Vicipéid

An difríocht idir athruithe ar: "Roibeard Emmet"

Browse history interactively
← Gabh chuig an difear roimhe seoAn chéad dhifear eile →
Content deleted Content added
VisualWikitext
Coimeád
No edit summary
Líne 1:
Ba cheannairenáisiúnach aguu poblachtánach, óráidí agus ceannaire réabhlóideach [[Éire]]annach é '''Roibeard Emmet''' (nó ''Roibeard Eiméad'' uaireanta - [[4 Márta]] [[1778]] - [[20 Meán Fómhair]] [[1803]]). TheipBhí sé mar cheannaire ar aéirí Éiríamach Amachmírathúil sai bhliaingcoinne [[1803]],riail gabhadhna Breataine i 1893. Ghabh na Bhreatainaigh air, triaileadh é agus maraíodhcuireadh chun bás é inaas dhiaidhardtréas in aghaidh Rí na Breataine.
 
[[Íomhá:Robert Emmet - Project Gutenberg 13112.png|thumb|Roibeard Emmet]]
Tháinig Roibeard Emmet ó chlann Protastúnach saibhir Angla-Éireannach a bhí trua acu do Chaitlicigh Éireannach agus a easpa ionadíocht cothrom sa Pharlaimint. Bhí trua ag an teaghlach Emmet do na coilínigh reibiliúnach i Réabhlóid Mheiriceá. Cé gur theip ar iarrachtaí Emmet deireadh a chur le riail na Breataine in Éirinn, spreag a ghníomhartha agus a óráid i ndiadh a chiontú a chomhthírigh.
 
== Luath Saol ==
Saolaíodh Roibeard Emmet ag 109 [[Faiche Stiabhna]], i m[[Baile Átha Cliath]] ar an 4ú Márta 1778. Bhí sé mar an mac is óige ag Dochtúir Roibeard Emmet (1729-1802), lia cúirte, agus a bhean chéile, Elizabeth Mason (1739-1803). Bhí teaghlach Emmet compordách ó thaobh airgead de. Bhí teach acu i bhFaiche Stiabhana agus teach cónaithe faoin tuath acu gar do [[Baile an Mhuilinn (Baile Átha Cliath)|Bhaile an Mhuilinn]]. Ba é an náisiúnach Tomás Addis Emmet ceann de dheartháireacha Roibeard Emmet agus bhí Tomás mar dhlúth-chara le [[Theobald Wolfe Tone]] agus thug Wolfe Tone cúirteanna ar an teach go minic nuair nach raibh Roibeard ach páiste.
 
D'fhreastail Emmet ar scoil Oswald i Lána an Óir i mBaile Átha Cliath. Chuaigh Emmet isteach i g[[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath|Coláiste na Trínóide]], [[Baile Átha Cliath]] i mí Dheireadh Fómhair 1793, gan é ach 15. I mí na Nollag 1797 ghlac sé ballraíocht le Cumann Stairiúil an Coláiste, cumann díospóireachta. Agus é sa choláiste, thosaigh a dheartháir Tomás agus cúpla dá chairde a bheith páirteach i ngníomhaíochas polaitiúil. Fuair Roibeard post mar rúnaí ar Cumann na hÉireannach Aontaithe rúnda sa choláiste, agus caithtear amach as an gcoláiste é i mí Aibreán 1798 mar thoradh ar seo. Sa bhliain céanna theith sé go dtí an Fhrainc agus é ag iarraidh gabháil a sheachaint. Ag an am seo bhí na Bhreatainaigh ag gabháil go leor náisiúnaithe. Agus é sa Fhrainc, fuair Emmet tacaíocht ó Napoleon agus gheall sé tacaíocht a thabhairt go Emmet nuair a thosaíodh an éirí amach.
 
I ndiadh Éirí Amach 1798, bhí Emmet páirteach in atheagrú Cumann na nÉireannach Aontaithe, a bhí cloíte. I mí Aibreán 1799 d'eisíodh barántas gabhála ina choinne. D'éalaigh sé agus beagáinín i ndiadh é seo thaisteal sé go dtí an Mór-Roinn ag súil go bhfaighfeadh sé cúnamh mhíleata ón Fhrainc. Níor éirigh leis mar go raibh Napoleon ag díriú a iarrachtaí ar ionraidh a dhéanamh ar Sasana. Chuaigh Emmet ar ais go Éire i mí Dheireadh Fómhair 1802. I mí Márta an bhlian dár gcionn, thosaigh sé ag pleanáil éirí amach eile.[[Íomhá:Robert Emmet - Project Gutenberg 13112.png|thumb|Roibeard Emmet]]
[[Íomhá:Grave of emmet.jpg|thumb|A leac uaigh]]
{{glanadh}}
== SaolÉirí Amach 1803 ==
I ndiadh gur tháinig sé ar ais go Éire, thosaigh Emmet ag ullmhú i gcomhair éirí amach nua, lena chomh-réabhlóidí Angla-Éireannach Tomás Ruiséil agus Séamas Hope. Thosaigh sé ag monarú airm agus pléascaigh in áitreabh éagsúla i mBaile Átha Cliath agus d'fhorbair sé píce le inse a lig don píce a bheith clúdaithe le clóca. Cheil na réabhlóidí na hullmhúcháin ach mharaigh pléascadh róluath, ag ceann de na harmlann a bhí ag Emmet, fear. B'éigean do Emmet dáta an Éirí Amach a thabhairt chun tosaigh sular mhúscailaíodh amhras na údaráis.
Rugadh é i g[[Crois Sam]], in aice le [[Cloich na Coillte]] in iarthar [[Corcaigh|Chorcaí]] sa bhliain [[1778]]. Ba dhochtúir, i gcomhair tiarna leifteanant na hÉireann, é a athair agus muintir an chlann ríoga nuair a tháinig siad go hÉireann. D'ainneoin an áit pribhléideach a bhí aige i sochaí na hÉireann, mheall polaitíocht na poblachtánaigh réabhlóidithe é.
 
Ní raibh Emmet in ann cabhair a fháil ó reibilúnaigh Chill Mhantáin Michael Dwyer. Chas go leor reibiliúnaigh ó Chill Dara ar ais mar gheall ar ganntanas arm tine, ach chuaigh an Éirí Amach ar aghaidh i mBaile Átha Cliath um thrathnóna ar an 23ú Iúil 1803. Cuireadh thart ar 10,000 cóip de foróigre in ainm an "Rialtas Sealadach" i gcló, rud a chuaigh i bhfeidhm ar Forógra na Poblachta i 1916; scrios na húdaráis formhór na cóipeanna.
Stop a oideachas i g[[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath|Coláiste na Tríonóide]], nuair a chláraigh sé leis [[na hÉireannaigh Aontaithe]] a bhí ag iarraidh leasú pharlaiminteacha agus deireadh a chuir le idirdhealú in aghaidh [[Caitliceachas|Caitlicigh]] (cé go raibh Emmet agus baill eile mar [[Protastúnachas|Phrotastúnaigh]]). I ndiaidh forógra cogaidh na Sasanach ar [[An Fhrainc]] cuireadh cosc ar na hÉireannaigh Aontaithe sa bhliain [[1793]]. Ó shin ar aghaidh, bhí ar an eagraíocht dul faoi thalamh, agus bhí neamhspleáchas na hÉireann mar a n-aidhm, ag fáil réidh le Éirí Amach le chabhair ó na bhFrancaigh. Bhí ar dheartháir Roibird, [[Thomas Addis Emmet]] dul go dtí an Fhrainc le héalú ó smachtú an rialtas. Theip ar [[Éirí Amach 1798]] ach d'éalaigh Emmet agus daoine eile go dtí an Fhrainc.
 
Chaith Emmet cóta glas le fásáil báin, brístí báin, buataisí agus hata ar leathstuaic le cleití ar. Theip orthú Caisléán Bhaile Átha Cliath a thógáil, cé nach raibh cosaint láidir air, bhí corraíl ollmhór ann timpeall ar Sráid Thomáis. Chonaic Emmet duine ag tarraingt dragún óna chapall agus é á phíceaíl go dtí gur fuair sé bás. I ndiadh é seo, chur sé stop leis an Éirí Amach chun níos mó doirteadh fola a sheachaint. Ach, ní raibh smacht aige ar a chuid leantóirí. In eachtra faoi leith, tharraingaíodh an Tiarna Príomh-Bhreitheamh, an Tiarna Kilwarden, óna chóiste agus sáightear le pící é. Fuaireadh fós beo é, thógtar go theach é, áit a fuair sé bás beagáin níos déanaí.
Nuair a thosaigh an cogadh in aghaidh [[Napoléon Bonaparte|Napoléon]] san [[Eoraip]] arís i mBealtaine [[1803]], d'fhill Emmet ar Éireann le réabhlóidithe ar nós [[Thomas Russell]] agus [[James Hope]], le héirí amach nua a thosú. Rinne sé airm agus pléascán timpeall [[Baile Átha Cliath]]. Murab ionann agus Éirí amach [[1798]], choimeád siad pleananna an Éirí amach faoi rún, go dtí gur phléasc ceann de stóras na n-airm a mharaigh fear. Bhrú Emmet dáta an t-éirí amach chun tosaigh dá bharr.
 
== Gabháil agus Triail ==
Ar ndóigh theip an t-Éirí amach, de dheasca easpa airm, agus neamh-oird na bhfear i mBaile Átha Cliath. Níor chabhraigh [[Michael Dwyer]] agus a fir ó [[Chill Mhantáin]] agus [[Contae Chill Dara|Chill Dara]]. Theip siad [[Caisleán Bhaile Átha Cliath]] agus maraíodh an Príomh Breitheamh [[Lord Kilwarden]]. Chuir Emmet stop leis an t-Éirí Amach chun stop a chuir leis an méid basanna.
[[Íomhá:Robert Emmet death mask only.jpg|clé|150px|thumb|Básdreach.]]
Chuaigh Emmet i bhfolach i ndiaidh an Éirí Amach ach ghabhadh é ar an [[25 Lúnasa]], in aice le [[Crois Araild]]. Chuir sé féin a shaoil i ndainséir nuair a bhog sé ó [[Ráth Fearnáin]] go dtí Crois Araild le bheith ina aice a mhuirnín, [[Sarah Curran]]. Thrialú é de réir an dlí ag baint le treas ar an [[19 Meán Fómhair]]; cheannaigh an coróin cabhair ó dlíodóir Emmet, [[Leonard MacNally]], don praghas £200 agus pinsean. Ar an [[20 Meán Fómhair]] cuireadh Emmet chun báis trí chrochadh agus cheann a bhaint. Cuireadh a chorp i bhfolach.
Aisghafa ó "https://ga.wikipedia.org/wiki/Roibeard_Emmet"