Uimhreacha Laidine
Is iad na huimhreacha Laidine na focail a úsáidtear chun uimhreacha laistigh den teanga Laidineach a chur in iúl. Tá siad bunaithe go bunúsach ar a sinsir Próta-Ind-Eorpais, agus na bunuimhreacha Laidineacha atá le fáil den chuid is mó sna teangacha Rómánsacha. San Seandacht agus le linn na Meánaoise ba ghnách leo uimhreacha Rómhánacha a léiriú i scríbhinn.
Airíonna |
---|
Úsáidtear fréamhacha uimhriúla Laidine go minic sa Bhéarla an lae inniu, go háirithe in ainmneacha uimhreacha móra..
Forbhreathnú
cuir in eagarBhí roinnt tacar focal sa Laidin a úsáideadh chun críocha éagsúla. Taispeántar cuid de na tacair sin sna táblaí thíos..
Bunuimhreacha
cuir in eagarIs iad na bunuimhreacha na gnáthuimhreacha a úsáidtear chun gnáth-ainmfhocail a chomhaireamh(' a haon ', 'dó ',' trí 'agus mar sin de)::
1 | I | ūnus, ūna, ūnum | 11 | XI | ūndecim | 21 | XXI | vīgintī et ūnus | 101 | CI | centum et ūnus |
2 | II | duo, duae, duo | 12 | XII | duodecim | 22 | XXII | vīgintī et duo | 200 | CC | ducentī, ducentae, ducenta |
3 | III | trēs, tria | 13 | XIII | tredecim | 30 | XXX | trīgintā | 300 | CCC | trecentī, trecentae, trecenta |
4 | IV | quattuor | 14 | XIV | quattuordecim | 40 | XL | quadrāgintā | 400 | CD | quadringentī, quadringentae, quadringenta |
5 | V | quīnque | 15 | XV | quīndecim | 50 | L | quīnquāgintā | 500 | D | quīngentī, quīngentae, quīngenta |
6 | VI | sex | 16 | XVI | sēdecim | 60 | LX | sexāgintā | 600 | DC | sescentī, sescentae, sescenta |
7 | VII | septem | 17 | XVII | septendecim | 70 | LXX | septuāgintā | 700 | DCC | septingentī, septingentae, septingenta |
8 | VIII | octō | 18 | XVIII | duodēvīgintī | 80 | LXXX | octōgintā | 800 | DCCC | octingentī, octingentae, octingenta |
9 | IX | novem | 19 | XIX | ūndēvīgintī | 90 | XC | nōnāgintā | 900 | Cↀ | nōngentī, nōngentae, nōngenta |
10 | X | decem | 20 | XX | vīgintī | 100 | C | centum | 1000 | ↀ | mīlle |
Is féidir an cónasc et idir uimhreacha a fhágáil ar lár: vīgintī ūnus, centum ūnus. Ní úsáidtear et nuair atá níos mó ná dhá fhocal in uimhir chomhshuite: centum trīgintā quattuor. Is féidir ord na bhfocal sna huimhreacha ó 21 go 99 a inbhéartú: ūnus et vīgintī. Ainmnítear uimhreacha dar críoch 8 nó 9 ar mhodh dealaithe de ghnáth: duodētrīgintā, ūndēquadrāgintā. Féadfaidh uimhreacha teacht roimh nó i ndiaidh a n-ainmfhocail
Tá formhór na n-uimhreacha do-athraitheach agus ní athraíonn siad a gcuid deirí:
- regnāvit Ancus annōs quattuor et vīgintī (Livy)[1]
- ‘Bhí Ancus i réim ar feadh 24 bliain’
Mar sin féin, athraíonn na huimhreacha 1, 2, 3, agus 200, 300, srl. a deirí le haghaidh inscne agus tuiseal gramadaí. Díochlaontar Ūnus ‘a haon’ cosúil le forainm agus tá ginideach ūnīus aige (nó ūnius ) agus tabharthach ūnī :
Tá foirmeacha firinscneacha, baininscneacha agus neodracha ag na chéad trí uimhir agus díochlaontar iad go hiomlán mar seo a leanas (cliceáil ar GL nó Wh chun an tábla a athrú go dtí an t-ord Meiriceánach mar a fhaightear in Gildersleeve agus Lodge, nó Wheelock):
Díochlaonadh | fir 1 | bain | neo | fir 2 | bain | neo | fir/bain 3 mf | neo | Br | GL | Cé | |||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Ainmneach | ūnus | ūna | ūnum | duo | duae | duo | trēs | tria | 1 | 1 | 1 | |||
Gairmeach | ūne | ūna | ūnum | duo | duae | duo | trēs | tria | 2 | 5 | 6 | |||
Cuspóireach | ūnum | ūnam | ūnum | duōs/duo | duās | duo | trēs/trīs | tria | 3 | 4 | 4 | |||
Ginideach | ūnīus/-ius | ūnīus | ūnīus | duōrum | duārum | duōrum | trium | trium | 4 | 2 | 2 | |||
Tabharthach | ūnī | ūnī | ūnī | duōbus | duābus | duōbus | tribus | tribus | 5 | 3 | 3 | |||
Ochslaíoch | ūnō | ūnā | ūnō | duōbus | duābus | duōbus | tribus | tribus | 6 | 6 | 5 |
- omnēs ūnius aestimēmus assis (Catullus)
- 'Lig dúinn iad a luacháil (ar an luach) singil mar as!'
- duo ex tribus fīliīs (Curtius)
- 'beirt dá thriúr mac'
- dīvidunt tōtam rem in duās partīs (Cicero)
- 'roinneann siad an rud ar fad ina dhá chuid'
Mīlle '1000' dodhíochlaonta san uimhir uatha ach athraitheach san uimhir iolra::
- dā mī bāsia mīlle, deinde centum (Catullus)
- 'tabhair míle póg dom, ansin céad'
- mīllia aliquantō plūra quam trecenta (Ágastas)
- beagán níos mó ná 300,000
Nuair is ainmfhocal iolra atá ann, cuirtear an t-ainmfhocal a ndéanann sé sa tuiseal ginideach:
- cum sex mīlibus equitum (Curtius)
- 'ina dteannta le sé mhíle (de) marcach'
Mīlle passūs '1000 paces' (iolra mīlia passuum); sé an Laidin do mhíle
- quīcumque tē angariāverit mīlle passūs, vade cum illō et alia duo (An Vulgáid)
- 'An té a chuireann iallach ort míle a shiúl, imigh dha mhíle eile leis '
Nuair is iolra an uimhir, fágtar an ginideach passuum ar lár uaireanta:
- (Caesar)
- 'nach sia ná 10 míle ón mbaile''
Orduimhreacha
cuir in eagarOrduimhreachatar orduimhreacha ar nós aidiachtaí sa chéad díochlaonadh agus sa dara díochlaonadh. Nuair a dhíochlaontar dhá fhocal orduimhriúil (trí déag ar aghaidh), díochlaontar an dá fhocal mar a chéile ó thaobh inscne, uimhir agus tuiseal.
- prīmus 'an chéad'
- secundus 'an dara'
- tertius 'an tríú'
- vīcēsimus/vīcēnsimus 'an fichiú'
Tagairtí
cuir in eagar- ↑ Livy, 1.35.1.