Niall Mac Giolla Bhrighde
Feirmeoir, file, údar, agus scríbhneoir amhrán as Faiche Mhór, An Craoslach, Dún na nGall ab ea Niall Mac Giolla Bhrighde (1861–1942).[1] Bhain sé clú agus cáil amach freisin as agóid a rinne sé in aghaidh fíneála a gearradh air as a ainm a bheith scríofa i nGaeilge ar a chairt ghnó.
  | |
| Beathaisnéis | |
|---|---|
| Breith | 1861 Faiche Mhór, Éire |
| Bás | 1942 80/81 bliana d'aois |
| Gníomhaíocht | |
| Gairm | file |
Feirmeoir agus file cuir in eagar
Chaith Mac Giolla Bhrighde a shaol ar fad sa sráidbhaile beag Faiche Mhór. Bhí sé ina chónaí ar bhunchnoc de chuid na Mucaise, agus shaothraigh a chuid mar fheirmeoir agus mar fhile. D’fhoilsigh sé leabhar filíochta sa bhliain 1905 darbh ainm Blatha Fraoich.[2] Bhí aithne mhaith ar dhánta agus ar amhráin Mhic Giolla Bhrighde (i mBéarla agus i nGaeilge) ar fud na hÉireann, mar shampla “Mo Chró Beag ag Bun Chnoc a' Tighe”, “An Cleamhnas Gaedhealach”, “Ag smaointeadh ar an am a bhí”, agus “An t-Sean Bhean Bhocht”.
Cás cúirte cáiliúil cuir in eagar
Feirmeoireacht an cheird a bhí ag Mac Giolla Bhrighde, agus bhí de dhualgas ar aon duine a raibh cairt ghnó aige ainm an úinéir a thaispeáint i mBéarla ar an gcairt. Tráthnóna 11 Márta 1905, agus é ag filleadh abhaile ó Aonach Dhún Fionnachaidh, baile beag in aice láimhe, stop agus cheistigh garda Sasanach Mac Giolla Bhrighde mar gheall ar scríbhneoireacht ‘dholéite’ (Gaeilge) a bheith ar a chairt asail: “N. MAC GIOLLA ḂRIĠDE FIOḊ-MÓR” Gearradh fíneáil scilling amháin air as an gcoir seo. Cara de chuid Mhic Giolla Bhrighde agus comhfhile, Andrew Mac Intyre, a rinne an comhartha. Dhiúltaigh Niall an fhíneáil a íoc, agus chosain sé é féin sa chúirt ghearr i nDún Fionnachaidh. Chaill sé an cás, agus gearradh scilling breise air tar éis dó diúltú a íoc.
Tháinig scéal Mhic Bhrighde roimh Chonradh na Gaeilge agus rinne siad iarracht cuidiú leis. Nuair a chonaic duine de bhallraíocht an Chonartha, an t-aturnae Pádraig Mac Piarais, go raibh deis aige neamhspleáchas na hÉireann a chur chun cinn, dúirt sé go gcosnódh sé Mac Giolla Bhrighde ar bhonn pro bono. Tugadh an t-achomharc os comhair Chúirt Bhinse an Rí i mBaile Átha Cliath. Ba é seo an t-aon uair riamh a bhí an Piarsach i gcúirt dlí mar abhcóide. Cailleadh an cás, ach spreag sé an Piarsach ina obair mar ghníomhaí polaitíochta agus spreag sé feachtas náisiúnta chun polasaithe rialtas na Breataine i dtreo na Gaeilge a athrú.[3] Scríobh an Piarsach faoi chinneadh na cúirte ina cholún i nuachtán Chonradh na Gaeilge, An Claidheamh Soluis ar 27 Meitheamh 1905: "...it was in effect decided that Irish is a foreign language on the same level with Yiddish." Mhol sé do mhuintir na hÉireann an Ghaeilge a chur chun cinn mar chuid den náisiúnachas Éireannach.[4][5]
Tagairtí cuir in eagar
- ↑ Diarmuid Breathnach agus Máire Ní Mhurchú. “MAC GIOLLA BHRÍDE, Niall (1861–1942) | ainm.ie” (ga). An Bunachar Náisiúnta Beathaisnéisí Gaeilge (Ainm.ie). Dáta rochtana: 2024-02-19.
- ↑ Mac Giolla Bhríde (1905). "'Blátha Fraoich' ('Heather Blossoms') Songs in Irish and English". Dublin: Whaley & Co..
- ↑ “An Trucailín Donn”. www.northernirelandscreen.co.uk. Northern Ireland Screen (8 January 2016). Dáta rochtana: 14 April 2016.
- ↑ Desmond (2009). "The Man Called Pearse". BiblioBazaar.
- ↑ McGill (1966). "Pearse Defends Niall Mac Giolla Bhríde in Court of King's Bench, Dublin". Donegal Annual 1966: 83–85.