Echtra
Is scéal ar leith i liteartha réamhChríostaíocht na Sean-Ghaeilge é Eachtra (Sean-Ghaeilge Echtra), de ghnáth faoi thuras gaiscíoch san alltar, nó le neach an saol eile.
Achoimre agus sanasaíocht cuir in eagar
I litríocht na Gaeilge, is scéalta turas go dtí Alltar iad Echtraí agus Iomraimh. Is págánach iad na hEachtraí, agus Críostaí na hIomraimh,[1][2] cé go mbíonn ábhair mhiotaseolaíochta iontu siúd. San Iomraimh, is ar mhuir a bhíonn an turas de ghnáth.[3]
I gcás scéal amháin, Immram Brain maic Febail, tá trasnaíl eachtra agus iomraimh ann.[1] In ainneoin an teidil, meastar gur Eachtra is ea é. D'fhéadfadh é gur ainmníodh an scéal de dheasca iomrall aithne nó cónaidhmniú idir Bran agus Naomh Breandán.[2]
Is turas é brí leis an bhfocal echtra go litriúil, as Sean-Ghaeilge chomh maith,[1]), agus is gaol le focal na Laidine, extra é.[4] Ar eDIL, mínítear bríonna breise don fhocal, ina measc "scéal" agus "stair".
Sainmhíniú cuir in eagar
Cé go bhfaightear in Eachtraí turais chuig alltar, ní hionann an ceann scríbe, nó an turas féin fiú - turas ar muir in Echtra Condla; turas faoi loch in Echtrae Laegairi; turas isteach i Sidhe in Eachtra Neara.[1] Mar mhalairt air sin, d'fhéadfadh caidreamh le daonra an tsaoil eile a bheith i gceist sa scéal: in Eachtra Neara, i mbun Samhna, feiceann an laoch Neara físeanna tairngeartacha i láthair fir crochta;[3] in Echtra mac nEchach Muidmedóin, bhain an laoch Níall ríocht na hÉireann amach á phógadh cailleach ag cosaint tobair.[3]
Saothair cuir in eagar
Liostaí tiomsaithe ó Dumville (1976) agus Duignan (2010):
- Ectra Airt maic Cuinn
- Echtra Condla (nó Echtrae Chonnlai)
- Echtra Cormaic maic Airt i Tir Tairngiri
- Echtra Fergusa maic Léti
- Echtrae Laegairi maic Crimthann
- Echtra Nera (afm Táin Bó Aingen)
- Echtrae mac nEchach Mugmedoin
- Scéalta gan Echtra sa teideal, ach a mheastar gur den genre iad
- Baile in Scáil
- Immram Brain
- Na Cúigear Lugaid
- Serglige Con Culainn
- Siaburcharpat Con Culaind
- Tochmarc Emire
- Scéalta caillte
- Echtrae Aedain maic Gabrain
- Echtrae Ailthind maic Amalgaid
- Echtrae Con Culainn
- Echtrae Con Roi
- Echtrae Chonaill
- Echtrae Chonchobair
- Echtrae Chrimthaind Nia Nair
- Echtrae Chuinn Chetchathaig
- Echtrae Fiamain
- Echtrae Find i nDerc Ferna
- Echtrae Machae ingine Aeda Ruaid
- Echtrae Mael Uma maic Baitain
- Echtrae Mongain maic Fiachna
- Echtrae Muircertaig maic hErco
- Echtrae Nechtain maic Alfroinn
- Echtrae Oengusae maic Fergusa Finn
Téann an laoch Cú Chulainn ar cuairt go dtí an t-alltar, i scéalta amhail is:
- Compert Con Culainn
- Fled Bricrenn ocus Loinges mac nDuil Dermait
- Forfess Fer Fálgae