Poblacht Dhaonlathach an Chongó

Is í Poblacht Dhaonlathach an Chongó ceann de na tíortha is mó san Afraic (tugadh 'Zaire' uirithi faoi réimeas Mobutu, 1965–1997).

Poblacht Dhaonlathach an Chongó
République Démocratique du Congo (fr)
Flag of the Democratic Republic of the Congo (en) Arms of the Democratic Republic of the Congo (en)
Aintiún	Debout Congolais (en)
Mana	«Justice – Paix – Travail» «Justice – Peace – Work» «Справедливост - мир - труд» «Cyfiawnder - Heddwch - Gwaith»
Siombail oifigiúil	Okapia johnstoni
Ainmnithe in ómós	An Congó
Suíomh
2.88°S 23.656°E / -2.88; 23.656
Príomhchathair	Kinshasa
Daonra
Iomlán	86,790,567 (2019)
Teanga, nó leagan teanga	An Fhraincis
Tíreolaíocht
Cuid de	Middle Africa (en)
Achar dromchla	2,344,858 km²
• Uisce	3.3 %
Suite i nó in aice le limistéar uisce	An tAigéan Atlantach
Pointe is airde	Mount Stanley (en) (5,109 m)
Pointe is ísle	An tAigéan Atlantach (0 m)
Ar theorainn le	Poblacht na hAfraice Láir An tSúdáin Theas Uganda Ruanda An Bhurúin An Tansáin An tSaimbia Angóla Poblacht an Chongó An tSúdáin Camarún Ruanda
Sonraí stairiúla
Leanann sé/sí	Zaire (en)
Cruthú	Meitheamh 30, 1960:  Republic of the Congo (Léopoldville) (en)
Á leanúint ag	Zaire (en)
Eagraíocht pholaitiúil
Córas rialtais	poblacht
Comhlacht feidhmiúcháin	Government of the Democratic Republic of the Congo (en)
Comhlacht reachtach	Parliament of the Democratic Republic of the Congo (en)
• President of the Democratic Republic of the Congo (en)	Félix Tshisekedi (en) (Eanáir 24, 2019)
• Prime Minister of the Democratic Republic of the Congo (en)	Sylvestre Ilunga (en) (Meán Fómhair 7, 2019)
Eacnamaíocht
Airgeadra	Congolese franc (en)
Aitheantóir tuairisciúil
Lonnaithe i gcrios ama	UTC+01:00 (a Équateur (en) , Bandundu Province (en) , Kinshasa, Kongo Central (en) ) UTC+02:00 (a Maniema (en) , South Kivu (en) , North Kivu (en) , Katanga Province (en) , Kasaï-Oriental (en) , Kasaï-Occidental (en) , Orientale Province (en) )
Fearann Idirlín barrleibhéil	.cd (en)
Glaochód	+243
Uimhir theileafóin éigeandála	113 (en) , 114 (en) agus 118 (en)

Craitéar agus tithe in aice leis an gcathair úd Goma in oirthear an Chongó. Tá Loch Kivu sa chúlra.

"The Crime of the Congo" le Arthur Conan Doyle, 1909

Ritheann abhainn an Chongó tríd an tír.

Is í Kinshasa príomhchathair na tíre.

Iarchoilíneacht de chuid na Beilge is ea Daon-Phoblacht an Chongó (Kinshasa) agus iarchoilíneacht de chuid na Fraince is ea Poblacht an Chongó (Brazzaville).

Stair

Coilíneacht de chuid na Beilge

Bhí spéis mhór ag comhlachtaí na Beilge i mianraí an Chongó le fada an lá. Bhíodh an tír i seilbh Léopold II, rí na Beilge ar feadh tna bliainta 1887 - 1908.

Ar an 2 Feabhra 1904, foilsíodh tuairisc Ruairí Mhic Easmainn um ainghníomhartha na mBeilgeach sa Chongó.

Sa bhliain 1909, foilsíodh tuairisc eile le Arthur Conan Doyle.

Neamhspléachas

Sa bhliain 1960, d'éirigh an Bheilg as an gCongó. Thar thír ar bith eile san Eoraip, is féidir a rá gur beag an iarracht a bhí déanta ag Rialtas na Beilge pobal na tíre a chur i riocht an tír a rialú. Ba thubaisteach agus b'fhuilteach an toradh a bhí ar an teitheadh seo ag an mBeilg as an gcoilíneacht.

Deich lá tar éis don Chongó neamhspleáchas a bhaint amach, bhí an cúige ba shaibhre, Katanga, ag fógairt gur stát neamhspleách é faoi cheannas Mhoise Tshombe. D'iarr Rialtas an Chongó faoi Phatrice Lumumba cabhair ar na Náisiúin Aontaithe chun an tír a choimeád ina aonad.

Cuireadh údaráis agus saighdiúirí de chuid na Náisiún Aontaithe go dtí an Congó - saighdiúirí de chuid na hÉireann orthu ar maraíodh cuid acu ag Niemba.

Nuair a chuir na Náisiúin Aontaithe chun oibre sa Chongó, tháinig an Bhreatain, an Fhrainc agus an Bheilg ar chomhthuiscint faoi choinníoll a leag na Stáit Aontaithe Mheiriceá síos - nach mbeadh aon troid ann idir fórsaí na Náisiúin Aontaithe agus arm na Beilge a bhí ag cabhrú le Tshombe agus nach mbeadh brabach ag na Cumannaithe as imeacht na mBeilgeach. Dar leis na trí rialtas, b'ionann sin agus 'ná cuirtear isteach ar Tshombe'. Nuair a dúirt Lumumba nach raibh sé sásta, agus go n-iarrfadh sé ar an Rúis teacht i gcabhair ar Rialtas an Chongó, bhí deireadh le réim Lumumba.

Faoin uair a bhí Katanga sásta géilleadh gur chuid den Chongó é, mar sin, ní raibh aon dream náisiúnta polaitiúil fágtha sa Chongó: bhí buíonta polaitiúla treibheacha ann, agus an ceann ba mhó, faoin gceannaire ba mhó tacaíocht i Londain, i bPáras, sa Bhruiséil agus in Washington, D.C., Moishe Tshombe. Sin mar a chuaigh sé i réim in áil Lumumba.

Le linn an chogaidh, maraíodh Lumumba agus nuair a bhí deireadh leis an troid bhí Tshombe ina Phríomh-Aire ar an gCongó.

Réabhlóid Simba, 1963-1965

Bhí trioblóidí eile sa Chongó san seascaidí (agus níos déanaí). Ach trí chomhoibriú idir an tUachtarán Kasavubu, Tshombe, an Bheilg, agus S.A.M., cuireadh an réabhlóid "Simba" (1963-1965) faoi chois.

Cuireadh Antoine Gizenga i bpríosún ar feadh tamall. Fuair sé tacaíocht ó Eagraíocht um Aontas na hAfraice, a bhí ag iarraidh deireadh a chur le tionchar lucht tionscail agus airgid na Beilge sa Chongó. Ach sa bhliain 1965, rug Sese Seko Mobutu greim ar rialú na tíre nuair a chuir sé Kasavubu agus Tshombe as oifig i gcoup d'état.

Zaire

Zaire nó an tSáír a thugtaí ar an tír i réimse an cheannaire Mobuto Sese Seko (1965–1997).