Trá na Sasanach

Bhí craobhacha éagsúla de Mhuintir Uí Shúilleabháin scaipthe ar fuaid iardheisceart na hÉireann le linn an chéad leath den 17ú haois. Bhí ceann des na craobhacha seo lonnaithe i gCaisleán Fhormaoil i mBaile an Sceilg agus an Captaen Eoin O Súilleabháin Mór i gceannas orthu. Le linn Plandáil Chromail (1649-1653), dhiúltaigh an Captaen Ó Súilleabháin Mór géilleadh do Rialtas Shasana. Ansin bheartaigh fórsaí Shasana O Súilleabháin a chur faoi smacht agus thugadar féna chuid tailte a ionsaí. Chuige seo d'fhág cabhlach de 3 nó 4 long Bá Thrá Lí chun tabhairt fén ionsaí. Chrochadar ancaire i mBá na Scealg go luath ar maidin. Ansin chuireadar 160 fear i dtír roimh bhriseadh an lae. Tháinig na mairnéalaigh seo aniar aduaidh ar mhuintir na háite agus bhailíodar leo pé creach a d'fhéadfaidís lámh a leagan uirthi. Thiomáineadar stoic agus ainmhithe cois trá chun iad a chur ar bord loinge. Ghabhadar buíon den chosmhuintir agus thógadar iad mar ghialla chomh maith. Bhíodar díreach réidh chun na hainmhithe agus an chreach a thógaint ar bord nuair a tháinig an Captaen Eoin Súilleabháin agus a chuid fórsaí ar an bhfód. Thug sé ordaithe don dá chaptaen a bhí ina theannta iad féin a chur i bhfeac -an Captaen Ó Braonáin ar an dtaobh thoir den tráigh agus an Captaen Mac Suibhne ar an dtaobh thiar. Bhain an Captaen Eoin Ó Súilleabháin agus a chomplacht leas as claí mar fhalla cosanta, chun fogha a thabhairt faoi fhórsaí Shasana.

Bhris cath fíochmhar amach agus goineadh an Captaen Súilleabháin sa cheathrú agus thit sé chun talaímh. Ansin d'ionsaigh an Captaen O Braonáin na Sasanaigh go fíochmha: Níor thug sé deis do na Sasanaigh úsáíd a bhaínt as a lón airm Bhí orthu dul i muinín na muscaed agus beaignití. Pící agus claimhte leathana a bhí ag na Gaeil agus iad sciliúil go maith leis na huirlisí troda seo. Buadh go tubaisteach ar thrí chomplacht Shasana. Maraíodh nó goineadh go dona a bhformhór agus éinne a d'fhan beo ghéilleadar go humhal. B'é an Captaen Edward Voclier a bhí mar chaptaen ar na Sasanaigh. Fear cróga ab ea é agus throid sé go fíochmhar. Goineadh é lo n-uaire ach d'éirigh leis a chosa a thabhairt leis agus chuaigh sé í mbun snámha. Thóg bád dá chuid féin ar bord é. Theastaigh 6 chuid de mhairnéalaigh Shasana na gíalla Éireannacha a bhí acu a chrochadh. Níor aontaigh Captaen Voclier leis seo. Dúirt sé gur cath cothrom macánta a bhí ann agus shaoraigh sé na gialla. Tugadh a shaighdiúirí féin a bhí gointe ar ais dó. Maraíodh thart ar 30 des na Gaeil agus goineadh níos mó ná an uimhir sin. Faraor chuir an gortú a fuair an Captaen O Súilleabháin deireadh lena shaol mar shaighdiúir. 1s de bharr an chatha seo a tugadh Trá na Sasanach ar an dtráigh seo. Nuair a fuair Rialtas Shasana cuntas ar an gcath, bheartaíodar dún cosanta a thógaint in Oileán Dairbhre sa bhliain 1653 -san áit ina bhfuil an Tigh Solais anois, agus thógadar dún cosanta eile sa Neidín. Cuireadh buíon mhór saighdiúirí ar garastún sa dá dhún cosanta seo chun Ó Súilleabháin a smachtú agus a chur fé chois.