An difríocht idir athruithe ar: "Albain"
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Líne 55:
== Ceann Stáit ==
Síolraíonn Banríon [[Eilís II na Ríochta Aontaithe]], [[Ceann Stáit]] na Ríochta Aontaithe, ó Rí Séamus VI na hAlban, an chéad mhonarc Albanach ar Rí freisin ar Shasana é ([[Séamas VI, Albain agus Séamas I, Sasana agus Éire|Rí Séamus I Shasana]] ón mbliain [[1603]] ar aghaidh).
Cé go bhfuil roinnt conspóide fós i measc phobal na hAlban faoin dteideal a ghlac sí ag a corónú (measann go leor in Albain gur chóir di, go loighciúil, ''Eilís I'' a thabhairt uirthi féin) thug cúirteanna na hAlban ceart do ''Eilís II'' mar theideal oifigiúil. Deir sí go leanfaidh monarcaí an traidisiún oird idirnáisiúnta sa todhchaí, a thugann an riail, nuair a bhíonn monarc i réimeas i níos mó ná críoch spleách amháin (nó i gcríocha neamhspleácha a aontaíonn le monarc amháin) agus ina bhfuil malairt in uimhir an mhonarc leis an ainm céanna iontu, go n-úsáidfear an uimhir is airde in aon cheann de na críocha go léir
== Tíreolaíocht ==
Line 83 ⟶ 84:
Gach duine atá 3 bhlian no níos sinne 5,118,223.
Ábalta Béarla a labhairt go maith. 98.6%. ▼
Ábalta
Ábalta Albainis a labhairt. 30.1%. ▼
Úsáideann teanga eile sa bhaile. 3.9%▼
== Stair ==
Line 94 ⟶ 99:
Sa ré stairiúil, ghlac Ísiltír na hAlban sórt córais [[Feodachas|feodach]] tar éis [[Gabháltas na Normannach|Ghabháltais na Normannach]] i Sasana, agus b'as clanna de bhunadh Normannach a síolraíodh formhór na monarcaí tar éis circa 1100 AD. I measc na gclann seo bhí [[Clann Stíobhard]], [[Clann Brús]], [[Clann Dubhghlas]], [[Clann Porteous]], agus [[Clann Muirí]].
Le linn [[Cogadh na Saoirse in Albain|Chogadh na Saoirse in Albain]] (timpeall 1290 - 1363) d'éirigh muintir na hAlban amach i gcoinne riail Shasana, den chéad uair, faoi cheannas an ridire [[Uilleam Uallas]], agus níos déanaí, faoi cheannas [[Roibeard I, Rí na nAlbanach|Roibeard Brús]]. Chloígh Bruce na Sasanaigh ag [[Blàr Allt a' Bhonnaich|Cath Bannockburn]] sa bhliain [[1314]].
Line 114 ⟶ 120:
Bealaí Uisce in Albain:
* ''[[Abhainn|Aibhneacha]]'': An [[An Chluaidh|Chluaidh]], An [[Uisge Dhé|Dé]], An [[Deathan]], Abhainn [[Abhainn Dubh Éireann|Dubh Éireann]], An [[Linne Foirthe|Fhoirthe]], An [[Uisge Spé|Spé]], An [[Tatha]], An [[An Tuaidh|Tuaidh]];
* ''[[Caolas|Caolais]]'': Caolas [[Caolas Chluaidh|Chluaidh]], Caol [[Caol Dhornoch|Dhornoch]], Caolas [[Caolas Fhoirthe|Fhoirthe]], Caolas [[Caolas Latharna|Latharna]], Caolas [[Caolas Mhoireibh|Mhoireibh]], Caolas [[Caolas Solway|Solway]], Caolas [[Caolas Tatha|Tatha]];
* ''[[Caolsáile|Fiordanna]]'': Loch [[Loch Fine|Fine]], An [[An Linne Sheilich|Linne Sheilich]], Loch Long, Loch a’ Taoibh, Loch Sunart, Loch Neibhis, Loch Hourn, Loch Broom;
* ''[[Loch]]a'': Loch [[Loch Laomainn|Laomainn]], Loch [[Loch Ma-ruibhe|Ma Ruibhe]], Loch [[Loch Mhórair|Mhórair]], Loch [[Loch Nis|Nis]], Loch [[Loch Obha|Obha]], Loch [[Loch Rainich|Rainich]], Loch [[Loch Sin|Sin]], Loch [[Loch Tatha|Tatha]], Loch [[Loch Teimheil|Teimheil]].
* Bealaí uisce cruthaithe agus méadaithe ag an duine: an Canál Cailedónach, Canál Crinan, Canál Fhoirthe & na Cluaidhe, Canál an Aontais.
Line 124 ⟶ 130:
=== Dlí na hAlban ===
Coinníonn Albain a córas dleathach ar leith, bunaithe ar an [[dlí Rómhánach]], agus ina bhfuil gnéithe den [[dlí sibhialta]] agus den [[dlí comónta]] le sonrú. Tá sé scríofa i dtéarmaí an aontais le Sasana go gcoinneofaí córais dhleathacha ar leith. Baintear feidhm as abhcóidí, ar a dtugtar "''advocates''", agus bíonn na breithimh céanna i gcásanna sibhialta agus i gcásanna coiriúla.
=== Oideachas in Albain ===
Line 139 ⟶ 145:
=== Spóirt ===
Tá an chuid eagrais [[spórt|spóirt]] náisiúnta sa tír, ar nós [[Conradh Peile na hAlban]] (''Scottish Football League''), nó [[Aontas Rugbaí na hAlban]] (SRU). Tugann sé seo toscaireacht neamhspleách don tír ag go leor imeachtaí idirnáisiúnta spóirt, m.sh. [[sacar]] i g[[Corn Sacair an Domhain|Corn Peile an Domhain]]. Ní féidir le hAlbain dul i gcomórtas sna [[Cluichí Oilimpeacha]] go neamhspleách, ámh, agus más mian le haclaithe na hAlban páirt a ghlacadh, bíonn orthu sin a dhéanamh mar pháirt de fhoireann na Ríochta Aontaithe. Cuireann an tír foireann chuig [[Cluichí an Chomhlathais]], ámh. Tá coiste [[Cumann Lúthchleas Gael|CLG]] in Albain mar [[CLG na hAlba]]. Tá sé mar chuid de [[Cumann Lúthchleas Gael na Breataine]].
=== Na meáin chumarsáide ===
Line 146 ⟶ 152:
Tá a cuid seirbhísí BBC féin ag Albain, mar shampla na stáisiúin náisiúnta raidió, BBC Radio Scotland agus an tseirbhís i nGaeilge na hAlban, BBC Radio nan Gàidheal. Tá roinnt mhaith stáisiún raidió BBC agus neamhspleácha freisin ar fud na tíre. Mar aon leis an raidió, cuireann BBC Scotland dhá sheirbhís teilifíse ar fáil. Táirgtear cuid mhaith de chraolacháin an BBC Scotland Television do phobal na hAlban, ar nós cláir nuachta agus gnóthaí reatha, agus an opera galúnaigh bunaithe i nGlaschú, ''River City'', ach táirgítear cinn eile, ar nós drámaí agus cláir ghrinn, do lucht féachana ar fud na Ríochta Aontaithe, agus níos faide i gcéin. Tá difríocht freisin i gclúdach ar spóirt, mar go bhfuil a sraitheanna sacair féin ag an tír, seachas cinn Shasana.
Tá trí stáisiún teilifíse neamhspleácha ag craoladh in Albain, (''Scottish Television'', ''Grampian Television'' agus ''Border Television'') freisin. Cé go rabhadar neamhspleách cheana, is leis an gcomhlacht chéanna (''The Scottish Media Group'') anois Scottish TV agus Grampian, agus is beag na difríochtaí eadarthu. Tá an scéal níos casta ag "Border", mar go gcaitheann sé seirbhís a thabhairt do áiteanna thar teorann i Sasana, chomh maith le h[[Oileán Mhanann]], agus tá seirbhísí nuachta ar leith anois aige don dá thaobh den teorann. Tá an chuid is mó de na craoltacháin neamhspleácha mar an gcéanna leo siúd i Sasana, sa Bhreatain Bheag agus i dTuaisceart Éireann, lasmuigh de nuacht agus cúrsaí reatha, spóirt, agus cláracha cultúrtha agus i n[[Gaeilge na hAlban]].
=== Gnéithe eile de chultúr na hAlban ===
| |||