An difríocht idir athruithe ar: "Éire (Poblacht na hÉireann)"
Content deleted Content added
Ar dtús tá aitheantas oifigiúla ag Teanga Chomharthaíochta na hÉireann mar theanga oifigiúil ins an phoblacht anois, sínithe isteach ag an Uachtarán roimh an Nollaig. Rinne mé botún beag ansin, fágadh séimhiú ar lár. clib: Mobile edit Mobile web edit |
|||
Líne 57:
===Bunreacht na bliana 1937===
{{main|Bunreacht na hÉireann}}
Ar an [[29 Mí na Nollag]] [[1937]] tháinig bunreacht nua, [[Bunreacht na hÉireann]], i bhfeidhm. Cruthaíodh stát nua, ar a dtugtar Éire, in áit Saorstáit Éireann. Sa bhunreacht, bhí áis ann i gcomhair oifig nua, [[Uachtarán na hÉireann]], in áit an rí. Ina ainneoin seo, ní poblacht a bhí sa stát seo. De réir an dlí, bhí an príomhphost atá ag ceann an stáit; ionadaíocht a dhéanamh ar son an stáit go hidirnáisiúnta – fós ag an Rí. Ar an [[1 Aibreán]] [[1949]] d'fhógair an Comhrialtas a bhí i gcumhacht ''Acht Poblachta na hÉireann'' ''Éire'' mar phoblacht, leis na postanna a bhí ag Rí na hÉireann roimhe sin tugtha do Uachtarán na hÉireann. ▼
▲Ar an [[29 Mí na Nollag]] [[1937]] tháinig bunreacht nua, [[Bunreacht na hÉireann]], i bhfeidhm. Cruthaíodh stát nua, ar a dtugtar Éire, in áit Saorstáit Éireann. Sa bhunreacht, bhí áis ann i gcomhair oifig nua, [[Uachtarán na hÉireann]], in áit an rí. Ina ainneoin seo, ní poblacht a bhí sa stát seo. De réir an dlí, bhí an príomhphost atá ag ceann an stáit; ionadaíocht a dhéanamh ar son an stáit go hidirnáisiúnta – fós ag an Rí.
Cé go raibh ''Éire'' fós mar ainm oifigiúil ag an stát (Airteagal 4, "Éire is ainm don stát nó, sa Sacs-Bhéarla, ''Ireland''" <ref>http://www.taoiseach.gov.ie/irish/getFile.asp?FC_ID=305&docID=263</ref>) tháinig an téarma ''The Republic '' (gan ann ach cur síos oifigiúil ar an stát nua) in úsáid mar a hainm as Béarla. Agus Stát na hÉireann ag baint úsáide as an téarma ''Ireland'' chun cur síos uirthi féin as Béarla, go háirithe le hábhair taidhleoireachta (mar shampla ''President of Ireland'' agus ''Constitution of Ireland''). Chomh maith, d'fhógair Bunreacht 1937 gur pháirt dleathach den stát í Tuaisceart Éireann. ▼
[[Íomhá:1916proclamation.jpg|mion|[[Forógra na Poblachta|Forógra na Cásca]], 1916]]
Ritheadh Acht Phoblacht na hÉireann i 1948. Ar an [[1 Aibreán]] [[1949]] d'fhógair an [[Comhrialtas]] a bhí i gcumhacht ''Acht Poblachta na hÉireann'' ''Éire'' mar phoblacht, leis na postanna a bhí ag Rí na hÉireann roimhe sin tugtha do Uachtarán na hÉireann.
Ar an [[16 Aibreán]] [[1949]], d’éirigh Saorstáit Éireann ina Phoblacht. Tháinig sé i bhfeidhm ar [[Luan Cásca]] 1949, 33 bhliain díreach tar éis [[Éirí Amach na Cásca]]<ref>https://issuu.com/nasclegaeilge/docs/4aibre__ncr__och</ref>.
Leasaíodh an chuid sin den bhunreacht, Airteagal 2 agus 3, i [[1999]] mar chuid de Chonradh Aoine an Céasta.▼
▲Cé go raibh ''Éire'' fós mar ainm oifigiúil ag an stát (Airteagal 4, "Éire is ainm don stát nó, sa Sacs-Bhéarla, ''Ireland''" <ref>http://www.taoiseach.gov.ie/irish/getFile.asp?FC_ID=305&docID=263</ref>) tháinig an téarma ''The Republic '' (gan ann ach cur síos oifigiúil ar an stát nua) in úsáid mar a hainm as Béarla. Agus Stát na hÉireann ag baint úsáide as an téarma ''Ireland'' chun cur síos uirthi féin as Béarla, go háirithe le hábhair taidhleoireachta (mar shampla ''President of Ireland'' agus ''Constitution of Ireland''). Chomh maith, d'fhógair Bunreacht 1937 gur pháirt dleathach den stát í Tuaisceart Éireann.
▲Leasaíodh an chuid sin den bhunreacht, Airteagal 2 agus 3, i [[1999]] mar chuid de Chonradh Aoine an Céasta.
[[Íomhá:COA IRELAND.PNG|clé|mion|211x211px|Armas]]
Ba bhallstát den [[Comhlathas Briotanach]] Saorstát Éireann/Éire fós, go dtí gur fógraíodh an Phoblacht i mí Aibreán [[1949]]. De réir rialacha an Chomhlathais ag an am sin, chuir fógairt na poblachta deireadh le ballraíocht sa Chomhlathas. Tharla sé seo roimh athrú na rialacha chun poblacht nua na hIndia a choimeád sa Chomhlathas. Fiú má chuaigh ballraíocht na hÉireann chun deiridh gan aon iarratas ar bhallraíocht nua, choimeád sí roinnt mhór de bhuntáistí na ballraíochta. Inniu féin, is féidir le saoránach Éireannach atá ina chónaí sa [[an Ríocht Aontaithe|Ríocht Aontaithe]] gach ceart atá ag saoránach Bhriotanach a éileamh, fiú amháin seasamh i dtoghcháin áitiúla agus parlaiminte agus páirt a ghlacadh in airm na Breataine.
Line 75 ⟶ 80:
De réir na bunreachta, tá teorann de 15 duine sa Rialtas. Ní féidir le níos mó na dhá fheisire den Rialtas a bheith ón Seanad, agus is gá don Taoiseach, an [[Tánaiste]] (leas-phríomhaire) agus an tAire Airgeadais a bheith ón Dáil. Faoi láthair, tá comhrialtas dhá pháirtí sa rialtas; [[Fine Gael]] faoin Taoiseach [[Éanna Ó Coinnigh]] agus [[Páirtí an Lucht Oibre (Éire)|Páirtí an Lucht Oibre]] faoi [[Joan Burton]].
[[Íomhá:Four Courts, Dublin.jpg|clé|mion|233x233px|[[Na Ceithre Cúirteanna]]]]
=== Dlí ===
Line 81 ⟶ 87:
=== Fórsaí cosanta ===
: Príomhalt: ''[[Óglaigh na hÉireann (Fórsaí Cosanta na hÉireann)|Óglaigh na hÉireann]]''
[[Íomhá:Oglaigh na heireann.png|mion|177x177px|Óglaigh na hÉireann]]
Tá an Phoblacht á chosaint ag [[Óglaigh na hÉireann (Fórsaí Cosanta na hÉireann)|Óglaigh na hÉireann]] (nó Fórsaí Cosanta na hÉireann) a chuimsíonn [[Arm na hÉireann]], [[an tSeirbhís Chabhlaigh]], [[an tAerchór]] agus na h[[Óglaigh Chúltaca]]. Fórsa réasúnta beag ach deatrealmhach atá ann, ós rud é gur tír neodracht í Éire.
Line 133 ⟶ 141:
== Eacnamaíocht ==
{{Príomhalt|Eacnamaíocht na hÉireann}}
Is tír ag cleachtadh comórtais cánaigh í Éire; tá ceann dena hualaí cánaí is ísle san AE aici. Tá a pá íosta i measc na gceann is airde san Aontas Eorpach, é ag €8.65 in aghaidh na huaire. Baineann Éire leas mór as infheistíocht eachtrach, go h-áirithe óna [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]], agus tá mórán gnólachtaí ríomhaireachta idirnáisiúntaí a dhéanann cuid dá ngníomhaíochtaí inti. Tá an tionscal airgeadais (go háirithe cistí frithpháirteacha) an-fhorbaithe; tá sé ó roinnt blianta ar cheann de na inneall gluaiste is mó fáis na hÉireann, agus meastar gur é 60,000 líon na bpost a chruthaíonn sé in Éirinn go díreach agus go hindíreach. Faightear na poist seo den chuid is mó i gcomharsanacht na ghnó Bhaile Átha Cliath, an LSAI (Lárionad Seirbhísí Airgeadais Idirnáisiúnta). I gcomparáid lena mhéid mhór i dtéarmaí a luach, ní fhostaíonn sí ach beagán daoine: sa bhliain 2002, níor d'fhostaigh an tionscal airgeadais ach 29% den daonra gníomhach, ach chuir sé 46% ar an [[Olltáirgeacht intíre|OTI]] náisiúnta. Dá réir sin, tá poist sa tionscal airgeadais níos fearr íoctha tríd is tríd ná an meán; ar taobh eile, tá tionscail mar an [[talmhaíocht]] agus an próiseáil bia nach bhfuil luach airgeadais chomh mór acu, ach a fhostaíonn níos mó daoine go réasúnta, i bpoist atá níos measa íoctha i gcomparáid. ▼
[[Íomhá:THE CENTRAL BANK OF IRELAND (NEW HEADQUARTER BUILDING ON NORTH WALL QUAY)- ALONG BOTANIC AVENUE (JANUARY 2018)-135334 (25763494838).jpg|mion|[[Banc Ceannais na hÉireann]]]]
Is tír ag cleachtadh comórtais cánaigh í Éire; tá ceann dena hualaí cánaí is ísle san AE aici. Tá a pá íosta i measc na gceann is airde san Aontas Eorpach, é ag €8.65 in aghaidh na huaire. Baineann Éire leas mór as infheistíocht eachtrach, go h-áirithe óna [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]], agus tá mórán gnólachtaí ríomhaireachta idirnáisiúntaí a dhéanann cuid dá ngníomhaíochtaí inti. Tá an tionscal airgeadais (go háirithe cistí frithpháirteacha) an-fhorbaithe; tá sé ó roinnt blianta ar cheann de na inneall gluaiste is mó fáis na hÉireann, agus meastar gur é 60,000 líon na bpost a chruthaíonn sé in Éirinn go díreach agus go hindíreach.
[[Íomhá:IFSC Dublin.JPG|clé|mion|220x220px|IFSC]]
▲
=== Iompar ===
[[Íomhá:Aer Lingus De Havilland DH-84 Dragon 2 EI-ABI OTT 2013 03.jpg|mion|[[Aer Lingus]] De Havilland DH-84 Dragon, 1936]]
Tá trí aerfort idirnáisiúnta á fhreastal ar an tír: [[Aerfort Bhaile Átha Cliath]], [[Aerfort na Sionainne]] agus [[Aerfort Chorcaí]]. Is í [[Aer Lingus]] aerlíne náisiunta na tíre, cé go bhfuil an aerlíne ísealchostais [[Ryanair]] ar an ceann is mó.
Line 161 ⟶ 174:
Is í [[Eaglais na hÉireann]], a bhí ag dul i laghad ar feadh an chuid is mó don fichiú aois, an dara creideamh is mó sa tír. Tá an Eaglais sin ag méadú arís anois, de réir daonra 2002, chomh maith le sainchreidimh [[Críostaíocht|Chríostaíocha]] eile agus [[Ioslam]]. Tá an pobal beag [[Giúdachas|Giúdach]] in Éirinn ag dul i laghad fós.
[[Íomhá:State Exams Commission.png|mion]]
=== Oideachas ===
Roinntear oideachas in Éirinn ina thrí chéim – bunscoil, meánscoil agus ardoideachas. Tá freastal scoile éigeantach i bhfeidhm do ghasúir idir sé bliana agus cúig bliana déag d'aois. Caithfidh an [[Teastas Sóisearach]] a dhéanamh uair amháin ar a laghad roimh ocht mbliana d'aois.
[[Íomhá:Irish national anthem.jpg|mion]]
== Cultúr ==
: ''Príomhalt: [[Cultúr na hÉireann]]''
Níl cultúr amháin ag muintir oileáin na hÉireann. Is iomaí difríocht atá ann, mar shampla idir muintir na cathracha agus muintir na tuaithe, nó idir na Caitlicigh agus na Prostatúnaigh sa Tuaisceart.
Line 175 ⟶ 191:
=== Spórt ===
{{Príomhalt|Cúrsaí spóirt in Éirinn}}
Cluichí traidisiúnta iad an [[pheil Ghaelach]] agus an [[iomáint]], agus iad ar na spóirt lucht féachana is mó ráchairt sa tír. Imrítear na cluichí ar bhonn uile-Éireann faoi stiúir [[Chumann Lúthchleas Gael]]. Na [[cluichí Gaelacha]] eile a imrítear ná [[liathróid láimhe]] agus [[cluiche corr]].▼
[[Íomhá:Lógó an CLG.svg|mion|Lógó an CLG]]
▲Cluichí traidisiúnta iad an [[pheil Ghaelach]] agus an [[iomáint]], agus iad ar na spóirt lucht féachana is mó ráchairt sa tír. Imrítear na cluichí ar bhonn uile-Éireann faoi stiúir [[Chumann Lúthchleas Gael]]. Na [[cluichí Gaelacha]] eile a imrítear ná [[liathróid láimhe]] agus [[cluiche corr]].
[[Íomhá:Camogie.jpg|clé|mion|Cluiche [[camógaíocht]]<nowiki/>a]]
Tagann [[sacar]] go gairid sna sálaí ar na cluichí dúchasacha. Is í Sraith na hÉireann an comórtas sacair náisiúnta, ach cuireann muintir na tíre suim níos mó trasna na dtonnta sa [[Príomhroinn Shasana|Phríomhroinn Shasana]]. Imríonn [[foireann sacair Phoblacht na hÉireann]] ar bhonn idirnáisiúnta, faoi stiúir [[Cumann Peile na hÉireann|Chumann Peile na hÉireann]].
| |||