An difríocht idir athruithe ar: "Ollphéist"

Is mar '''ollphéist''' a dhéantar tagairt do ghrúpa [[Arracht|arrachta]] i bhfinscéalta agus i m[[Béaloideas|béaloideas]] na nGael. 'Ollphiasta' a thugtar orthu [[Gaeilge na Mumhan|ó dheas]]. Is mar nathracha a dhéantar cur síos orthu go minic, agus iad millteach mór. Uaireanta bíonn sainchumhachtaí acu m.sh. bua na heitilte nó na cainte. I lochanna is mó a bhíonn siad ag cur fúthú agus, ní is annaimhe, in aibhneacha nó amuigh san aigéin mór.<ref>{{Luaigh foilseachán |author=Dáithí Ó hÓgáin|title='Moch Amach ar Maidin dé Luain!' Staidéar ar an seanchas faoi ollphiasta i lochanna na hÉireann |journal=Béaloideas |date=1983 |volume=51 |pages=Lch 87|url=http://www.jstor.org/stable/20522214 |publisher=An Cumann Le Béaloideas Éireann/Folklore of Ireland Society}}</ref>

De réir tagairtí áirithe, bíonn siad chomh mór sin go "<q>shughadh an ollphiast chúiche agus shéideadh uaithi crainn na coille trí n-a cuid sranntaraighe</q>.<ref>{{Luaigh foilseachán|author=Seán Óg Mac Murchadha Caomhánach|date=1942|url=https://web.archive.org/web/20190813175158/https://www.forasnagaeilge.ie/wp-content/uploads/2016/06/8fddae92ae307b022d964ebe73d45df6.pdf|title=Croidhe Cainnte Chiarraighe|journal=|volume=|issue=|pages=Lch 3586, s.v. 'sughaim'}}</ref> Sa scéal Gaelach is ársa, (b'fhéidir), faoi dhuinelaoch Gaelach ag cloí ollphéiste, .i. [[Echtra Fergusa maic Léti|Eachtra Fhearghasa Mhicmhic Léite]], deirtear go mbíonn aan phéist uisce (nó 'mirdris') "<q>á méadú agus á laghdú féin ar nós bhoilg ghabha"</q>.<ref>{{Luaigh foilseachán|author=Dáithí Ó hÓgáin|title='Moch Amach ar Maidin dé Luain!' Staidéar ar an seanchas faoi ollphiasta i lochanna na hÉireann|journal=Béaloideas|date=1983|volume=51|pages=Lch 90|url=http://www.jstor.org/stable/20522214|publisher=An Cumann Le Béaloideas Éireann/Folklore of Ireland Society}}</ref>

I leagan déanach de scéal [[Loch Dearg|Locha Dearg]], ní hamháin go bhfuil an ollphéist (ar a bhaistiú "an Chaol" san insint seo) in ann loch iomlán a chur trí chéile lena himeacht, agus in ann eitilt go hárd sa spéir,<ref>"<q>tug aghaidh ar an loch agus a craosbheol osluighthe agus do ghabh ag iobhadh an locha 'na thonntaibh tascacha; agus iar sin tug lúbadh róchruaidh ar a corp agus do éirigh i néallaibh an aidhéir agus i bhfraoighthibh na firmameinte ionnas nár bh'fhéidir d'aon [a fhaicsin] cár ghabh sí go ceann tréimhse fada d'aimsir."<\q> (lúibíní sa téacs clóite)<br />{{Luaigh foilseachán|author=An tAthair Pádraig Ua Duinnín|date=1917|url=https://archive.org/details/meguidhirfhearma00dinn/page/n7/mode/2up|title=Me Guidhir Fhearmanach|journal=|volume=|issue=|Eagarthóir=|pages=lch 24|publisher=Cumann Buanchoimeádtha na Gaedhilge|location=Baile Átha Cliath}}</ref> ach is féidir léi méid mór d'ábhar éigin a theilgean as a béal amach mar "<q>mar chith gainnmhidhe cloichshneachta"</q> freisin.<ref>"<q>Annsoin do oscuil a craosbheol agus do scéith a hurchroidhe feadh an locha mar chith gainnmhidhe [nó] cloichshneachta agus go formhórach fa shúilibh an tailginn gona chléircibh, ionnas gur mhachtnuigheadar go mór an naoimhchléir re huamhan na hiolphéiste;"</q> (lúibíní sa téacs clóite)<br />{{Luaigh foilseachán|author=An tAthair Pádraig Ua Duinnín|date=1917|url=https://archive.org/details/meguidhirfhearma00dinn/page/n7/mode/2up|title=Me Guidhir Fhearmanach|journal=|volume=|issue=|Eagarthóir=|pages=lch 24-25|publisher=Cumann Buanchoimeádtha na Gaedhilge|location=Baile Átha Cliath}}</ref> Sa leagan céannaseo, luaitear an Chaol mar 'phéist', mar 'fheithide', mar 'iolphéist', agus mar 'nathair neimhe'.

Uaireanta, is mar 'phéist' a dhéantar cur síos ar [[Onchú|onchoin]].<ref>{{Luaigh foilseachán|author=N. J. A. Williams|title=Of Beasts and Banners the Origin of the Heraldic Enfield|journal=The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland|date=1989|volume=119|pages=Lch 73-5|url=https://www.jstor.org/stable/25508971|publisher=Royal Society of Antiquaries of Ireland|language=Béarla}}</ref> Mar sin, tá seans gurnach onchúmbíodh inde ainmhéiddhifir aidir bhíodhonchú iagus gceistollphéist leach a hollphéistdtomhas.

Is iomaí scéal mar a bhíonn [[Fionn mac Cumhaill|Fionn Mac Cumhaill]] nó laoch nó naomh eile i gcomhrac le hollphéist. Sampla tábhachtach is ea an [[Laoi|laoi]] [[Seilg Sléibhe Truim]], mar a bhfuil liosta fada de lochanna, aibhneacha agus gleannta a bhí torathar á áitreamh.<ref name=":0">{{Luaigh foilseachán |author=Dáithí Ó hÓgáin |title='Moch Amach ar Maidin dé Luain!' Staidéar ar an seanchas faoi ollphiasta i lochanna na hÉireann |journal=Béaloideas |date=1983 |volume=51 |pages=Lch 87-88 |url=http://www.jstor.org/stable/20522214 |publisher=An Cumann Le Béaloideas Éireann/Folklore of Ireland Society}}</ref>

InDar imeachtle na[[Dáithí haimsireÓ hÓgáin]], cuireadhb'ionann pearsanafadó nuaainsprideanna, iplánna gcuidagus péisteanna ó thaobh feidhme de, nasa scéalta—inchiall áitis laoichgur dedhualgas [[Miotaseolaíochtdo nalaochra nGael|mhiotasiad a chur faoi chos. Bhí sé den tuairim gur ó scéal a dhíothaithe na nGael]],nollphéisteanna a tháinig naomhan críostaíochscéal (m.sh.níos déanaí gurb é [[Naomh Pádraig|Naobh Pádraig]]) a dhíbir na nathracha ó Éirinn.<ref>{{Luaigh foilseachán |author=Dáithí Ó hÓgáin|title='Moch Amach ar Maidin dé Luain!' Staidéar ar an seanchas faoi ollphiasta i lochanna na hÉireann |journal=Béaloideas |date=1983 |volume=51 |pages=Lch 8793-6|url=http://www.jstor.org/stable/20522214 |publisher=An Cumann Le Béaloideas Éireann/Folklore of Ireland Society|issue=}}</ref>

[[Íomhá:Lough derg november.jpg|alt=Radharc ar loch mín dorcha|mion|[[Loch Dearg]], mar a raibhbhí dath na fola air ar feadh trí lá ⁊ mí ⁊ bliain i ndiaidh do na Fianna ollphéist fadóa mharú ann]]

* [[Onchú]]
*[[Dobharchú (osnádúrtha)|Dobharchú]]

* [[Each Uisce]]

* [[Niseag|Ollphéist Loch Nis]]