Patrice Lumumba

Patrice Lumumba
	;
Ainm sa teanga dhúchais	(fr) Patrice Émery Nibba Lumumba
Beathaisnéis
Breith	2 Iúil 1925; Katakokombe (Congó na Beilge)
Bás	17 Eanáir 1961 ; 35 bliana d'aois; Lubumbashi (Poblacht an Chongó (Léopoldville))
Siocair bháis	Dúnbhású (Execution by shooting (en) )
Príomh-Aire Phoblacht Dhaonlathach an Chongó
	24 Meitheamh 1960 – 14 Meán Fómhair 1960 ; ← luach ar iarraidh – Joseph Iléo (en) →
Faisnéis phearsanta
Grúpa eitneach	Afra-Bhrasaíleach
Reiligiún	An Eaglais Chaitliceach Rómhánach
Gníomhaíocht
Gairm	polaiteoir, réabhlóidí
Ball de pháirtí polaitíochta	Mouvement National Congolais (en) (1958–); Liberal Party (en) (1955–1958)
Teangacha	An Fhraincis
Gairm mhíleata
Coinbhleacht	Géarchéim an Chongó
Saothar
Suíomh a chartlainne	Royal Museum for Central Africa (en) ;
Teaghlach
Céile	Pauline Opango (en)
Páiste	François Lumumba (en) , Juliane Amato Lumumba (en) , Guy-Patrice Lumumba (en) , Roland Lumumba (en)
	Gradam a fuarthas (2004) Order of the Companions of O. R. Tambo (en) ; (30 Meitheamh 1960) Grand Cross of the Order of the Crown (en) Bronnta ag Baudouin na Beilge ;

Príomh-Aire nua an Chongó ar feadh 1960-1961 ba ea Patrice Lumumba (2 Iúil 1925 – 17 Eanáir 1961)

Teacht i dtreis agus treascairt

Sa bhliain 1960, d'éirigh an Bheilg as an gCongó, agus ar an 24 Meitheamh 1960, d'éirigh Lumumba mar an chéad Phríomh-Aire ar an gCongó. Ach ag an am céanna, bhí an Bheilg agus an Bhreatain, le cabhair mhór ó na Stáit Aontaithe, i mbun oibre chun na hacmhainní luachmhara a bhí sa Chongó a choinneáil faoina smacht féin.^[1]

Deich lá tar éis don Chongó neamhspleáchas a bhaint amach, bhí an cúige ba shaibhre, Katanga (áit a riabh acmhainní nádúrtha go leor ann) ag fógairt gur stát neamhspleách é faoi cheannas Mhoise Tshombe. D'iarr Rialtas an Chongó faoi Phatrice Lumumba cabhair ar na Náisiúin Aontaithe chun an tír a choimeád ina aonad. Ach ní raibh an Bheilg, an Ríocht Aontaithe agus ns Stáit Aontaithe sásta leis an iarratas. Dar leis na trí rialtas, b'ionann sin agus 'ná cuirtear isteach ar Tshombe'. Nuair a dúirt Lumumba go n-iarrfadh sé ar an Rúis teacht i gcabhair ar Rialtas an Chongó, bhí Lumumba ar an dé deiridh.

Cuireadh ráfla amach gur Cumannach a bhí in Patrice Lumumba, Príomh-Aire nua an Chongó. Sheas sé an fód ach ba bheag an mhaitheas a rinne sé. Fiú amháin Nikita Kruschev féin, nuair a mhaígh sé nach Cumannach a bhí i Lumumba, níor creideadh é.

Tugadh ordú neamhbhalbh an Príomh-Aire nua, Patrice Lumumba, a mharú. Dúirt Dwight Eisenhower, Uachtarán Mheiriceá, go raibh súil aige go dtitfeadh Lumumba isteach ‘in abhainn a bhí lán le crogaill’.

D’eagraigh na Stáit Aontaithe, tríd an CIA., ‘coup d’état’ agus gabhadh Lumumba. Tugadh ar bord eitleáin é agus céasadh arís agus arís eile é. Faoi dheireadh tugadh ar láimh dá naimhde in Katanga é – agus mharaigh scuad lámhaigh dá gcuid é ar an 17 Eanáir 1961, faoi cheannas oifigigh arm na Beilge.^[1]

Níos déanaí

D'éirigh Moise Tshombe ina Phríomh-Aire ar an gCongó sa chéad dul síos. In 1965, tháinig an ceannaire Joseph Mobutu (ceannasaí an coup d’état agus an fear a thug Lumumba dá naimhde) i gcumhacht agus mhair a réimeas siúd go dtí 1997. Deirtear go raibh an ré sin ar cheann de na cinn ba bhrúidiúla agus ba fuiltí i stair Mhór-Roinn na hAfraice.^[1]

Féach freisin

Poblacht Dhaonlathach an Chongó

Tagairtí

↑ ^1.0 ^1.1 ^1.2 Mairéad Ní Nuadháin (29 Samhain 2024). "Scéal an Chongó agus ról an choilíneachais inste in ‘Soundtrack to a Coup d’État’" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2024-12-09.

[:0-1] 1.0 ^1.1 ^1.2 Mairéad Ní Nuadháin (29 Samhain 2024). "Scéal an Chongó agus ról an choilíneachais inste in ‘Soundtrack to a Coup d’État’" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2024-12-09.

[1]