Príomh-Ghobharnóir na hÉireann

Ba é an príomh-ghobharnóir an t-oifigeach sinsearach i riarachán Chaisleán Bhaile Átha Cliath, a choinnigh riail na Sasanach agus na Breataine in Éirinn ó na 1170idí go 1922. B'fhear Ionaid an Rí, ('s é sin Rí Shasana), a bhí sa phríomh-ghobharnóir (agus monarc na mBriotanach, ina dhiaidh sin). Bhí sé i gceannas ar Ríchomhairle na hÉireann. I dtréimhsí áirithe, bhí sé i gceannas go héifeachtach ar an riarachán, faoi réir mhonarc Shasana amháin; sna hábhair eile, ceannaire, mar dhea, a bhí ann agus bhí an chumhacht ag daoine eile.

Príomh-Ghobharnóir na hÉireann

1886-1889: 6th Marquess of Londonderry

Ainmníocht

Is scáth-théarma é "príomh-ghobharnóir" beannaithe ag lucht staire an ochtú haois déag, Walter Harris agus John Lodge, agus ina dhiaidh sin úsáideann go leor staraithe agus reachtanna iad. Úsáideadh é ó am go ham roimhe sin. Ceapadh na príomh-ghobharnóirí faoi theidil éagsúla, agus ba iad seo a leanas na cinn ba choitianta:

• (Príomh-) giúisteoir, (Béarla: (Chief) justiciar) (13ú - 14ú haois)
• leifteanant (an Rí), (Béarla: (King's) lieutenant) (an 14ú-16ú haois)
• An Fear Ionaid, (Béarla: Lord Deputy) (15ú-17ú haois)
• Tiarna-Leifteanant,,(Béarla: Lord Lieutenant) (1660–1922), ina iomláine an Tiarna Leifteanant-Ghinearál, (Béarla: Lord Lieutenant-General) agus Gobharnóir-Ghinearál (Béarla:General Governor) agus ar a dtugtar an Fear Ionaid an Rí, sa sa ghnáthchaint.

1895-1902: 5th Earl Cadogan

I measc na dteideal nach bhfuil chomh coitianta sin tá anprócadóir (Béarla: procurator agus gobhadóir (Béarla: gubernator), agus an teideal sealadach custos nó coimeádaí (Béarla: keeper).

Uaireanta d'fhreastail daoine aonair le teidil dhifriúla ag an am céanna, agus sa chás sin ba é an t-ord tosaíochta ná: leifteanant> giúisteoir> custos> leas-leifteanant> leasghiúisteoir. Cuireadh an teideal “Leas” (Béarla: Deputy), agus “Fear Ionad" (Béarla: Lord Deputy) ina dhiaidh sin, i bhfeidhm ar dtús ar an té a bhí ina ionadaí do leifteanant neamhchónaitheach an rí, nuair a bhí an teideal deireanach ina onóir a bronnadh ar aicme uasal fabhraithe Sasanach. Le déanaí, glaodh Tiarna Breitheamh ar áitritheoir cónaithe sin.

Rinne na hAchtanna um Athchóiriú an Dlí Reachtúil sna 1890í bearradh ar na foirmlí ar nós “an Tiarna Leifteanant nó Príomh-Ghobharnóir nó Gobharnóirí eile na hÉireann” ó ghníomhartha níos sine na parlaiminte, ag caighdeánú go “an Tiarna Leifteanant”.

Stair

In Éirinn na Normannach mar atá i Sasana, cuiredh feidhmeanna feidhmiúcháin agus breithiúnacha an phríomhghiúisteoir le chéile. Scar oifig bhreithiúnach an Tiarna Príomh-Bhreitheamh na hÉireann ó oifig an phríomh-ghobharnóra níos déanaí. Sa chúigiú haois déag, thosaigh príomh-ghobharnóirí, go háirithe Iarlaí Chill Dara, ag tabhairt faoi thionscnaimh i bParlaimint na hÉireann i gcoinne mhianta na cúirte Sasanaí. Spreag sé seo Dlí Poynings a ritheadh sa bhliain 1495 chun dlíthe na hÉireann a chur faoi réir leasú agus crosadh ag Coiste na Ríchomhairle Sasanaí.

1915-1918: 1st Viscount Wimborne

Ó 1569 go 1672, bhí an chuid is mó den talamh faoi dhlí míleata agus bhí teachtaí réigiúnacha ag an Fear Ionaid, sé sin Tiarna-Uachtarán na Mumhan agus Tiarna-Uachtarán Chonnacht. Ó Chogaí an Dá Rí go dtí Bunreacht 1782, ba uaisle Briotanach an Tiarna Leifteanant a tháinig go hÉirinn ach ar feadh gach dhá bhliain, nuair a bhí an Pharlaimint i seisiún; ba é a phríomhról ná reachtaíocht a stiúradh tríd an bParlaimint. Rinne triúr Tiarnaí Príomh-Bhreitheamh de bhrí oifige (ex-officio) ionadaíocht d'uireasa an bhiocáire. Sa bhliain 1757 bhí Iarla Chill Dara (an 1ú Diúc Laighean ina dhiaidh sin) ar dhuine de na Breithiúna sin agus bhíothas ag súil go gceapfaí é mar an t-aon Tiarna Príomh-Bhreitheamh, ach diúltaíodh dá thairiscint.

Le Acht an Aontais 1800, cuireadh deireadh le Teach na gComóntach. Bhí ról an Leasrí (nó Fear Ionaid an Rí) searmanach agus bhí éilimh ann go gcuirfí deireadh leis. Bhí sé ina chónaí i Lóiste an Leasrí i rith a théarma, ach níor ceapadh aon Éireannach go dtí an Bíocunta FitzAlan i mbliain dheireanach na hoifige.

Le linn Chogadh na Saoirse, rinne an Tiarna French iarracht ról níos gníomhaí a choinneáil, ach diúltaíodh dó. Chruthaigh Acht Rialtais na hÉireann 1920 Tuaisceart Éireann agus Deisceart na hÉireann ach choinnigh sé Tiarna Leifteanant aonair don dá dhlínse. Nuair a tháinig Saorstát na hÉireann in áit Deisceart na hÉireann i mí na Nollag 1922, cuireadh Gobharnóir Ginearálta Shaorstát na hÉireann nó Seanascaí (cuireadh deireadh leis i 1936), agus Gobharnóir Thuaisceart Éireann (cuireadh deireadh leis i 1973) in ionad an Leas

1918-1921: Field Marshal Sir John French

Liosta

1921-1922: 1st Viscount FitzAlan of Derwent

Tagairtí

• Connolly, SJ, ed. (2011-02-24). The Oxford Companion le Stair na hÉireann (2ú eag.). OUP Oxford. sv "justiciar", "leifteanant rí", "tiarna leas-ionadaí", "tiarna leifteanant". ISBN   9780199691869 .
• Duncan (11 February 2015). "Ireland's Lord Lieutenant: '...a fount of all that is slimy in our national life'" (PDF). Century Ireland (47). Dublin: Raidió Teilifís Éireann. 
• Edwards, RW Dudley; O'Dowd, Mary (2003-11-13). “Riarachán lárnach sibhialta na hÉireann” . Foinsí do Stair na Nua-Ghaeilge 1534–1641 . Preas Ollscoil Cambridge. ISBN   9780521271417 . Aisghabháil 6 Meán Fómhair 2016 .
• Grey, Peter; Purdue, Olwen (2012). The Irish Lord Lieutenantancy: c.1541–1922 . Preas Choláiste na hOllscoile, Baile Átha Cliath. ISBN   9781906359607 .
• Morgan (Winter 1999). "Overmighty officers: the Irish lord deputyship in the early modern British state". History Ireland 7: 17–21. Dáta rochtana: 6 September 2016. 
• Otway-Ruthven (1965). "The Chief Governors of Mediaeval Ireland". The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland 95: 227–236. 
• Richardson, Henry Gerald; Sayles, George Osborne (1963). "Réamhrá". Riarachán na hÉireann, 1172–1377 . Baile Átha Cliath: Oifig an tSoláthair do Choimisiún Lámhscríbhinní na hÉireann .
  • athchlóite i Richardson (1980). "The Administration of Ireland: Introduction (Reprint)". Analecta Hibernica: i-x, 1–69. Irish Manuscripts Commission. 
• Wood (1921–24). "The Office of Chief Governor of Ireland, 1172–1509". Proceedings of the Royal Irish Academy, Section C 36: 206–238. 
• Wood (1935). "The Titles of the Chief Governors of Ireland". Historical Research 13 (37): 1–8. doi:10.1111/j.1468-2281.1935.tb00065.x. ISSN 0950-3471.