Cicearó

Ba státaire, dlíodóir, teoiriceoir polaitiúil agus fealsamh Rómhánach é Marcus Tullius Cicero (3 Eanáir, 106 RC - 7 Nollaig, 43 RC).

Cicearó
gobharnóir Rómhánach 51 "RCh" - 50 "RCh" mathmharc 53 "RCh" - 43 "RCh" Consal Rómhánach 63 "RCh" - 63 "RCh" praetóir 66 "RCh" - 66 "RCh" aedíleach pleibeach 69 "RCh" - 69 "RCh" caestóir 75 "RCh" - 75 "RCh" Seanadóir de chuid na Sean-Róimhe luach anaithnid - 43 "RCh"
Saol
Eolas breithe	Arpino, 3 Eanáir 106 BC
Náisiúntacht	An tSean-Róimh
Bás	Formia, 7 Nollaig 43 BC, 3 Nollaig 43 BC
Cúis bháis	dúnmharú (dícheannadh)
Muintir
Athair	Marcus Tullius Cicero
Máthair	Helvia
Céile/Céilí	Terentia (en)  (79 "RCh" -  46 "RCh") Publilia (en)  (luach anaithnid -  45 "RCh")
Páistí	liosta iomláin Cicero Minor (en) Tullia
Siblíní	liosta iomláin Quintus Tullius Cicero (en)
Treibh	Tullii Cicerones (en)
Oideachas
Teangacha	An Laidin An tSean-Ghréigis
Múinteoirí	Antiochus of Ascalon (en) Philo of Larissa (en) Apollonius Molon (en) Lucius Aelius Stilo Praeconinus (en) Tyrannion of Amisus (en)
Mic léinn	Servius Sulpicius Rufus Trebatius Testa
Gairm
Gairm	fealsamh, file, teoiricí polaitiúil, saineolaí dlí, cainteoir poiblí, scríbhneoir, dlíodóir, Ancient Roman priest (en) , polaiteoir de chuid na Sean-Róimhe, Ancient Roman military personnel (en) agus polaiteoir
Saothar iomráiteach	De Oratore (en) De re publica (en) De legibus (en) De Officiis (en) De Inventione (en) Catiline Orations (en) Philippicae (en) In Verrem (en) Pro Archia Poeta (en) Paradoxa Stoicorum (en) Hortensius (en) De finibus bonorum (en) Tusculanae Disputationes (en) Cato Maior de Senectute (en) Laelius de Amicitia (en) De Natura Deorum (en) De Divinatione (en) De fato (en) Orator ad Brutum (en) Topica (en)
Duaiseanna	Pater Patriae
Gluaiseacht	Academic skepticism (en)
Cleamhnú
Reiligiúin	creidimh na Sean-Róimhe
Discogs ID	2648999

Glactar go forleathan leis mar dhuine de na príomh-óráidithe Laidine agus de na scríbhneoirí móra sa teanga, agus is clasaicigh iad a chuid aistí. Tá sé ina bhun-údar ag an bprós Rómhánach; dá bharr sin tá a chuid saothar pinn mar bhunús ag formhór litríocht na hEorpa le dhá mhíle bliain. Níorbh fhéidir a stíl a shárú ar ghontacht, ar shoiléireacht, ar áilneach, ar oiriúnacht.

Is gnéithe buana den oidhreacht a d'fhág Cicearó iad oiriúnú na Laidine chun coincheapa fealsúnachta a tháinig ó na Gréagaigh a chur in iúl agus, go háirithe, an ról atá ag an dlí nádúrtha i smaointeoireacht an Iarthair maidir leis an moráltacht, leis an dlí agus leis an bpolaitíocht.

Saol

Rugadh Marcus Tullius Cicearó ar 3 Eanáir, 106 RC in Arpinum (Arpino an lae inniu), baile cnoic deas 100 ciliméadar (70 míle) aneas ón Róimh. Bhain sé le treibh Cornelia. Tagann a shloinne pearsanta ón Laidin do chickpea, cicer.

I gcúrsaí polaitíochta bhí Cicearó ag dul go tréan ar son na Poblachta agus in aghaidh na deachtóireachta.

Táinseamh Chatilína, le Cesare Maccari, 1882–88

Táinseamh Chatilína

Nuair a rinne Lucius Sergius Catilina iarracht cumhacht a shealbhú agus deireadh a chur le poblacht na Róimhe, ba é Cicearó a chuir faoi chois an chomhcheilg seo le feabhas a reitrice agus a óráidíochta.

The Vengeance of Fulvia le Francisco Maura y Montaner, 1888

Chreid Cicearó go gcuimhneofaí go deo air as an Róimh a thabhairt slán ó dhream creachadóirí is rachmasóirí den uasalaicme. Chonaiceadar siúd lena gcumhacht féin a bhuanú is bunreacht na cathrach a threascairt. Is le beart a chuid óráidíochta mar atá le fáil i dTáinseamh Chatilina, d’éirigh le Cicearó a gcomhcheilg i gcoinne na Stát a thabhairt chun solais is lucht na comhcheilge a chur chun báis.

Fulvia ag útamáil le ceann Cicearó

Iúil Caesar

Ní raibh Cicearó róchairdiúil le Caesar ach an oiread, ó nár thaitin deachtóireacht Caesar leis, mar phoblachtánach.

Bású

Le linn an chogaidh chathartha i ndiaidh bhás Caesar, chuir Cicearó in aghaidh Marcus Antonius. Faraor d'fhág a dhearcadh polaitiúil san fhaopach é agus mar sin, feallmharaíodh é, ar ordú ó Antonius. Baineadh an cloigeann de ar 7 Nollaig 43 RC, agus in aois 63 bliain dó ag an am

De oratore le Cicearó, 1400idí

Fealsúnacht

Ba é Cicearó a chuir príomhscoileanna na fealsúnachta Gréagaí in aithne do mhuintir na Róimhe, agus ba spreagadh dó teanga na bhfealsún Gréagach téarmaí nua a chumadh le haghaidh lucht labhartha na Laidine.

Chuir Chicearó coincheap “Humanitas” (cineáltas daonna agus caoinbhéasa morálta) leis na seansuáilcí Rómhánacha “Pietas” (diagacht) agus “Gravitas” (dínit),

Tionchar

Bhí tionchar Chicearó ar fhorbairt agus ar stíl a theanga chomh mór millteanach is go n-úsáideann a lán teangacha Eorpacha i gcónaí téarmaí Laidine a tháinig ó pheann Chicearó: focail de chuid Chicearó iad humanitas (daonnacht), qualitas (cáilíocht), quantitas (cainníocht) agus essentia (eisint, bunbhrí, bunchiall, éirim an scéil), mar shampla.

Dealbh de Cicearó atá déanta as marmar

Deirtear gurbh iad litreacha Chicearó, ar tháinig Francesco Petrarca, an file Iodálach a dtugtar "athair an daonnachais" air, orthu, - gurbh iad na litreacha seo a chuir tús leis an Renaissance san Iodáil. Dúirt an scoláire Polannach Tadeusz Zieliński gurbh é an rud a bhí i gceist leis an Renaissance ná gur chuir na daoine suim nua i saothar Chicearó, agus nár tháinig athbheochan na seanársaíochta clasaicí - an chultúir shean-Rómhánaigh agus shean-Ghréagaigh - ach sna sálaí ag athbheochan Chicearó.

Chuaigh saothar Chicearó i bhfeidhm ar smaointeoirí na hochtú haoise déag ach go háirithe, cosúil le Montesquieu, David Hume, agus John Locke. Inniu féin is é saothar Chicearó an fhoinse is cuimsithí dá bhfuil againn ar imeachtaí agus ar chultúr na sean-Róimhe roimh ré na n-impirí.

Féach freisin

• Scrúdaigh ár n-Ollamh W.N. Osborough an chaoi ar luadh saothair de chuid Chicearó agus de chuid údar clasaiceach eile ag na breithiúna, i measc na n-ábhar a phléitear ina leabhar, Literature, Judges and the Law (Four Courts Press, 2008).