Úr-Chnoc Chéin Mhic Cáinte (Dán)
Scríobh Peadar Ó Doirnín an dán seo Úr-Chnoc Chéin Mhic Cáinte. Rugadh é in aice le Dún Dealgan, Co. Lú sa bhliain 1704. Chaith sé an chuid is mó dá shaol sa chontae seo agus i gContae Ard Mhacha. Ba mhúinteoir scoil chois claí é, ar feadh tamaill, agus ba scríobhaí é freisin.
| Foirm cheoil | dán  |
|---|---|
| Teanga an tsaothair nó an ainm | an Ghaeilge |
Cnoc atá dhá mhíle siar ó thuaidh ó Dhún Dealgan is ea Cnoc Chéin Mhic Cáinte.
Deirtear gur chum sé an dán seo do chailín darbh ainm Nuala, a bhí ina cónaí san Fheadh Uachtarach.
Níl aon amhrán de chuid an Tuaiscirt is mó atá i mbéal an phobail ná Úr-Chnoc Chéin Mhic Cáinte. Tá an meas atá coitianta air mar liric tuillte go maith aige ar a bhinneacht agus ar a bhfuinte atá sé ach is mó ní eile a chabhraigh leis seo: an fonn ceolmhar a chui Peadar Ó Dubhda leis, an seanchas a bhaineann leis, an gearrscéa baoth rómánsúil a bhunaigh Seosamh Mac Grianna airsean agus a mhéid uair a cuireadh an t-amhrán i gcló.
Seosamh Laoide a chuir in eagar don chéad uair¹ é sa bhliain 1899 (Irisleabhar na Gaedhilge, x (1899), 44-45) agus chuir Éamonn Ó Tuathail (Rainn agus Amhráin, 1923, 38-9) agus Donal O’Sullivan (Bunting Collection of Irish Folk Music and Song, iv, 73-4) in eagar arís ina dhiaidh sin é. Fairis na heagráin sin cuireadh an t-amhrán i gcló go minic i dtéacsleabhair, i nduanairí agus i gcnuasaigh ceoil ach dá mhéid uair a cuireadh in eagar is i gcló é níor cuireadh an t-amhrán ina hiomláine riamh faoi bhráid an phobail. Is é bun agus barr an scéil gur amhrán sé véarsa é i gcuid mhaith de na lámhscríbhinní a bhfaightear é ach níor cuireadh an séú véarsa san riamh i gcló. D'admhaigh Ó Tuathail go raibh an véarsa san fhágaint ar lár aige ('A sixth stanza has been omitted', op. cit., ich 78); chuaidh O’Sullivan sa bhfiontar leis-chuir sé trí cheathrú de i gcló ach cheiliúir sé roimh an dá líne dheiridh: ‘The last two lines of the poem are unsuitable for printing’ (op. cit., ich 76). 1932. Táimid fásta suas go mór ó shoin, adeirtear, agus ní miste anois, is dócha, an t-amhrán ar fad mar a chum Ó Doirnín é (más é a chum) a chur ar fáil.
Téacs
cuir in eagarSiad na focal ná:
- Na focail
- A phlúr na maighdean is úire gné
- fuair clú le scéimh ón Ádhamhchlainn,
- a chúil na bpéarla, a rún na héigse,
- a dhúblaíos féile is fáilte,
- a ghnúis mar ghréin le tús gach lae ghil
- a mhúchas léan le gáire,
- is é an trua gan mé is tú, a shiúir, linn féin
- sa dún sin Chéin Mhic Cáinte
- Táim brúite i bpéin, gan suan gan néall,
- de do chumha, a ghéag is áille,
- is gur tú mo rogha i gcúigibh Éireann,
- cúis nach séanaim as de;
- dá siúlfá, a réalt gan smúid, liom féin
- ba súgach saor ár sláinte—
- gheobhair plúr is méad is cnuasach craobh
- sa dún sin Chéin mhic Cáinte.
- Cluinfir uaill na ngadhar ar luas i ndéidh
- Bhriain luaimnigh bearnaigh mhásaigh
- is fuaim guth béilbhinn cuach is smaolach
- go suairc ar ghéaga in altaibh;
- i bhfuarlinn tséimh chífir slua-bhuíon éisc
- ag ruagadh a chéile ar snámh ann,
- is an cuan go léir dhuit uait i gcéin
- ó nua-chnoc Chéin mhic Cáinte.
- A rún mo chléibh, nach mar súd ab fhearr dhuit
- tús do shaoil a chaitheamh liom? —
- is ní i gclúid faoi léan ag túirscín bréan
- i gcionn túirne 's péire cardaí;
- gheobar ciúl na dtéad le lúth na méar
- do do dhúscadh 's dréachta grá fós —
- níl dún faoin ngréin chomh súgach aerach
- le hÚrchnoc Chéin mhic Cáinte.
- A shuaircbhean tséimh na gcuachfholt péarlach,
- gluais liom féin ar ball beag,
- nuair a bheas uaisle is cléir is tuataí i néal,
- ina suan faoi éadaí bána;
- 'ó thuaidh go mbéam i bhfad uathu araonteacht nua-chruth gréine amárach,
- gan ghuais le chéile in uaigneas aerach
- san dún sin Chéin mhic Cáinte.
- Freagra na maighdine
- Beir uaim do phléid cé gur luaigh tú céad ní —
- nós a bhfuil spéis ag a lán ann —
- is an duais is fearr nó uallaí séad
- níor chuala mé thú ag trácht air;
- tuatha saora, buaibh is caoraigh,
- is cruacha péarlaí i bpálais
- mar luach ní ghéabhainn uait is gan gléas
- in am suain le ndéantar páiste.[1]