Caidmiam

Is é an caidmiam dúil cheimiceach uimhir a 48, agus is í an tsiombail cheimiceach atá aige ná Cd. Miotal trasdultach é agus é bog bánghorm. Tá sé sách cosúil leis an dá dhúil eile sa ghrúpa chéanna, mar atá, an tsinc agus an mearcair. Is í an uimhir ocsaídiúcháin a bhíonn aige sna comhdhúile ná +2, cosúil leis an tsinc, agus tá a leáphointe réasúnta íseal, cosúil leis an mearcair. Is é codán an chaidmiam de screamh an Domhain ná 0,1 cuid den mhilliún - cuir sin i gcomparáid leis an tsinc, 65 cuid den mhilliún.

Caidmiam

Substaint cheimiceach	dúil cheimiceach agus chalcophile element (en)
Caidmiam sa tábla peiriadach
Siombail cheimiceach	Cd
Uimhir adamhach	48
Mais adamhach	112.414
Peiriad, Grúpa	peiread 5 grúpa 12
Airíonna fisiceacha
Dlús	8.65 kg/m⁻³
Leictridhiúltacht	1.69
Ga ianach	0.78, 0.95, 1.1 agus 1.31
Stair
Aimsitheoir	Friedrich Stromeyer agus Karl Samuel Leberecht Hermann
Fionnachtain	1817
Eapainm	Cadmus (en)

An tAinm

Fuair an caidmiam a ainm ó chalaimín (Gréigis: kadmia), mianra since a bhfuil caidmiam le fáil mar thruailleán ann. Tá an mianra féin ainmnithe as Cadmus nó Kadmos, dia nó neach miotasúil de chuid na sean-Ghréagach: de réir an tseanchais Ghréagaigh ba é Cadmus a chéadcheap an aibítir. Tagraítear i seanchas na Gaeilge féin don "aibidil a rinne Cadmus".

An Fhionnachtain

Ba é Friedrich Strohmeyer ba thúisce a tháinig trasna ar an gcaidmiam, thiar sa bhliain 1817. Fuair sé amach truailliú nó neamhghlaine éigin i gcarbónáit na since, agus ba é an caidmiam an truailliú sin. Is dual don chaidmiam áit na since a ghlacadh sna comhdhúile, ós rud é go bhfuil an dá dhúil sin in aon ghrúpa le chéile, agus iad cosúil le chéile ó thaobh na n-airí ceimiceacha de, mar sin.

An Úsáid

Baintear úsáid as an gcaidmiam sna cadhnraí (is é sin, sna batairí leictreachais), agus is é sin an t-aon úsáid amháin a bhaintear as go fairsing inniu. Tá an caidmiam an-dainséarach, an-nimhiúil don duine agus don chomhshaol araon, agus mar sin, is fearr é a sheachaint más féidir déanamh ina uireasa.

An Dochar don tSláinte

Áirítear an caidmiam ar na trom-mhiotail dhainséaracha. Déanann an caidmiam dochar tromchúiseach do na scamhóga, agus is carcanaigin (ábhar ailse) é chomh maith. Tá caidmiam sa tobac freisin, agus cuireann sé leis an bpriacal atá sa tobac d'orgánach an duine. Is féidir leis an adamh caidmiam dul in áit an adaimh since, ó tá an dá dhúil seo an-ghaolmhar le chéile agus iad sa ghrúpa chéanna. Mar sin, is féidir leis an gcaidmiam áit na since a ghlacadh i struchtúir cheimiceacha na bpróitéiní.

Iseatóip an Chaidmiam

Tá an caidmiam nádúrtha comhdhéanta as ocht n-iseatóp, agus dhá cheann acu radaighníomhach, ar a laghad. Táthar ag teoiriceoireacht go bhfuil trí cinn eile radaighníomhach fosta, ach níor aithníodh gníomhaíocht ar bith orthu go fóill faoi imthoscaí saotharlainne. Is iad an dá iseatóp radaighníomhach nádúrtha atá ann ná ¹¹³Cd agus ¹¹⁶Cd. Is é an cineál meath radaighníomhach a thagann ar an gcéad cheann acu ná an béite-mheath (is í an leathré atá aige ná 7.7 x 10¹⁵ bliain); maidir leis an gceann eile is é an meath is dual dó ná béite-mheath dúbailte dhá neoidríonó, agus is í an leathré atá aige ná 2.9 x 10¹⁹ bliain. Is iad an trí iseatóp nach bhfuiltear cinnte fúthu ná ¹⁰⁶Cd agus ¹⁰⁸Cd (glactar leis go ndéanann an dá cheann seo leictreonghabháil dhúbailte, má thagann meath radaighníomhach orthu i ndáiríribh) chomh maith le ¹¹⁴Cd, a dtagann béite-mheath dúbailte air, má thagann. Is iad ¹¹⁰Cd, ¹¹¹Cd agus ¹¹²Cd an trí iseatóp nach bhfuiltear in amhras faoina gcobhsaíocht.