Fearghas mac Léite
De réir miotaseolaíocht na nGael, ba rí na nUladh é Fearghas mac Léite (Sean-Ghaeilge Fergus mac Léti).
| Cineál | carachtar miotasach  |
|---|---|
| Dáta | |
| Inscne | fireann |
Achar ama cuir in eagar
Ní fios go cinnte a áit sa chroineolaíocht dhúchais. De réir roinnt foinsí, ba chomhaoiseach é le Ard-Rí Conn Cétchathach,[1] de réir eile le Lugaid Luaigne, Congal Cláiringnech, Dui Dallta Dedad agus Fachtna Fáthach.[2]
Sna scéalta cuir in eagar
De réir an scéil Caithréim Conghail Cláiringhnigh, agus Lughaidh Luaighne ina Ard-Rí na hÉireann, bhí Fearghas i réim i ndeisceart Cúige Uladh agus Congal Cláiringnech sa tuaisceart. Níor mhian beirt ríthe leis na hUlaidh, mar sin d'iarradh ar an ardrí a bhreithiúnas a thabhairt ar an rogha dóibh. Thogh Lugaidh Fearghas, agus rinne cleamhnas lena iníon Fionnabhair. Níor ghlac Congal leis an gcinneadh agus d'fhógair sé cogadh. Tar éis dó teipthe Fearghas a chur dá choróin, rinne sé ionsaí ar Theamhair agus chloígh sé Lugaidh agus bhain a chrann de sa chath. Lonnaigh sé é féin mar Ard-Rí, bhris sé Fearghas as a ríogacht, agus chuir a dheartháir féin, Ross Ruadh ina áit. I rith ré Fhachtna Fáthaigh, maraíodh Ross i gCath Loch Feabhail, agus rinneadh rí na nUladh arís d'Fhearghas.
Sa seanscéal Saga of Fergus mac Léti, bhuail sé le he encounters síoraí uisce darbh ainm lúchorpáin nó "coirp bheaga"; meastar gurb é seo ar cheann de na tagairtí is luaite do leipreacháin.[1][3] Rinne na síofraí iarracht Fearghas a tharraingt isteach san fharraige, ach dhúisigh an t-uisce fuar é agus rug sé orthu. Mar mhalairt ar a saoirse, dheonaigh na síofraí trí mhian dó. Thogh Fearghas an cumas annála faoin uisce, a bhí i bhfeidhm chuile áit de bharr geise ach i Loch Rudhraí (Dún Droma, Contae an Dúin). Rinne sé iarracht snámh ann mar sin féin, agus bhuail le hollphéist mhara darbh ainm Muirdris, agus bhí strainc eagla ar a aghaidh go deo ina dhiaidh. De ghnáth, bhainfeadh an ríogacht de leis a leithéid de mhíghnaoi, ach níor mhian leis na hUlaidh é a chur as. Cuireadh cosc ar scátháin ina láthair, nára gcuire le fios dó faoi. Seacht mbliana ina dhiaidh, lách sé cailín aimsire, a nocht an fhírinne dó matt chúiteamh. D'fhill Fearghas go Loch Rudhraí ag lorg na hollphéiste, agus mharaigh sé í tar éis catha dhá lá a thiontaigh an fharraige fuildhearg. Fuair sé bás féin le teann corthachta.
Measann áirithe gurb ionann é agus Fergus mac Róich na Rúraíochta, de bharr a ríogacht na nUladh, a ghaoil leis an gclaíomh Caladbolg agus a bháis in uisce,[4] cé bhfuil siad beirt ann mar naimhde dá scéal Caithréim Conghail Cláiringhnigh.
Saothair cuir in eagar
- Koch, John T. (2006). "Celtic Culture: A Historical Encyclopedia". ABC-CLIO.
- MacKillop, James (1998). "Dictionary of Celtic Mythology". Oxford University Press.