Cathach Cholm Cille
Saltair na nOileán den 6ú haois (roimh 561) is ea Cathach Cholm Cille.[1] Is é an lámhscríbhinn Éireannach is sine atá ar mharthain, agus an dara saltair Laidin na nDaoine is sine ar domhan.[2] Téann cumhdach na saltrach siar go dtí an 11ú haois, athghlanta sna 14ú agus 16ú haoiseanna.
  | |
| Cineál | psalter (en)  agus lámhscríbhinn dhathmhaisithe |
|---|---|
| Cárta innéacs | |
| Teanga | Laidin na ndaoine |
| Dáta a bunaíodh | c. 600 |
| Bunábhar | pár |
| Le cuid | Brass |
Bhíodh an saltair i seilbh chlann Uí Dhomhnaill, rítheaghlach Thír Chonaill, mar chosantóir catha.[3] Rugadh an Cathach go dtí an mór-roinn i ndiaidh Conradh Luimnigh sa bhliain 1691 agus níor fhill ar ais go dtí 1813. Osclaíodh an cumhdach an bhliain sin, agus fuarthas arís an lámhscríbhinn agus drochbhail uirthi. Rinneadh athchóiriú mór uirthi sa bhliain 1982 nuair a ceanglaíodh arís na leathanaigh ar mharthain agus cuireadh ar párpháipéar iad.[1] Níl ann ámh ach 58 leathanach as 110 ó dhúchas.[1]
Caomhnaítear an lámhscríbhinn inniu i nAcadamh Ríoga na hÉireann (ARÉ LS 12 R 33) i mBaile Átha Cliath agus an cumhdach i nArd-Mhúsaem na hÉireann.
Cur síos cuir in eagar
Lámhscríbhinn cuir in eagar
Moltar go dtéann an lámhscríbhinn siar go dtí 560–600. Tá 58 fóilió ann atá ar marthain; bheadh 110 fóilió ann go hiomlán. Tá na leathanaigh 27 cm x 19, ar tomhas.[5]
Is beag an maisiú atá ann seachas ar túslitir gach sailm, déanta le líne thiubh dhubh, níos mó ná na téacs eile, maisithe le patrúin trumpa bíse agus guilloché. Go minic tá poncanna ina dtimpeall, le limistéir bhána madair, bándearga agus rua.[6]
Tar éis na dtúslitreacha, tá sraithe litreacha ag éirí níos lú go dtí méid an ghnáththéacs.[7][8]
Scríobhadh an Cathach an scríobhaí amháin, le litreacha cruinne agus seiríf Laidine ar na scríoba ingearacha.[9][1][7]
-
fóilió 35r -
fóilió 26r -
fóilió 43v
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Téacs cuir in eagar
Tá ann sna leathanaigh atá ar marthain sailm 30 go 105, scríofa as leagan Gaillise den Vulgáid, le rúibric nó ceannscríbhinn léirmhíniúcháin roimh gach ceann acu.
De réir sean-nóis, scríobhadh an leabhar le Colm Cille (bás 597).[10]
Cumhdach cuir in eagar
Tá ann sa chumhdach na bosca adhmaid dronuilleogach ar insí, clúdaithe le plátaí cré-umha agus órúchán airgid, le feistithe gloine agus criostail. 21.6 cm ar fad, 18.4 cm ar leithead agus 5.3 cm ar doimhne atá ann.[11] Roimhe sin, the is amhlaidh go gcaomhnaítear an lámhscríbhinn i "tíag"[12][13] leathair, cosúil le Breac Maodhóg den 9ú haois.
Rinneadh an cumhdach i dtrí chéim. Tosaíodh an obair i gCeanannas i seilbh Uí Dhomhnaill idir na blianta 1062 agus 1098.[11] Cuireadh repoussé órúcháin nua idir na blianta 1350 agus 1375, le Críost faoi Ghlóir ina shuí, flanked ag radharc céasta ar dheis agus naomh (is léir Colm Cille) ar chlé.[14][15] Deisíodh é sa 16ú haois,[4] agus arís sa bhliain 1723 fair chúram Daniel Uí Dhomhnaill agus é i bPáras.[16]
Clann Mhic Robhartaigh as Baile Mhic Robhartaigh, Contae Dhún na nGall, a bhí ina cosantóir oidhre an chumhdaigh. Maraíodh duine acu sa bhliain 1497 nuair a gabhadh an cumhdach. Caomhnaítear anois é i nArd-Mhúsaem na hÉireann.[4]
Taobhphainéil cuir in eagar
.jpg)
.jpg)
Ar na taobhanna fada, tá maisiúcháin ainmhí tradisiúnta chomh maith le gréasa teibí. Ar na taobhanna gearra, tá patrúin níos galánta faoi thionchar an stíl Ringerike d'ealaín Lochlannach.[4]
Inscríbhinní cuir in eagar
Tá ar an gcumhdach roinnt inscríbhinní, cé go bhfuil dochar déanta ar na litreacha anseo is ansiúd, tá mí-litrithe agus giorrúcháin ann, agus rinneadh athruithe níos déanaí.[17] Tá ann síniú a ghabha óir, Sitric Mac Meic Aeda, a deir go ndearna sé an cumhdach faoi ord Dhomhnaill Mhic Robartaigh (bás 1094) "comharba Cheanannais”,[18] agus é faoi choimisiún Chathbairr Uí Dhomhnaill.[19][5]
- Oroit do Chathbarr Ua Domnaill lasindernad in cumtaohsa 7 do Sittriuc Mac Meic Aeda dorigne 7 do Domnall Mac Robartaig comarba Cenansa lasindernad
- Oráid do Cathbharr Ó Domhnaill a ndearnadh an cumhdachsa agus do Shitric Mac Mhic Aodha a rinne agus do Dhomhnall Mac Robartaigh, comharba Cheanannais, a ndearnadh.[20]
Féach freisin cuir in eagar
- Springmount Bog Tablets, saltair den 7ú haois scríofa ar táibléid chéarach adhmaid
- Saltair an Fheadáin Mhóir den 9ú haois, aimsithe i bportach móna sa bhliain 2006
Foinsí cuir in eagar
- "Audit of Columban Heritage", le Neil Jackman agus Dr. Conor Ryan, Samhain 2018 [f].
- De Hamel, Christopher. A History of Illuminated Manuscripts. Boston: David R. Godine, 1986.
- Henry, Françoise. Irish Art in the Early Christian Period to 800 A D. Methuen, 1965
- Herity, Michael; Breen, Aidan. "The Cathach of Colum Cille: An Introduction". Baile Átha Cliath: Acadamh Ríoga na hÉireann, 2002. ISBN 978-1-8740-4597-7
- Joynt, M. "The Cathach of St. Columba". The Irish Church Quarterly, iml. 10, ui. 39, Iúil 1917. JSTOR 30067688
- Lucas, Anthony. "The Social Role of Relics and Reliquaries in Ancient Ireland". The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland, iml. 116, 1986. JSTOR 25508904
- Moss, Rachel. Medieval c. 400—c. 1600: Art and Architecture of Ireland. Londain: Yale University Press, 2014. ISBN 978-03-001-7919-4
- Mitchell, Perette. "The Inscriptions on Pre-Norman Irish Reliquaries". Proceedings of the Royal Irish Academy: Archaeology, Culture, History, Literature, iml. 96C, ui. 1, 1996. JSTOR 25516156
- Mullarkey, Paul. "Colmcille 1500 Lecture Series: The many phases of the shrine of the Cathach". Ard-Mhúsaem na hÉireann, 10ú Samhain 2021
- O'Neill, Timothy. "The Cathach, Colum Cille and the foundation of the manuscript tradition". ARÉ, 6ú Nollaig 2021
- O'Neill, Timothy. The Irish Hand: Scribes and Their Manuscripts From the Earliest Times. Corcaigh: Cork University Press, 2014. ISBN 978-1-7820-5092-6
- Stokes, Margaret, Early Christian Art in Ireland, 1887, 2004 photo-reprint, Kessinger Publishing, ISBN 0-7661-8676-8, ISBN 978-0-7661-8676-7
- Stokes, Roy. A Bibliographical Companion. Scarecrow Press, 2011. ISBN 978-1-4617-3662-2
- Wallace, Patrick; Ó Floinn, Raghnal. Treasures of the National Museum of Ireland: Irish Antiquities. Baile Átha Cliath: Ard-Mhúsaem na hÉireann, 2002. ISBN 978-0-7171-2829-7
Naisc sheachtrach cuir in eagar
- The Cathach : RIA MS 12 R 33 c. A.D. 560-600
Tagairtí cuir in eagar
- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 O'Neill (2014), lch. 12
- ↑ McNamara, Martin (2000). "The Psalms in the Early Irish Church". Continuum International Publishing Group.
- ↑ Earráid leis an lua: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedSt80 - ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 Mullarkey (2021)
- ↑ 5.0 5.1 "The Cathach / The Psalter of St Columba", Acadamh Ríoga na hÉireann
- ↑ Henry (1965), lch. 61
- ↑ 7.0 7.1 Herity; Breen (2002), lch. 7
- ↑ De Hamel (1986), p. 20
- ↑ Herity; Breen (2002), lch. 5
- ↑ Herity; Breen (2002), lch. 1
- ↑ 11.0 11.1 Joynt (1917), lch. 186
- ↑ Michelli (1996), lch. 8
- ↑ tíag, tiachóg, geois, ar eDIL
- ↑ Wallace; Ó Floinn (2002), ll. 233, 269
- ↑ Stokes (2011), lch. 79
- ↑ Joynt (1917), lch. 187
- ↑ Michelli (1996), lch. 12
- ↑ Michelli (1996), lch. 14
- ↑ Michelli (1996), lch. 10
- ↑ Herity; Breen (2002), lch. 10