Skagerrak

Skagerrak
	(da) Skagerrak; (no) Skagerrak; (sv) Skagerrak
Cineál	Caolas
Ainmnithe in ómós	Skagen
Cuid de	an Mhuir Thuaidh
Suíomh
Tír abhantraí	an Iorua, an Danmhairg agus an tSualainn
	57° 50′ 50″ N, 9° 04′ 23″ E / 57.847222222222°N,9.0730555555556°E
Teorainneacha le	an Mhuir Thuaidh ; Kattegat
Codanna	Oslofjord (en) ; Frierfjord (en)
Craobh-abhainn	Glomma ,Akerselva ,Arendalsvassdraget (en) ,Otra ,Nidelva ,Uggerby Å (en) ,Esrum Å (en)
Abhantrach draenála	Skagerrak basin (en)
Tréithe
Doimhneacht ingearach	700 m
Toisí	85 () × 240 () km ;

Is é Skagerrak caolas a ritheann idir cósta thoir theas na hIorua, cósta thiar theas na Sualainne, agus leithinis na hIútlainne de chuid na Danmhairge, a dhéanann nasc idir an Mhuir Thuaidh agus limistéar mhuir Kattegat, a théann go dtí an Mhuir Bhailt.

Ainm

Creidtear go ginearálta gurb ó bhunús Ollainnise iad na hainmneacha Skagerrak agus Kattegat araon. Ciallaíonn Skagerrak 'Cainéal Skagen' in Ollainnis a bheag nó a mhór. Tá an chathair Dhanmhargach, Skagen, suite ag barr thuaidh mhórthír na Danmhairge. Ciallaíonn Rak 'uiscebhealach díreach' (cuir i gcomparáid le Damrak in Amstardam); is gaolmhar é do 'réimse'. Bunfhoinse an tsiolla seo ná an fhréamh Phróta-Ind-Eorpaise, *reg-, 'díreach'. Ciallaíonn rak 'díreach' sa Nua-Ioruais agus sa Nua-Sualainnis araon. Níl aon fhianaise ann a thabharfadh le tuiscint go bhfuil nasc ann leis an bhfocal Nua-Danmhairgise rak (a chiallaíonn daoscarshlua nó scroblach).

Tíreolaíocht

Tá Skagerrak 240 km (150 mi) ar fad agus idir 80 agus 140 km (50 agus 87 mi) ar leithead. Doimhníonn sé i dtreo chósta na hIorua, nuair a shíneann sé amach do níos mó ná 700 méadar ag an Trinse Ioruach. Is iad Osló agus Kristiansand san Iorua agus Uddevalla agus Strömstad sa tSualainn roinnt de na poirt atá suite fad Skagerrak.

Tá salandacht de 30 aonad salandachta praiticiúil ag Skagerrak. Timpeall is 3.600 km² (1.400 míle cearnach) an toirt atá ar fáil in aghaidh na bithmhaise, lena n-áirítear cineál leathan gnáthóg ó na hoitreacha gainnimh don tSualainn agus don Danmhairg do dhoimhneacha an Trinse Ioruaigh.

Fairsinge

Sainmhíníonn an Eagraíocht Hidreagrafach Idirnáisiúnta teorainneacha Skagerrak mar seo a leanas:

Ar an Iarthar. Líne a cheanglaíonn Hanstholm {57°07′N 8°36′E) agus Naze (Lindesnes, 58°N 7°E). Ar an Oirdheisceart. Teorainn thuaidh Kattegat [Líne a cheanglaíonn Skagen (An Scáth, Pointe Thuaidh na Danmhairge) agus Loch Shlabhrach Skær (57°54′N 11°27′E) agus air sin i dtreo Thoir Thuaidh tríd na hoitreacha chuig Oileán Tjörn.

Stair

Is cuid de chaolas Skagerrak é bearna cósta Oslofjord.

Ba iad An Mhuir Ioruach agus Muir na hIútlainne na hainmneacha a bhí ann roimhe sin do Skagerrak agus Kattegat in éineacht. Luaitear "Muir na hIútlainne" i sága Knýtlinga.

Sa dá chogadh domhanda, bhí Skagerrak an-tábhachtach don Ghearmáin ó thaobh straitéise de. Tharla ceann de na cathanna mara ba mhó le linn an Chéad Chogaidh Dhomhanda, Cath Iútlainne, ar a dtugtar Cath Skagerrak chomh maith, anseo ón 31 Bealtaine go dtí 1 Meitheamh 1916. Ba é an tábhacht chun an t-uiscebhealach seo, an t-aon bhealach mara chuig na Stáit Bhaltacha, a smachtú, a spreag an Ghearmáin chun ionradh a dhéanamh ar an Danmhairg agus ar an Iorua le linn an Dara Chogaidh Dhomhanda. Tá líon mór long báite sa limistéar mar gheall ar na comhraic chabhlaigh seo.

Bitheolaíocht

Is gnáthóg é Skagerrak do thuairim is 2000 speiceas muirí, agus tá roinnt mhaith acu curtha in oiriúint dá uiscí. Mar shampla, sceitheann cineál troisc Atlantaigh, ar a dtugtar trosc Skagerrak, amach ó chósta na hIorua. Tá na huibheacha buacach agus bíonn na hóga á mbeathú féin ar zóplanctón. Téann na hóga go tóin poill, áit ina bhfuil timthriall lánaibíochta níos giorra acu (2 bliana). Ní imircíonn siad ach fanann siad i bhfiordanna na hIorua.

Cothaíonn cineál na ngáthóg agus líon mór na bplanctón ar an dromchla beathra muirí. Bogann fuinneamh ó bhun go barr de réir dhréimire na n-imircí de chuid Vinogradov; sin le rá, tá cuid de na speicis beantach agus tá cuid acu peiligeach, ach tá sraitheanna muirí ann atá grádaithe ina mbogann speicis go hingearach ar ghearrthurais. Ina theannta sin, tá ceann de na speicis beantoipeiligeach, rud a chiallaíonn go mbogann siad idir an dromchla agus an tóin poill. Áirítear sna speicis bheantacha Coryphaenoides rupestris, Argentina silus, Etmopterus spinax, Chimaera monstrosa agus Glyptocephalus cynoglossus. Bíonn Clupea harengus, Scomber scombrus agus Sprattus sprattus ar barr. Is iad Pandalus borealis, Sabinea sarsi, Etmopterus spinax ceann de na speicis a bhogann i lár báire.