Leagan ó 15:08, 10 Feabhra 2017 athraigh Ériugena (plé \| dréachtaí) Confirmed users 28,352 edits No edit summary ← Gabh chuig an difear roimhe seo		Leagan ó 20:47, 22 Aibreán 2017 athraigh cealaigh TGcoa (plé \| dréachtaí) Confirmed users 31,271 edits mNo edit summary chlib amháin: Visual edit An chéad dhifear eile →
Líne 1: [[Íomhá:Spaccato vulcano.svg\|thumb\|deas\|220px\|Léaráid de bholcán ag brúchtaíl]] Is éard is '''bolcán''' ann ná [[briseadh]] i [[Screamh (geolaíocht)\|screamh]] [[Pláinéad\|phláinéid]], cosúil leis [[an Domhain\|an domhain]], a ligeann [[laibhe]] the, [[luaithreamhán bolcánach]], agus [[~~gás bolcánach~~Gás\|gáis]] amach ó sheomra [[~~seomra magma\|sheomra~~ magma]] bolcáin faoin [[dromchla]]. Is iad ceann de na hiontais is cumhachtaí agus is contúirtí ar domhan. Eascraíonn bolcáin de ghnáth in áiteanna ina bhfuil scoilt idir phlátaí teicteonacha, amhail idir [[an Eoraip]] agus [[an Afraic]]. Deirtear go raibh baint ag [[Naomhán]] leo nuair a chruthaigh sé an domhan.▼ Tarlaíonn bolcáin an Domhain toisc go bhfuil a screamh briste ina 17 plátaí teicteonacha móra dochta, a bhíonn ag snámh ar sraith an mhaintlín a bhíonn níos boige agus níos teo. Dá bhrí sin, ar an Domhan, faightear bolcáin de gnáth san áit ina bmíonn plátaí teicteonacha ag eisréimniú nó ag inréimniú.▼ Mar shampla, is cúis le plátaí dibhéirseacha atá ag tarraingt óna chéile na bolcáin a bhíonn ag droim láraigéanach, mar shampla [[Droim an Atlantaigh Láir]]; plátaí teicteonacha coinbhéirseacha ag teacht le chéile is cúis leis na bolcáin ag [[Fáinne Tine an Aigéin Chiúin]].▼ These so-called "hotspots", for example Hawaii, are postulated to arise from upwelling diapirs with magma from the core–mantle boundary, 3,000 km deep in the Earth. Volcanoes are usually not created where two tectonic plates slide past one another. Chruthaítear bolcáin freisin san áit ina mbíonn síneadh agus tanú ar phlátaí taobh istigh na screimhe, m.sh., i [[Scoiltghleann na hAfraice Thoir]] agus sa bhlárum bholcánach Wells Gray-Clearwater agus i [[Scoiltghleann an Rio Grande]] i Meiriceá Thuaidh. Tagann an cineál seo bolcánachais faoi scáth na bolcánachais "hipitéis phláta". I gcónai, mínítear an bholcánachas, ar shiúl ó teorainneacha plátaí, mar [[cleitín (Geolaíocht)\|chleitíní]] an mhaintlín. ▼ Tugtar "baill the" orthu, mar shampla [[Haváí]], agus samhlaítear go dtagann siad chun cinn ó thonnadh aníos diaipirí le magma ó theorainn an chroí is an mhaintlín, 3,000 km faoi dhromchla an domhain. De ghnáth, ní chruthaítear bolcáin nuair a shleamhnán dhá phláta teicteonach thar a chéile.▼ D'fhéadfadh bolcáin, atá ag brúchtadh, a bheith contúirteach go leor, ní hamháin i ngarchomharsanacht an bhrúchta. Mar shampla, d'fhéadfadh a leithéad agus luaithreamhán bolcánach a bheith ina bhagairt ar [[aerárthach\| aerárthaí]], go háirithe scairdeitleáin; mar is féidir luaithcháithníní a leáigh ag ardtheocht na n-inneall, agus ansin is féidir le caithníní leáite cloí chuig lanna an tuirbín agus a gcruth a athrú, rud a d'fhéadfadh cur isteach ar oibriú an tuirbín. D'fhéadfadh brúchtaí móra tionchar a imirt ar an aertheocht, mar is féidir le luaithreach agus braoiníní d'aigéad sulfarach an ghrian a chur i bhfolach agus an atmaisféar an Domhain (nó trópaisféar) a fhuarú; mar sin féin, ionsúnn siad an teas radaithe ag teacht aníos ón Domhan, ar an dóigh sin téitear an atmaisféar uachtarach (nó strataisféar). Go stairiúil, 'bolcánacha Geimhrí' a ghlaoití orthu siúd agus bhí siad freagrach as gortaí tubaisteacha.▼ Is iad ceann de na hiontais is cumhachtaí agus is contúirtí ar domhan. == Plátaí teicteonacha == ▲~~Is iad ceann de na hiontais is cumhachtaí agus is contúirtí ar domhan.~~ Eascraíonn bolcáin de ghnáth in áiteanna ina bhfuil scoilt idir [[Pláta teicteonach\|phlátaí teicteonacha]], amhail idir [[an Eoraip]] agus [[an Afraic]]. ~~Deirtear go raibh baint ag [[Naomhán]] leo nuair a chruthaigh sé an domhan.~~ ▲Tarlaíonn bolcáin an ~~Domhain~~domhain toisc go bhfuil a screamh briste ina 17 plátaí teicteonacha móra dochta, a bhíonn ag [[snámh]] ar sraith an [[Maintlín (geolaíocht)\|mhaintlín]] a bhíonn níos boige agus níos teo. Dá ~~bhrí sin, ar an Domhan, faightear bolcáin de gnáth san áit ina bmíonn plátaí teicteonacha ag eisréimniú nó ag inréimniú.~~ [[Íomhá:Volcano Map.png\|clé\|mion\|Na plátaí]] ▲Dá bhrí sin, ar an domhan, faightear bolcáin de gnáth san áit ina mbíonn plátaí teicteonacha ag eisréimniú nó ag inréimniú. Mar shampla, is cúis le plátaí dibhéirseacha atá ag tarraingt óna chéile na bolcáin a bhíonn ag droim ~~láraigéanach~~lár[[aigéan]]<nowiki/>ach, mar shampla [[Droim an Atlantaigh Láir]]; plátaí teicteonacha coinbhéirseacha ag teacht le chéile is cúis leis na bolcáin ag [[Fáinne Tine an Aigéin Chiúin]]. ▲Chruthaítear bolcáin freisin san áit ina mbíonn síneadh agus tanú ar phlátaí taobh istigh na screimhe, m.sh., i [[Scoiltghleann na hAfraice Thoir]] agus sa bhlárum bholcánach Wells Gray-Clearwater agus i [[Scoiltghleann an Rio Grande]] i Meiriceá Thuaidh. Tagann an cineál seo bolcánachais faoi scáth na bolcánachais "hipitéis phláta". I gcónai, mínítear an bholcánachas, ar shiúl ó teorainneacha plátaí, mar ~~[[cleitín (Geolaíocht)\|~~chleitíní]] an mhaintlín. [[Íomhá:Katla 1918.jpg\|mion\|Katla, Mýrdalsjökull, 1918]] ▲Tugtar "baill the" orthu, mar shampla [[Haváí]], agus samhlaítear go dtagann siad chun cinn ó thonnadh aníos diaipirí le magma ó theorainn an [[Croí\|chroí]] is an mhaintlín, 3,000 km faoi dhromchla an domhain. De ghnáth, ní chruthaítear bolcáin nuair a shleamhnán dhá phláta teicteonach thar a chéile. == Contúirt == D'fhéadfadh bolcáin, atá ag brúchtadh, a bheith contúirteach go leor, ní hamháin i ngarchomharsanacht an bhrúchta. Mar shampla, d'fhéadfadh a leithéid agus luaithreamhán bolcánach a bheith ina bhagairt ar [[aerárthach\| aerárthaí]], go háirithe scairdeitleáin; mar is féidir luaithcháithníní a leáigh ag ardtheocht na n-inneall, agus ansin is féidir le caithníní leáite cloí chuig [[Lann\|lanna]] an [[tuirbín]] agus a gcruth a athrú, rud a d'fhéadfadh cur isteach ar oibriú an tuirbín. [[Íomhá:Arenal Volcano at night.jpg\|mion\|Bolcán Arenal]] ▲D'fhéadfadh bolcáin, atá ag brúchtadh, a bheith contúirteach go leor, ní hamháin i ngarchomharsanacht an bhrúchta. Mar shampla, d'fhéadfadh a leithéad agus luaithreamhán bolcánach a bheith ina bhagairt ar [[aerárthach\| aerárthaí]], go háirithe scairdeitleáin; mar is féidir luaithcháithníní a leáigh ag ardtheocht na n-inneall, agus ansin is féidir le caithníní leáite cloí chuig lanna an tuirbín agus a gcruth a athrú, rud a d'fhéadfadh cur isteach ar oibriú an tuirbín. D'fhéadfadh brúchtaí móra tionchar a imirt ar an aertheocht, mar is féidir le luaithreach agus braoiníní d'aigéad ~~sulfarach~~[[sulfar]]<nowiki/>ach an [[An Ghrian\|ghrian]] a chur i bhfolach agus an [[atmaisféar]] an ~~Domhain~~domhain (nó trópaisféar) a fhuarú; mar sin féin, ionsúnn siad an teas radaithe ag teacht aníos ón ~~Domhan~~domhan, ar an dóigh sin téitear an atmaisféar uachtarach (nó strataisféar). Go stairiúil, 'bolcánacha Geimhrí' a ghlaoití orthu siúd agus bhí siad freagrach as gortaí tubaisteacha. == Féach freisin == * [[magma]] * [[Pláta teicteonach\|plátaí teicteonacha]] * [[laibhe]] == Tagairtí == [[Catagóir:Bolcáin\| ]] [[Catagóir:Tubaistí nádúrtha]]

An difríocht idir athruithe ar: "Bolcán"