An Chóisis

Ceann de theangacha oifigiúla na hAfraice Theas is ea an teanga Xhosa nó an Chóisis. Tá sí ó dhúchas ag 7.9 milliúin duine, thart ar 18% de dhaonra na tíre sin. Ceann de na teangacha Bantúcha í, ach fuair sí na smeach-chonsain ar iasacht ó na teangacha Khoisan, nach bhfuil gaolmhar léi. Tá consan den chineál seo i dtús ainm na teanga féin: [kǁʰoːsa]. Cosúil lena lán teangacha Bantúcha eile, is teanga thonúil í an teanga Xhosa, is é sin, is féidir athchiall an fhocail a chur in iúl trí mhalairt ton a chur leis. Baineann sí leis an bhfoghrúpa Bantúch ar a dtugtar Nguni, agus í intuigthe ag cainteoirí na dteangacha Nguni eile, cosúil leis an tSúlúis, an teanga Swati agus an teanga Ndebele Thuaidh.

An Chóisis

isiXhosa agus IsiXhosa
Cineál	teanga nádúrtha agus teanga bheo
Úsáid
Cainteoirí dúchais	8,177,300 (2011)
Á labhairt	Western Cape (en) agus Eastern Cape (en)
Dúchasach do	Xhosa people (en) , Quthing District (en) , Qacha's Nek District (en) , Eastern Cape (en) , an Saorstát Oráisteach, Rinn Thuaidh, KwaZulu-Natal agus Pondoland (en)
Stáit	an Afraic Theas, an tSiombáib agus Leosóta
Aicmiú teangeolaíoch
teanga dhaonna teangacha Nígir-Congó teangacha Atlantach-Congó teangacha Volta-Congó teangacha Benue-Congó teangacha Bantóideacha teangacha Bantóideacha Deisceartacha teangacha Bantúcha teangacha Bantúcha Oirthearacha Southern Bantu (en) Nguni (en)
Tréithe
Córas scríbhneoireachta	aibítir Laidineach
Institiúid caighdeánaithe	Pan South African Language Board (en)
Cóid
ISO 639-1	xh
ISO 639-2	xho
ISO 639-3	xho
Glottolog	xhos1239
Linguasphere	99-AUT-fa
Ethnologue	xho
ASCL	9237
IETF	xh

Le bheith beacht, ní thagraíonn an focal sin Xhosa don teanga amháin ach do lucht a labhartha freisin. Úsáideann an teanga Xhosa le córas réimíreanna le cur in iúl cé acu atá i gceist: ciallaíonn amaXhosa lucht labhartha na teanga, ach is í isiXhosa ainm na teanga féin. Cuid é seo den chóras aicmiúcháin a bhfuil a leithéid le fáil sna teangacha Bantúcha go léir.

Tháinig an chéad aistriúchán Bíobla i gcló as Xhosa sa bhliain 1859, agus ó sin i leith, d'fhorbair litríocht bheo nua-aimseartha sa teanga. Mar sin féin, is féidir a rá nach bhfuil mórán measa ag lucht a labhartha féin uirthi inniu, nó i laethanta na cinedheighilte, chuaigh na húdaráis i dtuilleamaí na dteangacha dúchasacha leis an mBéarla, an saol mór agus an t-ardoideachas a choinneáil as aice láimhe na nGormach. Inniu, is fearr le lucht labhartha na teanga Xhosa an t-ardoideachas a tharraingt orthu trí mheán an Bhéarla.

Cainteoirí aithnidiúla dúchais iad Nelson Mandela agus Miriam Makeba.