Fóineolaíocht de chuid Gaeilge na hAlban
An chuid is mó de na litreacha, is iomann a bhfuaimniú sa Ghàidhlig agus formhór mór na dteangacha Eorpacha. Is fuaimeanna déadacha iad, áfach, T agus D leathan Ghaeilge na hAlban, cosúil leis an dóigh a bhfuaimnítear iad i nGaeilge. Sna teangacha eile, ní féidir T agus D a fhuaimniú ach go hailbheolach; is é sin, fuaimnítear in aghaidh dhroim an drandail iad. Fuaimnítear na consain shéimhithe cosúil leis an nGaeilge, ach is féidir an TH a fhuaimniú (go háirithe idir dhá ghuta) mar /ʔ/, is é sin, mar phléascach glotasach. Ní fhuaimnítear an FH ar aon nós, ach amháin i dtrí fhocal eisceachtúla, mar atá, fhèin (nó fhìn), fhuair ("fuair" na Gaeilge) agus fhathast, a chiallaíonn "fós" (mar sin, ní hionann é agus "fosta" Ghaeilge Uladh, a chiallaíonn "freisin"). Is mar [h] a fhuaimnítear an FH sa trí fhocal seo.
| Consain | Gnáthfhoirm | Foirm shéimhithe | ||
|---|---|---|---|---|
| Leathan | Caol | Leathan | Caol | |
| b | b | b | v | v |
| c | k | c [nó kʲ] | x | ç |
| d | d | ʤ | * | j |
| f | f | f | ∅ (gan fh.) | ∅ (gan fh.) |
| g | ɡ | ɟ [nó ɡʲ] | * | j |
- Is fiú roinnt sonraí ginearálta a bhreacadh síos.
An chéad siolla is minicí a bhíonn faoi bhéim, m.sh. drochaid (/ˈdrɔ.xæʧ/) "droichead". Na Béarlóirí nach bhfuil a fhios acu é, is iomaí logainm sna Garbhchríocha nach bhfuaimníonn siad mar ba chóir, m. sh. Mallaig — /ˈmæ.lɛk/.
- Is minic a bhíonn logainmneacha Gaeilge na hAlban comhdhéanta as níos mó ná aon fhocal amháin, agus an bhéim á cur ar an siolla mícheart sa leagan Béarla dá lán de na logainmneacha seo, m. sh. Tyndrum (/tɯin.ˈdrɯm/) < Taigh an Droma (/tøi æn ˈdrɔ.mæ/).
Ní mór an t-alt seo a ghlanadh, ionas go mbeidh caighdeán níos fearr ann.
Tar éis duit an t-alt a ghlanadh, is féidir leat an teachtaireacht seo a bhaint de. Féach ar Conas Leathanach a Chur in Eagar agus an Lámhleabhar Stíle le fáil amach faoin dóigh cheart le feabhas a chur ar alt ciclipéide. |
- Gné ar leith i bhfuaimíocht na Gaeilge, a bhfuil tionchar aige ar fhuaimniú na hAlban i gcoitinne, ná — cf. girl /ˈɡɯ.rəl/ agus film /ˈfɪ.ləm/) go sátar gutaí cúnta idir chonsain áirithe nuair a bhuaileann siad le chéile; is é sin le rá, idir sonorants (<l> or <r>) agus i ndiaidh consain áirithe:
- tarbh — /ˈtæ.rəv/;
- Alba — /ˈæ.lə.pæ/.
- Is spéisiúil go bhfeictear an ghné seo, atá ag na teangacha Ceilteacha i gcoitinne, i dteangacha Indiacha freisin, agus is uathusan a gheibheann sé ainm, svarabhakti. Mar nach bhfeictear anois é ach sna teangacha is faide siar agus is faide soir des na teangacha Ind-Eorpacha, tugann sé seo tuairim dúinn go raibh sé sa Phróta-Ind-Eorpais, ach gur cailleadh é i lár a réimse san áit ar mhó an t-athrú teangan.
Déantar fuaimniú ar b, d agus g i dtús focla, ach ní dhéantar é i lár ná ag deireadh focla:
- duine — /ˈdu.ɲə/;
- bradan — /ˈbræ.tæn/;
- balach — /ˈbæ.ləx/;
- Alba — /ˈæ.lə.pə/.
- Le agus <t>, is é an riail ná go bhfuaimnítear iad sa ghnáthmhodh (neamhghlórach) ag tús focail, ach go bhfuilid réamhanálaithe i lár nó ag deireadh focail (braitheann méid na difríochta seo ar an gcanúint):
- cat — /kæht/ nó /kæxt/.
- Ní fhuaimnítear gutaí gan bhéim ag deireadh focla nuair a leanann focal ag tosú le guta é:
duine — /ˈdu.ɲə/;
an duine agad — /ən ˈdu.ɲə ˈæ.kət/ Is binne í an Ghaeilge dá bharr seo.