Goll mac Morna
San Fhiannaíocht i Miotaseolaíocht na nGael, ball den Fhianna agus chomhghuaillí currach d'Fhionn mac Cumhaill ab ea Goll mac Morna. Ba é Aodh (Sean-Ghaeilge Áed) a chéad ainm. Bhí aithne air chomh maith mar Áed mac Fidga.[1] Fuair sé an t-ainm Goll[2] tar éis dó súil a chailleadh i rith catha.
| Cineál | carachtar miotasach  |
|---|---|
| Dáta | |
| Inscne | fireann |
| Muintir | |
| Céile | Caoimhe |
| Eile | |
| Cuid de | miotaseolaíocht na nGael agus An Fhiannaíocht |
Taoiseach na bhFiann cuir in eagar
Mharaigh Goll Cumhal, athair Fhionn, agus tháinig i gceannas na bhFiann ina ionad. Agus Fionn fásta agus a chumas cruthaithe aige, sheas Goll siar go fonnmhar ina fhábhar.
Ba é i rith an troda in éadan Chumhaill, nó i leaganacha eile in éadan Luchet, gur chaill sé a shúil, mar a insítear a leanas:[3]
"Áed b'ainm mac Dhaire,
Go ghoin Luchet cáile é;
Ó ghoin an sleá trom é,
Dá bharr, glaodh Goll air."
Irnan, cailleach cuir in eagar
Nuair a theip ar an gcailleach Irnan gaiscí na bhFiann a sháiniú i dtéada draíochta, rinne sí ollphéist di féin agus thug sí dúshlán d'aon duine dóibh dul i gcomhrac aonair. At dtús, thairg Fionn mac Cumhaill é féin, ach d'áitíodh ar nárbh ghaisciúil é dó dul i mbun troda le cailleach. Sheas Goll ina áit agus mharaigh sé Irnan. Tugadh lámh iníon Fhionn dó mar dhuais.
Cath Gabhra cuir in eagar
Sa seanscéal Cath Gabhra, chuaigh na Fianna i mbun comhraic le hairm Ard-Rí na hÉireann, Cairbre Lifechair agus cloíodh iad. Thréig Goll agus a lucht leanúna chuig Cairbre agus throid siad in éadan Fhionn.
Nath cainte cuir in eagar
Is seanfhocal é "Tapadh le Goll, mharbh é mháthair", nuair a ruaigeadh crá croí trí ghníomh an duine a bhfuil de dhualgas air. Mharaigh Goll a máthair de thimpiste le cnámh.[4]