Rosa Luxemburg

Rosa Luxemburg
	;
Ainm sa teanga dhúchais	(pl) Róża Luksemburg
Beathaisnéis
Breith	(pl) Rozalia Luxenburg ; 5 Márta 1871; Zamość (Congress Poland)
Bás	15 Eanáir 1919 ; 47 bliana d'aois; Beirlín (Poblacht Weimar)
Siocair bháis	Dúnbhású (Tráma balaistíoch)
Faisnéis phearsanta
Idé-eolaíocht pholaitíochta	Luxemburgism (en)
Reiligiún	Aindiachas
Scoil a d'fhreastail sé/sí	Ollscoil Zürich
Céim acadúil	Doktor Nauk in Political Science (en)
Gníomhaíocht
Suíomh oibre	Vársá ; Zürich ; Beirlín
Gairm	polaiteoir, bailitheoir luibheolaíochta, teoiricí polaitiúil, eacnamaí, iriseoir tuairime, eagarthóir rannchuidithe, eagarthóir, eacnamaí, iriseoir, fealsamh, réabhlóidí, docent
Ball de pháirtí polaitíochta	Páirtí Cumannach na Gearmáine (1919–); Páirtí Sóisialach Daonlathach Neamhspleách na Gearmáine (1917–1918); Spartakusbund (1915–1918); Páirtí Sóisialta Daonlathach na Gearmáine (1898–1915); Daonlathas Sóisialta Ríocht na Polainne agus na Liotuáine (1893–1918)
Mac/iníon léinn de chuid	Julius Wolf
Ainm cleite	R. Kruszynska
Teangacha	An Ghearmáinis agus an Pholainnis
Ealaíontóirí gaolmhara	Julian Marchlewski (1893–); Leo Jogiches (1893–); Karl Liebknecht (1918–)
Ghlac sé/sí páirt i
30 Aibreán 1907 (Iúlach)	5th Congress of the Russian Social Democratic Labor Party (en)
Saothar
	Saothar suntasach (1913) Die Akkumulation des Kapitals; (1989) Sozialreform oder Revolution? ;
Teaghlach
Céile	Gustav Lübeck (1889–1903); Julian Marchlewski (1893–luach anaithnid)
Páirtí	Leo Jogiches
Croineolaíocht
Márta 1933-Deireadh Fómhair 1933	Nazi book burnings (en)
	Síniú

Ba theoiricí polaitiúil Marxach, fealsúnaí sóisialach (nó cumannach) agus réabhlóidí Gearmánach í Rosa Luxemburg (5 Márta, 1870 nó 1871 – 15 Eanáir, 1919).

Mórphearsa pholaitiúil ab ea Luxemburg le linn éirí amach i mBeirlín in Eanáir 1919. Gabhadh Luxemburg agus a comhghleacaí Karl Liebknecht faoi dheireadh agus mharaigh baill den Freikorps iad.

Rinneadh mairtírigh bolscaireachta den bheirt acu ar son an chumannachais ó shin. Tá siad go fóill i mbéal an phobail, nó i gcuimhne na sóisialaithe ar aon nós, agus daoine ag déanamh déithe dóibh anois.

Bhunaigh Luxemburg an nuachtán Rote-Fahne

Saol

Rugadh sa Pholainn í agus tugadh Róża Luksemburg (i bPolainnis) uirthi.

Ba theoiricí í don Pháirtí Sóisialta Daonlathach na Gearmáine (SPD) ar dtús.

Ach ag tús an Chéad Chogaidh Dhomhanda, vótáil páirtí parlaiminte an SPD ar son an chogaidh. Chreid baill áirithe den pháirtí go raibh an polasaí seo i gcoinne phrionsabail an pháirtí. Cuireadh a lán daoine as an bpáirtí, Rosa Luxemburg ina measc. Bunaíodh grúpaí nua: an USPD (Unabhängige SPD — SPD Neamhspleách) agus a gcomhghleacaithe, an Spartakusbund (Conradh na Spartacach).

D'fhoilsigh Luxemburg poileimici in aghaidh na cogaíochta agus gabhadh í sa bhliain 1916. Scaoileadh as an bpríosún í ar an 8 Samhain 1918.

Réabhlóid 1918/1919

D'fhéach an Ghluaiseacht Spartacach, an Léig Spartacach nó an Spartakusbund, le réabhlóid shóisialach a chur i gcrích sa Ghearmáin ag deireadh an chogaidh, ach theip uirthi go gasta.

Ag tús na Réabhlóide Gearmánaí, tháinig an SPD agus an USPD le chéile chun ceannaire an SPD, Friedrich Ebert, a chur san Uachtaránacht.

Thar a bheith míshásta, ar an 1 Eanáir 1919, bhunaigh Luxemburg agus a comhghleacaí Karl Leibknecht an Páirtí Cumannach na Gearmáine (KPD).

Ar 4 Eanáir 1919, chuir an Léig Spartacach tús le héirí amach i gcoinne rialtais Ebert. An aidhm a bhí acu ná deireadh a chur leis. Bhí Rosa Luxemburg agus Karl Liebknecht i gceannas ar an éirí amach i mBeirlín.

Bás

D’úsáid Gustav Noske, Aire Cosanta, an Freikorps chun deireadh a chur leis na Spartacaigh.

Dúnmharaíodh Luxemburg i rith éirí amach i mBeirlín in Eanáir 1919, mar gheall ar a tuairimí polaitíochta. Céasadh Luxemburg chun báis, agus briseadh a blaosc le punt raidhfil. Caitheadh a corp amach sa chanáil, áit ar imigh sí leis an sruth.^[1]

Bhí na Saor-Chóir in ann dul i bhfad thar cheasaí ag cur catha ar an lucht oibre radacach. An dóigh ar dhúnmharaigh siad Karl Liebknecht agus Rosa Luxemburg, cinnirí intleachtúla na Spartacach, ní raibh ann ach an cineál gnáthrud nach sílfeadh na fir seo mórán de.

Tar éis toghcháin Eanáir 1919, bhuail comhthionóil nua náisiúnta i gcathair Weimar. Bunaíodh Poblacht Weimar.

Oidhreacht

Tá go leor conspóide faoina teoiricí fós. Mar shampla, ina leabhar,^[2] scrúdaigh Jacqueline Rose "uathúlacht tuiscint pholaitiúil Luxemburg, gur ghlac sí le teip mar chuid d’athrú stairiúil, a príomhchoincheap spontáineachta mar chroílár an chlaochlaithe réabhlóidigh, agus an dóigh uathúil ar cheangail sí dúshláin an tsaoil phoiblí le muirneacht chroí an duine".^[3]

Ach níl daoine eile ar aon tuairim, beag ná mór, faoin na na smaointe seo; thacaigh Luxemburg an deachtóireacht agus an foréigean. Sheas sí an fód ar son an réabhlóideachais agus ar son na saoirse ag am céanna. Ach deirtear lena leithéid nach féidir é a bheith 'ina ghruth is ina mheidhg' ag duine.

B’amhlaidh gur bronnadh stádas an mhairtírigh uirthi ar aon nós. Shéan sí an náisiúnachas agus rinne sí dlúthcheangal idir an streachailt ar son saoirse agus streachailt na n-aicmí.^[4]

Féach freisin

Naisc sheachtracha

Aistriú Gaeilge ar shaothar tábhachtach a scríobh Rosa Luxemburg. "Red Banner" issue 49 ^[5]
Cartlann Béarla le téacsanna a scríobh Rosa Luxemburg
Cartlann Gearmáinis le téacsanna a scríobh Rosa Luxemburg

Tagairtí

↑ Ciara Nic Gabhann (2011). "Duais Turner" (ga). Beo!. Dáta rochtana: 2021-01-15.
↑ "Women in Dark Times". www.goodreads.com. Dáta rochtana: 2021-01-15.
↑ Féile Belfast (2019). "ROSA LUXEMBURG AGUS SPIORAD LEANÚNACH NA RÉABHLÓIDE". Dáta rochtana: 2021.
↑ Fearghal Mac Bhloscaidh (2020-04-27). "Luxemburg, Leinín agus an cheist Náisiúnta" (en). BLOSC. Dáta rochtana: 2021-01-15.
↑ "Red Banner issue 49 out now - Indymedia Ireland". www.indymedia.ie. Dáta rochtana: 2021-01-15.

[1] Ciara Nic Gabhann (2011). "Duais Turner" (ga). Beo!. Dáta rochtana: 2021-01-15.

[2] "Women in Dark Times". www.goodreads.com. Dáta rochtana: 2021-01-15.

[3] Féile Belfast (2019). "ROSA LUXEMBURG AGUS SPIORAD LEANÚNACH NA RÉABHLÓIDE". Dáta rochtana: 2021.

[4] Fearghal Mac Bhloscaidh (2020-04-27). "Luxemburg, Leinín agus an cheist Náisiúnta" (en). BLOSC. Dáta rochtana: 2021-01-15.

[5] "Red Banner issue 49 out now - Indymedia Ireland". www.indymedia.ie. Dáta rochtana: 2021-01-15.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]