An difríocht idir athruithe ar: "Béal an Átha Móir"
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Líne 11:
daonra_thuathúil = 997 (2002) |
}}
== Réamhrá ==
Baile i g[[Contae Liatroma]] is ea '''Béal an Átha Móir''' (''Ballinamore'' as [[Béarla]]). Bhí 805 duine ina gcónaí i mBéal an Átha Móir sa bhliain 2006. Ar a dtugtar Béal an Átha Móir ar Bhéal an Átha Móir a chiallaíonn “béal an áth mhóir”, fuair an baile an t-ainm seo toisc gurbh é príomhphointe trasnaithe na hAbhann Buí é, idir Loch Eoin agus Loch Garadice.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=http://www.ballinamore.ie/index.php?id=678|teideal=History of Ballinamore {{!}} Accommodation {{!}} Dining {{!}} Pubs {{!}} Festivals {{!}} Fishing {{!}} Walking {{!}} Barge Holidays {{!}} Cycling {{!}} Golf {{!}} Family Holidays {{!}} John McGahern {{!}} Heritage {{!}} Ballinamore {{!}} Leitrim {{!}} Ireland|work=www.ballinamore.ie|dátarochtana=2020-11-26}}</ref> Thug na gaels an t-ainm baile Átha na Chuirre ("homes of ford of the afflictions") toisc gur sheas teach ospidéil gar don droichead sa 13ú haois.
== Stair ==
Tar éis an 5ú haois, shocraigh na Conmaicne an limistéar seo, ag díláithriú agus ag ionsú treibh níos sine darb ainm an "Masraigh".<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.logainm.ie/ga/29005|teideal=Béal an Átha Móir/Ballinamore|language=ga|work=Logainm.ie|dátarochtana=2020-11-26}}</ref>
Sa bhliain 1244, ainmníodh an baile [[Ath na bhunre|, Ath na Bhunre]] ("áth na n-uafás") mar gheall, de réir Annála na hÉireann, gur sheas ospidéal tiomnaithe do Naomh Eoin Baiste (Gaeilge: spiaire) in aice leis an áth. Sheas séipéal Naomh Bríd, agus an tobar naofa, ar chnoc ard ciliméadar ó thuaidh ón mbaile inniu.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Breifne (Journal of Cumann Seanchais Bhreifne), 1969|url=http://dx.doi.org/10.2307/27729262|journal=Journal of the County Louth Archaeological and Historical Society|date=1970|issn=0070-1327|pages=114|volume=17|issue=2|doi=10.2307/27729262|author=Michael Neary}}</ref><ref>{{Luaigh foilseachán|author=Seymour|date=|url=|title=|volume=p. 245|journal=1935 & Seymour|issue=}}</ref>
Sa bhliain 1256, tharla Cath Magh Slecht in aice láimhe, rud a d’fhág go raibh Bréifne roinnte idir O’Rourkes i Liatroim Thuaidh agus O’Reillys in East Bréifne (Contae an [[Contae an Chabháin|Chabháin]] sa lá atá inniu ann).
Sa bhliain 1621, luaitear an t-ainm ‘Béal an Átha Móir’ ar dtús, nuair a cuireadh “Mainéar Bhéal an Átha Móir” ar Phlandáil Liatroma do Sir Fenton Parsons le 600 acra (2.4 km2) de thalamh arúil.<ref name=":1">{{Luaigh foilseachán|title=Sliabh an Iarainn Slopes: History of the Town and Parish of Ballinamore, County Leitrim|url=http://dx.doi.org/10.2307/29742567|journal=Seanchas Ardmhacha: Journal of the Armagh Diocesan Historical Society|date=1992|issn=0488-0196|pages=326|volume=15|issue=1|doi=10.2307/29742567|author=Dan Gallogly}}</ref>
Timpeall 1693, bunaíodh oibreacha Iarainn Bhéal an Átha Móir, agus á dtáirgeadh go dtí thart ar 1747 nuair a cuireadh an gnó ar díol, na sócmhainní lena n-áirítear foirnéis, brionnú, muileann slitting, clóis mhianaigh, clóis ghuail, méideanna móra d'iarann muc, mianach agus gual . Bhí na foraoisí dúchasacha Éireannacha atá ar theorainn an pharóiste ídithe don mhianadóireacht seo. <ref name=":1" />
Ar a dtugtar Béal an Átha Móir ar Béal an Átha Móir a chiallaíonn “béal an áth mhóir”, fuair an baile an t-ainm seo toisc gurbh é príomhphointe trasnaithe na hAbhann Buí é, idir Loch Eoin agus Loch Garadice, ar a dtugtar Béal an Átha Móir-Baile Uí Chonaill anois. canáil a tógadh chun na haibhneacha Erne agus an tSionainn a nascadh sna 1840idí. Osclaíodh an chanáil i 1860 ach níor éirigh léi agus thit sí in éadóchas. Go dtí i 1994 athbhunaíodh í mar Uiscebhealaí na Sionainne - Erne agus inniu tugann sí níos mó turasóirí isteach i mbaile Béal an Átha Móir.<ref name=":0" />
Tagann an baile atá suite i dtír drumlin ag bun [[Sliabh an Iarainn]] ó phlandáil Liatroma 1621 le lonnaitheoirí Sasanacha agus Albanacha. Sa bhliain sin tugadh deontas de 600 acra talún do Sir Fenton Parsons a gheall gealltanas núicléas baile a thógáil. Is beag athrú a tháinig ar an mbaile sa 19ú haois. Is éard a bhí ann sráid ghearr ghnó amháin an Phríomhshráid agus trí thaobhshráid Lána an tSéipéil (Sráid Naomh Bríd), Lána na hEaglaise (Sráid na hEaglaise) agus Lána na Punt (tugadh Cannaboe ar an tSráid Ard). Chomh maith le rang gnó beag bhí ceirdeanna éagsúla ann - copar - búistéir - printéir - déantúsóir troscáin - báicéir - gabha agus déantóir feistis. Idir 1900 agus 1930 ghlac an baile le leagan amach atá air inniu. De réir a chéile d’imigh tithe ceann tuí agus tógadh an chuid is mó dá thithe níos fearr, leathnaigh Cannaboe chun freastal ar an stáisiún [[Iarnród Éireann|iarnróid]] agus rinneadh an tSráid Ard de. <ref name=":0" />
== Foirgnimh stairiúla ==
Ar an 24 Deireadh Fómhair 1887 a osclaíodh stáisiún iarnróid Bhéal an Átha Móir, ba é ceanncheathrú Iarnród an Chabháin agus Liatroma cúng é an pointe inar brainseach an líne ó Dromod trí Mohill agus Béal an Átha Móir go Belturbet go Kiltubrid, Drumshanbo agus Arigna. Dúnadh stáisiún iarnróid Bhéal an Átha Móir an 1 Aibreán 1959 agus cailleadh os cionn seasca post. Maireann foirgneamh breá an stáisiúin brící dearga inniu agus is féidir é a fháil ag barr an bhaile.
Tá Teach Cúirte Bhéal an Átha Móir suite i lár an bhaile a tógadh é sa bhliain 1830 agus is foirgneamh dhá stór trí bhá é. An cuan lárnach. Chomh maith leis an teach cúirte bhí tobar bríde agus áit chónaithe ann do choimeádaí an bhrídeog. In 2016 cuireadh Plaic Chuimhneacháin ar an taobh amuigh den Teach Cúirte chun Éirí Amach na Cásca 1916 a cheiliúradh.
Is é Eaglais na hÉireann an foirgneamh is sine ar an mbaile atá suite ar Shráid na hEaglaise a tógadh sna 1780í ó fhothracha na hEaglaise Caitlicí Rómhánaí áitiúla (St Patrick’s) a scartáladh le linn na leasaithe agus na ndlíthe pionóis. In aice láimhe tá scoil pharóiste Oughteragh (Eaglais na hÉireann).
Tá an tSean Bheairic, an Teach Cúirte agus Iarnród Bhaile an tSratha san áireamh i gConair Oidhreachta Bhaile an Doire.<ref name=":0" />{{Síol-tír-ie}}
[[Catagóir:Bailte i gContae Liatroma|Beal An Atha Na Moir]]
| |||