sé an t-am san áit ag cur daoine faoi scrúdú Gaeilge, d’éirigh leis an chuid is mó acu sa scrúdú. Chuaigh an áit go mór ar an bPiarsach agus gur fhan sé cúpla lá sa mbreis sa gceantar. Is ag an scoil a chur an Piarsach aithne ar Colm O’ Gaora a bhí ina príomhoide ag an am i scoil an Ghoirt Mhóir. Ba fhear é a bhí an-pháirteach leis an éirí amach é Colm.
Bhí an-tóir ag an bPiarsach ar Iarthar na hÉireann agus feictear é sin ina chuid scéalta agus filíochta. Thóg sé teachín ar an Turloch, a bhí ag breathnú amach ar Loch Eiriulach agus Cnoc an Dámh áit a bhfuil an mhéanscoil, séipéal, stáisiún gardaí thíos faoi.
Chreid an Piarsach go raibh dlúthbhaint ag an gcúltúr le féiniúlacht na tíre. Nath cainte a chloistear go fíormhinic ná ‘tír gan teanga tír gan anam’ cuireann sé seo go mór leis an meon deafach faoi Éirinn. Chun scoilt cuimsitheach a dhéanamh idir Éire agus Sasana ba cheart an dá chultúr a scaipeadh chomh fada óna chéile agus gur féidir.
== Scríbhneoireacht ==
Scríobh sé dánta agus scéalta agus drámaí i n[[Gaeilge]], m. sh. ''An Mháthair'', ''Íosagán'', ''an Rí'', srl. Scríobh sé cuid mhaith i m[[Béarla]], chomh maith, ag gríosadh na n[[Gael]] chun troid a chur ar son na saoirse.
== Éirí Amach na Cásca ==
Mí Iúil 1914 tháinig gúnnaí agus urchair isteach ag cuan Bhinn Éadair, is sa scoil a cuireadh iad i bhfolach. Úsáidtear é an scoil anois mar iarsmalann.
Ar an 1 Lúnasa [[1915]] thug sé an óráid cháiliúil ag uaigh Uí Dhonnabháin Rosa, is i Ros Muc a scríobh:
:“''They think they have foreseen everything, think that they have provided against everything, but, the fools, the fools, the fools,! They have left us our Fenian dead, and while Ireland holds these graves, Ireland unfree shall never be at peace”''.
Ghlac sé páirt in [[Éirí Amach na Cásca]] in [[Éire|Éirinn]] i [[1916]]. Toghadh é ina uachtarán ar [[Poblacht na hÉireann|Phoblacht na hÉireann]] agus léigh sé [[Forógra na Poblachta]] lasmuigh de [[Ardoifig an Phoist]] ag tús an Éirí Amach. Mhair an tÉirí Amach ar feadh seachtaine tar éis nar cheap duine ar bith go mbeadh na hÓglaigh in ann fanacht chomh fada sin mar bhí rudaí ag dul in olcas. Ach nuair a chonaic an Piarsach an slad a bhí á dhéanamh ar Bhaile Átha Cliath de bharr na troda chinn sé géilleadh d'Arm na Breataine.
Bhí ollscriosadh déanta ar chathair na tíre, agus is ar mhaithe leis na daoine gur ghéill an Piarsach “To prevent the further slaughter of unarmed people and in the hope of saving of our followers”. Ar an 29 Aibreán 1916 ag 3.30 ghéill siad d’arm Shasana.
Dhaor na Gaill chun báis é, agus cuireadh é féin agus a dheartháir [[Liam Mac Piarais|Liam]] (Willie) chun báis i gclós [[Príosún Cill Mhaighneann|Phríosún Chill Mhaighneann]] chomh maith le dáréag eile de cheannairí an Éirí Amach.
[[Íomhá:Statue padraig pearse.jpg|mion|Dealbh, Tralaí, Ciarraí ]]
An oíche a raibh sé ag fanacht lena bhás, scríobh sé litir chuig a mhatháir, chuig a dheartháir Liam, agus scríobh cuntas ar a thriall. Cuireadh chun báis é ar an 3 Bealtaine 1916 i bpríosún Chill Mhaighneann. Cuireadh a dheartháir chun báis an lá dár gcionn. Cuireadh é agus na Ceannairí Óglaigh eile i mBairic Mhileata sna glasáin.
:''“When the position of Ireland’s language as her greatest heritage is once fixed, all other matters will insensibly adjust themselves. As it develops, And because it develops, it will carry all kindred movements with it. When Ireland’s language is established, her own distinct culture is assured. To preserve and spread the language, then, is the single idea of the Gaelic League.”''
== Naisc sheachtracha ==
* [http://www.ucc.ie/celt/published/E900007-001/index.html The Murder Machine by P.H.Pearse.]
* [http://www.ucc.ie/celt/pearsefic.html Filíocht an Phiarsaigh.]
▲
== Tagairtí ==
| |||