|
=== Íomhánna cairteagrafacha ===
Tá cuid de na híomhánna de longa fada is áille agus is mionsonraithe le fáil ar léarscáil d’oirthear Uladh agus í déanta timpeall 1602.<ref>Richard Bartlett, ‘East Part of Ulster,’ (British) National Maritime Museum: https://collections.rmg.co.uk/collections/objects/541705.html</ref> Cóip de shaothar le [[Richard Bartlett (cartagrafaí)|Richard Bartlett]] í, murab é Bartlett féin a rinne í. Feictear longa ann a bhfuil cabhail fhada acu, transam ard agus stiúir. Tá tosach géar ag gobadh amach agus feictear cábán measartha ard ar an tile. Crann amháin atá sna longa seo agus crannóg in airde air. Seol mór stríocach triantánach (cosúil le seol lug) atá ar gach crann. Tá an gnáthrigín le feiceáil, idir sheasta agus reatha – staghanna, scriútaí, scóid agus tacaí, láinnéir shlaite agus láinnéir chleithe, frídeoirí agus láinnéiríní. Is cuid suntais iad na buillí, timpeall deich gcinn acu ar gach taobh agus iad ina líne amháin feadh an chuid is mó den den taobh. Longa iad atá ag teacht leis an gcuntas a thug na Sasanaigh orthu agus a lán fear le feiceáil iontu.
Taispeánann íomhá ar léarscáil de chuid na bliana 1567 long ocht mbuille le deireadh cruinn agus tosach fada gobach.<ref>Ireland in Schools: ‘Grace O’Malley, Granuaile: Chieftain, trader, pirate: ships’: www.iisresource.org/Documents/0A4_Grace_Fleet.ppt</ref>. Tá deic ar an tile agus cábán ann a bhfuil díon cuar air. Tá an crann suite chun tosaigh agus seol air atá cosúil le seol lug. Tá staghanna le feiceail agus láinnéar cleithe le frídeoir.
Longa den chineál céanna atá le feiceáil i léarscáileanna le [[Francis Jobson (cartagrafaí)|Francis Jobson]], cé nach bhfuil siad chomh mionsonraithe le híomhánna Bartlett. Tá siad simplí ach soiléir.
Ar dhá léarscáil de Chúige Uladh le [[Francis Jobson (cairtghrafaí)|Francis Jobson]] a bhfuil an bhliain 1590 luaite leo, tá longa le feiceáil atá cosúil leis an gceann thuas. Ar cheann acu (“ploated for her Ma[jesty] in anno 1590”) tá dhá long, ceann san iarthuaisceart agus ceann eile san oirthuaisceart.<ref>''The provence of Ulster'' (1590), TCD MS 1209/15, Trinity College Dublin: https://digitalcollections.tcd.ie/concern/works/z029p5325?locale=en#?c=0&m=0&s=0&cv=0&xywh=-4474%2C-358%2C15609%2C7146.</ref> Tá transam ard ag an gcéad cheann agus stiúir ceangailte de. Feictear cábán ar an tile, dhá chomhla ar gach taobh de agus comhla chúil, agus tosach géar ann atá ag gobadh amach thuas as deic measartha ard. Tá dhá chrann sa long, ceann mór atá suite tamall siar ó lár na loinge agus ceann níos ísle ar an deic thosaigh. Coirneog atá ar an gcrann mór agus stríoca ingearacha uirthi, agus seol laidineach ar an gcrann tosaigh. Tá rigín seasta (scriútaí agus cúlstaghanna, is dócha) ar gach taobh den chrann mór agus crannóg chruinn ar a bharr, crann bairr as sin suas agus bratach ar a bharr. Tá láinnéir chleithe ag rith ó bharr an chrainn bhairr síos go dtí frídeoirí agus dhá láinnéirín ar gach taobh á gceangal siúd le cinn na cleithe. ▼
▲Ar dhá léarscáil de Chúige Uladh le [[Francis Jobson (cairtghrafaí)|Francis Jobson]] a bhfuil an bhliain 1590 luaite leo, tá longa le feiceáil atá cosúil leis an gceann thuas. Ar cheann acu (“ploated for her Ma[jesty] in anno 1590”) tá dhá long, ceann san iarthuaisceart agus ceann eile san oirthuaisceart.<ref>''The provence of Ulster'' (1590), TCD MS 1209/15, Trinity College Dublin: https://digitalcollections.tcd.ie/concern/works/z029p5325?locale=en#?c=0&m=0&s=0&cv=0&xywh=-4474%2C-358%2C15609%2C7146.</ref> Tá transaman-chosúlacht ardidir agna anlonga gcéad cheannseo agus stiúirlonga ceangailteBartlett de.maidir Feictearle cábántosach aragus andeireadh tilena long, dháan chomhla ar gach taobh decábán agus comhlaan chúil, agus tosach géar ann atá ag gobadh amach thuas as deic measartha ardrigín. Tá dhá chrann sachéad long, ceann mór atá suite tamall siar ó lár na loinge agus ceann níos ísle ar an deic thosaigh. CoirneogSeol triantánach atá ar an gcrann mór agus stríoca ingearacha uirthi, agus seol laidineach ar an gcrann tosaigh. TáCrann rigínamháin seastaatá (scriútaísa agusdara cúlstaghanna,long. isAr dócha)an ardara gachléarscáil taobhtá dentrí chrannlong mórden aguschineál crannógúd chruinnle arfeiceáil, aagus bharr,iad crannan-chosúil bairrar asgach sinslí suasleis agusna bratachlonga arsa achéad bharrléarscáil. <ref>Tá láinnéir chleithe ag rith ó bharr an chrainnléarscáil bhairrseo síossa gochnuasach dtícéanna frídeoiríi agusgColáiste dhána láinnéirínTríonóide: ar gach taobh á gceangal siúd le cinn na cleithehttps://digitalcollections. tcd.ie/concern/works/0r967437z?locale=en#?c=0&m=0&s=0&cv=0&xywh=-485%2C10%2C9517%2C7146.</ref>
Is cosúil an dara long leis an gceann thuas maidir leis an transam, an stiúir, an tile agus an tosach starrach. Crann amháin atá inti, é suite tamall chun tosaigh agus seol air atá dealraitheach le seol púcáin. An chuma chéanna ar rigín seasta an chrainn mhóir, agus na láinnéir chleithe chéanna. Tá crannóg chruinn ar bharr an chrainn mhóir agus barrchrann ann a bhfuil bratach ar a bharr.
Ar an dara léarscáil tá trí long den chineál úd le feiceáil, agus iad an-chosúil ar gach slí leis na longa sa chéad léarscáil.<ref>Tá an léarscáil seo sa chnuasach céanna i gColáiste na Tríonóide: https://digitalcollections.tcd.ie/concern/works/0r967437z?locale=en#?c=0&m=0&s=0&cv=0&xywh=-485%2C10%2C9517%2C7146.</ref>
Ar léarscáil eile de Chúige Uladh a rinne Jobson in 1598 feictear trí long fhada den chineál céanna. Tá crann tosaigh in dhá cheann acu agus slat chlaonta air a d’oirfeadh do sheol laidineach. Tá barrsheol ar an gcrann mór ag ceann de na longa.<ref>Léarscáil Chúige Uladh, Francis Jobson: Cotton Collection, Augustus I.ii.19, British Library: http://searcharchives.bl.uk/primo_library/libweb/action/search.do;jsessionid=C339566D168AFA23E8A58F07987FCB0C?dscnt=1&dstmp=1610888133333&vid=IAMS_VU2&fromLogin=true.</ref>
Maidir le cruinneas na léaráidí, tá siad chomh mionsoiléirmionsonraithe le léaráidí longa Shasana sna léarscáileanna céanna, agus is léir go bhfuil difríocht shuntasach idir an dá shaghas long. Bhí rámhlonga an-ghann i gcabhlach Eilís I, agus ní dócha, mar sin, gur soithí Sasanacha atá i gceist anseo.<ref>Tom Glasgow, Jnr. “Oared vessels in the Elizabethan navy,” ''The Mariner’s Mirror'', Volume 52, 1966 – Issue 4, lgh 371-377. “The interest manifested in oar-sail-propelled vessels in the reign of Henry VIII was conspicuously lacking during the reign of Elizabeth I.” Fuair Eilís dhá rámhlong le hoidhreacht ach níor mhair siad i bhfad. Níl cuntas againn ach ar chúpla rámhlong eile. Féach freisin Loades, David M. (2009), ''The Making of the Elizabethan Navy, 1540-1590: From the Solent to the Armada''. Boydell Press. ISBN 978-1-84-383492-2</ref>
[[Íomhá:A tomb in MacDufie's Chapel, Oronsay, 1772 (cropped).png|240px|right|thumb|Long shnoite ar leac de chuid an 16ú haois i Séipéal MhicDhuibhsíthe ar Oileán Oronsaigh, mar a greanadh í sa bhliain 1772.]]
Más tionchar eachtrannach is cúis leis an gcuma atá ar na longa úd, b'fhèidir go bhfuil a rian le feiceáil ar rámhlongalonga fada na hAlban freisin. Taispeánn léarscáil d’oirthuaisceart na hÉireann nach ndearnadh níos déanaí ná 1603Bartlett "fleetes of the Redshanks [''ceithearnaigh Albanacha''] of Cantyre": longa leagus seolgan púcáinaon ardifriocht shlatidir chlaontaiad agus cábánlonga beagna i bhfad siar.<ref>Dartmouth Collection: British National Maritime MuseumhÉireann.</ref> Tá dhá shéala ann de chuid mhuintir MhicDhòmhnuill atá nasctha le cáipéisí de chuid na bliana 1572 agus a thaispeánann long Albanach le deic thosaigh agus dheiridh, rud atá le feiceáil freisin ar shuaitheantais eile.<ref>Rixson (1988)</ref> Más léiriú cruinn an méid sin thabharfadh sé le fios gur fhág oirdheisceart na hEorpa a rian ar chruth longa na hÉireann agus na hAlban roimh an mbliain 1600.
=== Longthógáil ===
|
