Friedrich Schiller

File, drámadóir, aistritheoir, fealsamh is staraí ba ea Johann Christoph Friedrich von Schiller ([joːhan kristɔf friːdʁɪç fɔn ʃɪlɐ], 10 Samhain 1759 - 9 Bealtaine 1805). Rugadh é in Marbach am Necker (Württemberg, an Ghearmáin) agus fuair sé bás in Weimar (Sachsen-Weimar-Eisenach).

Friedrich Schiller

(1794)
Ainm sa teanga dhúchais	(de) Johann Christoph Friedrich von Schiller
Beathaisnéis
Breith	(de) Johann Christoph Friedrich Schiller 10 Samhain 1759 Marbach am Neckar (an Impireacht Naofa Rómhánach)
Bás	9 Bealtaine 1805 45 bliana d'aois Weimar (an Impireacht Naofa Rómhánach)
Siocair bháis	Bás nádúrtha (Eitinn)
Áit adhlactha	Jacobsfriedhof Weimar (en) Weimarer Fürstengruft (en)
Faisnéis phearsanta
Reiligiún	Liútarachas
Scoil a d'fhreastail sé/sí	Karlsschule Stuttgart (en) Ollscoil Jena
Comhairleoir dochtúireachta	Johann Wolfgang Döbereiner
Gníomhaíocht
Réimse oibre	Filíocht, amharclannaíocht, fealsúnacht, stair agus litríocht
Gairm	file, aistritheoir, múinteoir ollscoile, iriseoir, dochtúir leighis, scríbhneoir, lia mileata, úrscéalaí, scríbhneoir leighis, fealsamh, drámadóir, staraí, leabharlannaí, aeistéiticeoir
Tréimhse oibre	1789 –  1805
Fostóir	Ollscoil Jena
Ball de	Academy of Science for Public Utility (en) Acadamh Ríoga Litríochta, Staire, agus Seaniarsmaí na Sualainne
Seánra	Bailéad agus dráma
Gluaiseacht	Sturm und Drang (en) agus Weimar Classicism (en)
Mac/iníon léinn de chuid	Balthasar Haug
Faoi thionchar	Karl Leonhard Reinhold, Pedro Calderón de la Barca, Johann Wolfgang von Goethe agus Immanuel Kant
Teangacha	An Fhraincis agus an Ghearmáinis
Saothar
Saothar suntasach Die Huldigung der Künste (en) (1781) The Robbers (en) (1782) Intrigue and Love (en) (1787) Don Carlos (en) (1795) On the Aesthetic Education of Man (en) (1799) Wallenstein (en) (1800) Mary Stuart (en) (1801) The Maid of Orleans (en) (1803) William Tell (en)
Suíomh a chartlainne	University of Victoria Special Collections and University Archives (en) [ SC379]
Teaghlach
Céile	Charlotte von Lengefeld
Páiste	Emilie von Gleichen-Rußwurm, Karl von Schiller, Ernst von Schiller, Caroline Junot
Athair	Johann Kaspar Schiller  agus Elisabeth Dorothea Schiller
Siblín	Christophine Reinwald
Duine muinteartha	Johann Friedrich Schiller (col ceathar)
Croineolaíocht
16 Samhain 1802	ennoblement (en)
Síniú

Bhí sé ar na drámadóirí Gearmánacha is mó agus is tábhachtaí.

Saol

An Chéad Óige

Bhí Friedrich Schiller ar an dara páiste ba shine dár rugadh do Johann Georg Schiller a bhí ina oifigeach airn, ina lia arim agus ina phríomhghairdíneoir cúirte i Marbach am Neckar agus dá bhean chéile Elisabetha Dorothea Schiller née Kodweiss. Tábhairneoir agus báicéir ab ea athair Elisabetha. Bhí Friedrich an-mhór lena dheirfiúr Christophine agus í dhá bhliain ní ba shine ná eisean; níor tháinig an chéad bhean den cheathrar deirfiúracha eile chun saoil ach sé bliana i ndiaidh Friedrich, agus fuair beirt acu siúd bás ina bpáistí dóibh. Nuair a fuair an t-athair post earcaitheora san arm, agus é ag freastal ar an obair nua seo i Schwäbisch Gmünd, bhog an teaghlach go dtí Lorch sa bhliain 1764. Nuair a saolaíodh dara deirfiúr Friedrich, Luise, níor mhair an teaghlach i bhfad i Schwåbisch Gmünd: shocraigh siad síos i Ludwigsburg. Sa bhliain chéanna thosaigh Friedrich ag staidéar Laidine sa scoil áitiúil. Ní raibh sé ach trí bliana déag d'aois nuair a bhreac sé síos an chéad dá iarracht drámaíochta a rinne sé: Absalon agus Die Christen ("Na Críostaithe"). Níl teacht ar aon cheann den dá théacs seo a thuilleadh.

D'ordaigh diúc Württemberg do Schiller óg dul ag staidéar sa scoil úd Karlsschule nó Scoil Chathail: bhí an scoil seo ag ullmhú fir óga chun dul sna hoifigigh airm. Níor thaitin athrú seo na scoile le tuismitheoirí Friedrich. Ar dtús dhírigh Schiller ar an dlí mar ábhar staidéir. Cuid den scolaíocht ab ea an druileáil mhíleata, rud nach raibh Schiller sásta leis: bhíodh seisean agus na daltaí eile ag léamh scríbhinní coiscthe faoi choim na hoíche.

Ar an 18ú lá de Mhí na Samhna 1775 bhog an tAcadamh Míleata ó chaisleán Solitude go lárchathair Stuttgart. D'éirigh Schiller as an dlí mar ábhar staidéir agus thosaigh sé ag foghlaim míochaine. Faoin am seo chuaigh filí an Sturm und Drang agus dánta Klopstock go mór i bhfeidhm air. Sa bhliain chéanna chríochnaigh sé an dráma úd Der Student von Nassau ("An Mac Léinn ó Nassau"), ach má chríochnaigh, chuaigh ceal sa lámhscríbhinn idir an dá linn, ionas nach féidir le lucht an taighde inniu a dhath a rá i dtaobh an dráma seo. An chéad dán leis a chuaigh i gcló riamh, ba é Der Abend ("An Tráthnóna") é, a foilsíodh sa bhliain 1776. Rinne Schiller staidéar ar shaothar Phlutarchos, Shakespeare, Voltaire, Rousseau agus Goethe, agus sa bhliain chéanna thosaigh sé ag scríobh dráma faoi cheist na saoirse, Die Räuber ("Na Robálaithe").

Saothair

Drámaí

• Die Räuber (Na Robálaithe, 1781)
• Kabale und Liebe (Caimiléireacht agus Grá, 1784)
• Don Carlos (1787)
• Wallenstein (1800)
• Die Jungfrau von Orleans (Jeanne d'Arc, 1801)
• Maria Stuart (Máire Stuart, Máire I, Banríon na nAlbanach, 1801)
• Die Braut von Messina (An Bhrídeach ó Messina, 1803)
• Wilhelm Tell (1804)
• Die Huldigung der Künste (Ómós na nEalaíon, 1804)
• Demetrius (neamhchríochnaithe)

Dánta

• Ode an die Freude (Óid don Aoibhneas, 1786)
• Die Kraniche des Ibykus (Corra Ibycus, 1797)
• Der Handschuh (An Lámhainn, 1797)
• Das Lied von der Glocke (Amhrán an Chloigín, 1799)

Íomhánna

• 
  Schiller ag déanamh athris ar a shaothar, Goethe i measc an lucht éisteachta
• 
  Wilhelm Tell