An difríocht idir athruithe ar: "Murchadh Ó Briain, Iarla Inse Chuinn"
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Líne 1:
{{WD Bosca Sonraí Duine}}
[[Taoiseach]] de Mhuintir Bhriain ba ea '''Murchadh Ó Briain''' (c.1618 – [[19 Meán Fómhair]] [[1674]]), an chéad '''Iarla Inse Uí Chuinn'''. Idir na blianta 1624 agus 1654 bhí teideal an 6ú Barún Inse Uí Chuinn air. '''''Murchadh na dTóiteán''''' a bhí air i mbéal an ghnáthphobail de bharr a ndearna sé de scrios i gCúige Mumhan. Bhí sé ar na huaisle Protastúnacha ba mhó in Éirinn.
== Tús a shaoil ==
Rinne sé saighdiúireacht in Arm Spáinneach na hIodáile idir na blianta 1636 agus 1639. D’fhill sé abhaile, phós iníon an Ridire William St Leger, Uachtarán Chúige Mumhan, agus rialaigh an cúige sin tar éis bhás St Leger. Nuair a d’éirigh na hÉireannaigh amach sa bhliain 1641 chuaigh sé i leith na gcoilíneach Sasanach agus na bProtastúnach, agus choinnigh sé smacht ar Chorcaigh agus ar iardheisceart na hÉireann in ainm an Rí go dtí gur shocraigh [[Séamas de Buitléir]], an chéad Diúc Urmhumhan, an Sos Mór i Mí Mheán Fómhair, 1643. Sa bhliain 1642 ruaig sé arm de chuid an [[Comhcheangal na hÉireann|Chomhcheangail]] faoi cheannas [[Gearóid de Barra|Ghearóid de Barra]] ag [[Cath Lios Cearúill]], arm a bhí ag déanamh ar Chorcaigh. ▼
Rinne sé saighdiúireacht in Arm Spáinneach na h[[An Iodáil|Iodáil]]<nowiki/>e idir na blianta 1636 agus 1639. D’fhill sé abhaile, phós iníon an Ridire William St Leger, Uachtarán Chúige Mumhan, agus rialaigh an cúige sin tar éis bhás St Leger.
▲
Dealraíonn sé go raibh gráin ar leith aige ar mhórcheannasaí eile, [[Eoghan Rua Ó Néill]]. Ba mhór idir an bheirt. Bhí an Niallach ag taobhú leis na náisiúnaithe Caitliceacha, agus bhí cúis shinseartha leis an bhfaltanas freisin, sa mhéid gur maraíodh seanathair an Bhrianaigh (Murchadh eile) sa bhliain 1597 agus é ag troid le saighdiúirí a chuaigh i bpáirt le hAodh Rua Ó Néill, uncail Eoghain.
[[Íomhá:Murrough O'Brien, Earl of Inchiquin.jpg|clé|mion|c. 1645]]
== Fear na Parlaiminte ==
Nuair a theip ar an mBrianach post Uachtarán Chúige Mumhan a fháil ó [[Shéarlas I]], post a tugadh d’Iarla Portland, tháinig colg air. D’fhill sé ar Éirinn agus chuaigh i bpáirt le lucht na Parlaiminte; ruaig sé na Caitlicigh as Corcaigh, as [[Eochaill]] agus as
Chreach sé [[Caiseal (Tiobraid Árann)|Caiseal]] ar 13 Meán Fómhair 1647 agus rinne sé léirscrios ar [[Cúige Mumhan|Chúige Mumhan]], rud a tharraing ''Murchadh na dTóiteán'' air mar leasainm. Nuair a d’ionsaigh sé ardeaglais Chaisil, bhí Teabóid ar dhuine den seachtar sagart a maraíodh ann. Deir John Lynch in De Praesulibus Hiberniae go raibh uisce coisricthe á chroitheadh ag Teabóid ar na saighdiúirí a bhí ar tí a mharaithe.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=1387|teideal=STAPLETON, Theobald (c.1589–1647)|language=ga-IE|work=ainm.ie|dátarochtana=2022-09-15}}</ref>
Rug sé bua mór ar arm Thiobóid Taaffe, an chéad Iarla Chairlinn, ag [[Cath Chnoc na nEas]] i Mí na Samhna 1647, bua a mhill Arm an Chomhcheangail i gCúige Mumhan.
[[Íomhá:kilkenny castle.jpg|250px|thumb|Caisleán Chill Chainnigh. Ba í Cill Chainnigh príomhchathair an Chomhcheangail.]]
Line 18 ⟶ 26:
Chríochnaigh an comhrac faoi shamhradh na bliana 1649, ach bhain sé de neart na Ríogaithe agus iad ag cur i gcoinne Chromail. Bhí an Brianach i láthair ag Cath Ráth Maonais nuair a buadh go dona ar na Ríogaithe, cé gur tháinig a chuid saighdiúirí ina gcúlgharda idir an fuíoll agus an namhaid.
[[Íomhá:Murrough O'Brien, 1st Earl of Inchiquin by Wright, John Michael.jpg|clé|mion|le John Michael Wright (1617–1694)<ref>{{Lua idirlín|url=https://artuk.org/shop/image-library/gallery-product/poster/murrough-obrien-1st-earl-of-inchiquin-206451/posterid/206451.html|teideal=Murrough O'Brien, 1st Earl of Inchiquin {{!}} Art UK|language=en|work=artuk.org|dátarochtana=2022-09-15}}</ref>]]
Trí mhí ina dhiaidh sin, d’ionsaigh sé na Parlaimintigh ach buadh air ag Cath an Inbhir Mhóir sa bhliain 1649, agus bhain an díomua seo go mór dá chlú. I gceann bliana bhí droch-chuma ar chás na Ríogaithe. I Mí Mhárta bhris Broghill an cath ar roinnt complachtaí a bhí dílis don Bhrianach go fóill, agus faoi Mhí na Bealtaine 1650, bhí mórán dá chuid saighdiúirí Protastúnacha eile dulta leis na Parlaimintigh. Ba ghearr go ndeachaigh an Brianach chun na Fraince ina dheoraí in éineacht leis an mBuitléarach.
== Athbhunú ==
Thug an Brianach Séarlas II ar a thaobh agus rinneadh Iarla de sa bhliain 1654. Bhí sé ag troid san Iodáil in arm na Fraince agus arís sa [[An Chatalóin|Chatalóin]] i rith Chogadh na mBuanaithe sna blianta 1654 agus 1655, nuair a d’iompaigh sé ina [[Eaglais Chaitliceach Rómhánach|Chaitliceach]].
Nuair a tháinig Séarlas i réim, fuair an Brianach a chuid tailte ar ais i gCúige Mumhan, ach ceileadh an Uachtaránacht air toisc gur Chaitliceach é. Eisean a bhí i gceannas fórsa sluaíochta gan rath a chuir Séarlas II chun cuidiú leis na == Féach Freisin ==▼
* [[Gearóid de Barra]]▼
* [[Éirí Amach 1641]]
== Tagairtí ==
{{reflist}}
== Naisc Sheachtracha ==▼
== Leabhair ==
* Ó Siochrú, Mícheál, ''Confederate Ireland 1642-49'', Four Courts Press, Dublin 1999.
Line 34 ⟶ 53:
* Canny, Nicholas, ''Making Ireland British 1580-1650'', Oxford University Press, Oxford 2001.
▲== Féach Freisin ==
▲* [[Gearóid de Barra]]
▲== Naisc Sheachtracha ==
[[Catagóir:Daoine a rugadh i 1641]]
Line 47 ⟶ 58:
[[Catagóir:Saighdiúirí Éireannacha]]
[[Catagóir:Taoisigh Éireannacha]]
[[Catagóir:Oilibhéar Cromail]]
[[Catagóir:17ú haois in Éirinn]]
| |||