Somhairle Buí Mac Domhnaill

Bhí Somhairle Buí Mac Domhnaill (c. 1505-1590), ar a dtugtar Sorley Boy MacDonnell as Béarla, ina thaoiseach ar Chlann Domhnaill sna Glinne agus sa Rúta i gContae Aontroma. Mac é le hAlastair Carach Mac Domhnaill a bhí ina thaoiseach ar shliocht Eoin Mhóir de Chlann Domhnaill, agus a bhí i gceannas ar Íle, Cholbhasa, Diùra agus ar Chionn Tíre, agus le Caitríona Nic Eoin. Tá cáil air toisc gur éirigh leis greim a choinneáil ar an gceantar sin beag beann ar mhóriarrachtaí Shasana é a chur dá sheilbh.

Somhairle Buí Mac Domhnaill

Beathaisnéis
Breith	1505 (Féilire Ghréagóra)
Bás	1590 84/85 bliana d'aois Dún an Aenaighe
Gníomhaíocht
Gairm	saighdiúir
Teaghlach
Céile	Máire Ní Néill
Páiste	Randal MacDonnell, Céad Iarla Aontroma, Aonghus Mac Domhnaill, iníon anaithnid Nic Dhomhnaill, Sir Seumas Mac Somhairle Mac Domhnaill, Alastar Mac Domhnaill, Áine Nic Dhomhnaill
Athair	Alexander MacDonald, 5th of Dunnyveg (en)   agus Katherine MacDonnell
Siblín	Colla Mac Domhnaill

An Saighdiúir

Chaith sé a óige idir Íle agus Glinne Aontroma. Cailleadh Alastair Carach i 1538 agus tháinig an mac ba shine, Séamas Íleach, i gcomharbacht air. Fuair Somhairle Buí seilbh ar thailte sna Glinne. Tar éis briseadh a airm i gCath Ghleann Seasc i 1565 maraíodh Séamas Íleach agus thóg Ó Néill ina phríosúnach é agus coinníodh i dTír Eoghain é gur maraíodh Ó Néill i mBun Abhann Doinne i 1567. Ceaptar go raibh Somhairle Buí i gcomhcheilg go rúnda lena dheartháir Alastair Óg Mac Domhnaill agus na Sasanaigh chun Ó Néill a mharú.

An Taoiseach

Nuair a d'fhill Somhairle ar a mhuintir ghabh sé ceannas ar thailte an teaghlaigh in Éirinn. In ainneoin ionsaithe Shasana ar na Glinne d'éirigh le Somhairle greim daingean a choinneáil ar a chuid tailte, agus ceantar an Rúta a bhaint de Mhic Uilín agus seilbh a ghlacadh air.

Banríon Shasana, Eilís I

I ndeireadh a shaoil, tar éis bhás a mhná, agus nuair a bhí radharc na súl ag teip air, rinne Somhairle síocháin le Sasana. Gheall sé dílseacht do Bhanríon Shasana, Eilís I, agus ghéill Sasana an Rúta agus cuid mhór de na Glinne air.

Iarla Aontroma

Nuair a cailleadh Somhairle i 1590 d'fhág sé a bheirt mhac Séamas agus Raghnali seilbh go láidir ar a gcuid tailte. Bronnadh teideal ríoga ar Raghnal nuair a tháinig Séamas i gcumhacht i Sasana agus rinne sé Iarla Aontroma de.