Uimhreacha Laidine

Is iad na huimhreacha Laidine na focail a úsáidtear chun uimhreacha laistigh den teanga Laidineach a chur in iúl. Tá siad bunaithe go bunúsach ar a sinsir Próta-Ind-Eorpais, agus na bunuimhreacha Laidineacha atá le fáil den chuid is mó sna teangacha Rómánsacha. San Seandacht agus le linn na Meánaoise ba ghnách leo uimhreacha Rómhánacha a léiriú i scríbhinn.

Uimhreacha Laidine

Airíonna

Úsáidtear fréamhacha uimhriúla Laidine go minic sa Bhéarla an lae inniu, go háirithe in ainmneacha uimhreacha móra..

Forbhreathnú

Bhí roinnt tacar focal sa Laidin a úsáideadh chun críocha éagsúla. Taispeántar cuid de na tacair sin sna táblaí thíos..

Bunuimhreacha

Is iad na bunuimhreacha na gnáthuimhreacha a úsáidtear chun gnáth-ainmfhocail a chomhaireamh(' a haon ', 'dó ',' trí 'agus mar sin de)::

1	I	ūnus, ūna, ūnum	11	XI	ūndecim	21	XXI	vīgintī et ūnus	101	CI	centum et ūnus
2	II	duo, duae, duo	12	XII	duodecim	22	XXII	vīgintī et duo	200	CC	ducentī, ducentae, ducenta
3	III	trēs, tria	13	XIII	tredecim	30	XXX	trīgintā	300	CCC	trecentī, trecentae, trecenta
4	IV	quattuor	14	XIV	quattuordecim	40	XL	quadrāgintā	400	CD	quadringentī, quadringentae, quadringenta
5	V	quīnque	15	XV	quīndecim	50	L	quīnquāgintā	500	D	quīngentī, quīngentae, quīngenta
6	VI	sex	16	XVI	sēdecim	60	LX	sexāgintā	600	DC	sescentī, sescentae, sescenta
7	VII	septem	17	XVII	septendecim	70	LXX	septuāgintā	700	DCC	septingentī, septingentae, septingenta
8	VIII	octō	18	XVIII	duodēvīgintī	80	LXXX	octōgintā	800	DCCC	octingentī, octingentae, octingenta
9	IX	novem	19	XIX	ūndēvīgintī	90	XC	nōnāgintā	900	Cↀ	nōngentī, nōngentae, nōngenta
10	X	decem	20	XX	vīgintī	100	C	centum	1000	ↀ	mīlle

Is féidir an cónasc et idir uimhreacha a fhágáil ar lár: vīgintī ūnus, centum ūnus. Ní úsáidtear et nuair atá níos mó ná dhá fhocal in uimhir chomhshuite: centum trīgintā quattuor. Is féidir ord na bhfocal sna huimhreacha ó 21 go 99 a inbhéartú: ūnus et vīgintī. Ainmnítear uimhreacha dar críoch 8 nó 9 ar mhodh dealaithe de ghnáth: duodētrīgintā, ūndēquadrāgintā. Féadfaidh uimhreacha teacht roimh nó i ndiaidh a n-ainmfhocail

Tá formhór na n-uimhreacha do-athraitheach agus ní athraíonn siad a gcuid deirí:

• regnāvit Ancus annōs quattuor et vīgintī (Livy)

‘Bhí Ancus i réim ar feadh 24 bliain’

Mar sin féin, athraíonn na huimhreacha 1, 2, 3, agus 200, 300, srl. a deirí le haghaidh inscne agus tuiseal gramadaí. Díochlaontar Ūnus ‘a haon’ cosúil le forainm agus tá ginideach ūnīus aige (nó ūnius ) agus tabharthach ūnī :

Tá foirmeacha firinscneacha, baininscneacha agus neodracha ag na chéad trí uimhir agus díochlaontar iad go hiomlán mar seo a leanas (cliceáil ar GL nó Wh chun an tábla a athrú go dtí an t-ord Meiriceánach mar a fhaightear in Gildersleeve agus Lodge, nó Wheelock):

Díochlaonadh	fir 1	bain	neo		fir 2	bain	neo		fir/bain 3 mf	neo		Br	GL	Cé
Ainmneach	ūnus	ūna	ūnum		duo	duae	duo		trēs	tria		1	1	1
Gairmeach	ūne	ūna	ūnum		duo	duae	duo		trēs	tria		2	5	6
Cuspóireach	ūnum	ūnam	ūnum		duōs/duo	duās	duo		trēs/trīs	tria		3	4	4
Ginideach	ūnīus/-ius	ūnīus	ūnīus		duōrum	duārum	duōrum		trium	trium		4	2	2
Tabharthach	ūnī	ūnī	ūnī		duōbus	duābus	duōbus		tribus	tribus		5	3	3
Ochslaíoch	ūnō	ūnā	ūnō		duōbus	duābus	duōbus		tribus	tribus		6	6	5

• omnēs ūnius aestimēmus assis (Catullus)

'Lig dúinn iad a luacháil (ar an luach) singil mar as!'

• duo ex tribus fīliīs (Curtius)

'beirt dá thriúr mac'

• dīvidunt tōtam rem in duās partīs (Cicero)

'roinneann siad an rud ar fad ina dhá chuid'

Mīlle '1000' dodhíochlaonta san uimhir uatha ach athraitheach san uimhir iolra::

• dā mī bāsia mīlle, deinde centum (Catullus)

'tabhair míle póg dom, ansin céad'

• mīllia aliquantō plūra quam trecenta (Ágastas)

beagán níos mó ná 300,000

Nuair is ainmfhocal iolra atá ann, cuirtear an t-ainmfhocal a ndéanann sé sa tuiseal ginideach:

• cum sex mīlibus equitum (Curtius)

'ina dteannta le sé mhíle (de) marcach'

Mīlle passūs '1000 paces' (iolra mīlia passuum); sé an Laidin do mhíle

• quīcumque tē angariāverit mīlle passūs, vade cum illō et alia duo (An Vulgáid)

'An té a chuireann iallach ort míle a shiúl, imigh dha mhíle eile leis '

Nuair is iolra an uimhir, fágtar an ginideach passuum ar lár uaireanta:

• (Caesar)

'nach sia ná 10 míle ón mbaile''

Orduimhreacha

Orduimhreachatar orduimhreacha ar nós aidiachtaí sa chéad díochlaonadh agus sa dara díochlaonadh. Nuair a dhíochlaontar dhá fhocal orduimhriúil (trí déag ar aghaidh), díochlaontar an dá fhocal mar a chéile ó thaobh inscne, uimhir agus tuiseal.

• prīmus 'an chéad'
• secundus 'an dara'
• tertius 'an tríú'
• vīcēsimus/vīcēnsimus 'an fichiú'