Andrej Hlinka
Sagart Caitliceach Slóvacach, iriseoir, baincéir agus polaiteoir ab ea Andrej Hlinka (27 Meán Fómhair 1864 - 16 Lúnasa 1938), duine de na gníomhaithe poiblí Slóvacacha ba thábhachtaí sa tSeicslóvaic roimh an Dara Cogadh Domhanda. Bhí sé ina cheannaire ar Hlinkova slovenská ľudová strana (Páirtí an Phobail Shlóvacaigh de Hlinka) (ó 1913), Seomairlín an Phápa (Iodáilis:Cameriere Segreti di spada e cappa) ó 1924, prótanótaire insealbhaithe an Phápa (Laidin:protonotarius apostolicus) (ó 1927), ina bhall de Thionól Náisiúnta na Seicslóvaice (an pharlaimint), agus ina chathaoirleach ar Chomhaltacht Naomh Vojtech (eagraíocht foilseacháin reiligiúnach)
  | |
| Beathaisnéis | |
|---|---|
| Breith | 27 Meán Fómhair 1864 Ružomberok (an Ostair-Ungáir) |
| Bás | 16 Lúnasa 1938 73 bliana d'aois Ružomberok (an Chéad Phoblacht Sheicslóvacach) |
Member of the Revolutionary National Assembly of Czechoslovakia (en)  | |
| | |
| Faisnéis phearsanta | |
| Reiligiún | An Eaglais Chaitliceach Rómhánach |
| Scoil a d'fhreastail sé/sí | Ján Francisci-Rimavský Gymnasium (en) |
| Gníomhaíocht | |
| Gairm | sagart Caitliceach, iriseoir, polaiteoir |
| Ball de pháirtí polaitíochta | Páirtí Phobal na Slóvaice (1913–) Slovak National Party (en) (1901–1913)Catholic People's Party (Hungary) (en) (–1901) |
| Teangacha | An tSlóvaicis |
Gradam a fuarthas | |
 | |
Saol
cuir in eagarRugadh Hlinka i Černová (inniu mar chuid de chathair Ružomberok) i gContae Liptov i Ríocht na hUngáire (an tSlóvaic inniu), bhain se céim amach sa diagacht ó Spišská Kapitula agus oirníodh ina shagart é in 1889. Rinne sé iarracht stádas sóisialta a pharóistigh a fheabhsú,, throid sé in aghaidh an alcólachais agus d’eagraigh sé léachtaí oideachasúla agus léirithe amharclainne. Bhunaigh sé cumainn bhainc chreidmheasa agus bhia chun cabhrú le gnáthdhaoine agus scríobh sé lámhleabhar ar conas tuilleadh cabhrach a fháil.
Ina thuairimí polaitiúla bhí sé ina chosantóir láidir ar eitic Chaitliceach i gcoinne gach claonadh dí-eaglaisthe a bhain le liobrálachas eacnamaíoch agus polaitiúil Ríocht na hUngáire ag deireadh an 19ú agus tús an 20ú haois. Bhí an seasamh seo cosúil le seasamh an Ungáiris Katolikus Néppárt (Páirtí an Phobail Chaitlicigh), faoi stiúir an Cunta Zichy, agus mar sin ghlac Hlinka ballraíocht sa pháirtí agus bhí sé ina ghníomhaí ann. Mar sin féin, de réir mar a rinne an páirtí neamhaird ar éilimh na Slóvacach d’fhág Hlinka agus in éineacht le František bhunaigh sé an Skyčák Páirtí an Phobail sa tSlóvaic.Ina thuairimí polaitiúla bhí sé ina chosantóir láidir ar eitic Chaitliceach i gcoinne gach claonadh díláraithe a bhain le liobrálachas eacnamaíoch agus polaitiúil Ríocht na hUngáire ag deireadh an 19ú agus tús an 20ú haois. Bhí an seasamh seo cosúil le seasamh an Ungáiris Katolikus Néppárt (Páirtí an Phobail Chaitlicigh), faoi stiúir Count Zichy, agus mar sin tháinig Hlinka mar ghníomhaí an pháirtí seo. Mar sin féin, de réir mar a rinne an páirtí neamhaird ar éilimh na Slóvaice d’fhág Hlinka agus in éineacht le František bhunaigh Skyčák Páirtí an Phobail Shlóvacaigh.
Bhí an-tóir air mar gheall ar a ghníomhaíochtaí sóisialta. Sa bhliain 1905, toghadh é ina mhinistir i Ružomberok i gcoinne mhianta a easpag Ungárach Alexander Párvy. I dtoghcháin pharlaiminte na hUngáire i 1906, thacaigh sé le hiarrthóir na Slóvacach Vavro Šrobár agus bhí sé i bhfabhar ghluaiseacht náisiúnta na Slóvaice. Léirigh ordlathas na heaglaise a mhíshásamh lena ghníomhaíochtaí, agus cuireadh ar fionraí é mar shagart. Ar 27 Meitheamh, 1906, cuireadh i bpríosún é agus ciontaíodh é ina dhiaidh sin as ceannairc. Chuor Andrej Hlinka, chuige airgead a bhailiú chun séipéal nua a thógáil i Černová i bparóiste na Slóvaice Ružomberok (Rózsahegy). Bhailigh muintir na háite 80,000 coróin, agus fuair na bailiúcháin mion-síntiúis ó Shlóvacaigh-Meiriceánacha freisin. Cuireadh tús leis an tógáil i mí Aibreáin 1907 agus faoin bhfómhar, bhí an séipéal réidh le haghaidh coisricthe. Le linn do Hlinka bheith ar fionraí agus ag fanacht lena ligean isteach sa phríosún, d’ordaigh an tEaspag Sándor Párvy eaglais a choisreacan in Černová, ag sagairt a labhair an Ungáiris. Chuir an daonra áitiúil agóidí agus frithbheartaíocht ar siúl ina aghaidh agus lean sléacht Černová ina dhiaidh sin, a tharraing aird idirnáisiúnta ar staid mhionlach na Slóvaice i Ríocht na hUngáire.
Sa phríosún, threoraigh Hlinka aistriúchán an tSean-Tiomna go dtí an tSlóvaicis. D’oibrigh a chairde ar a athshlánú agus rinne Hlinka gearán faoina fhionraí don Suí Naofa, agus sa deireadh, bhuaigh sé an cás i gcoinne an easpaig. Sa bhliain 1907, bhunaigh sé an Ľudová banka (Gaeilge:Banc an Phobail) agus ceapadh é ina chathaoirleach ar an bhord trí bliana ina dhiaidh sin.
Scaradh Páirtí an Phobail Shlóvacaigh (Slóvaicis:Hlinkova slovenská ľudová strana) ón Pháirtí Náisiúnta na Slóvaice (Slóvaicis: Slovenská národná strana) i 1913. Ceapadh Hlinka mar chathaoirleach an pháirtí agus d’fhan sé sa phost seo an chuid eile dá shaol.
Ag deireadh an Chéad Chogadh Domhanda, chuir Hlinka go mór le cruthú na Seicslóvaice. Ar chruinniú rúnda Pháirtí Náisiúnta na Slóvaice an 24 Bealtaine 1918, ghlac sé seasamh soiléir agus chuir sé deireadh le plé fada ar rannpháirtithe neamhdhearbhaithe "Tisíc let staré manželství s Maďary se pokazí. Musíme se rozvést." (Gaeilge: Tá pósadh míle bliain d’aois leis na hUngáraigh ag cliseadh. Tá colscaradh ag teastáil uainn.) Ghlac sé ballraíocht i gComhairle Náisiúnta na Slóvaice (Slóvaicis:Slovenská národná rada (SNR)) agus shínigh se Forógra Mhairtin (Slóvaicis: Martinská deklarácia), a mhol aontas polaitiúil le náisiún na Seice. I dtréimhse luath na Seicslóvaice, nuair ab fhearr fós le cuid d’ordlathas na hEaglaise Ríocht na hUngáire, rinne sé stocaireacht dhian ar son an stáit nua.
Go tapa, bhí Hlinka díomách mar gheall ar mhodhanna neamhdaonlathacha a iar-chomhghleacaí Vavro Šrobár (Aire-Lánchumhachtach do ghnóthaí na Slóvaice), a leithéid agus roinnt gníomhartha frith-reiligiúnacha agus seasamh neamhchothrom na Slóvaice. Rinne sé gearán leis an bPríomh-Aire agus thug sé rabhadh dó go n-ardódh sé na fadhbanna seo chuig Chomhdháil Síochána Pháras. Chreid Hlinka go bhféadfaí na fadhbanna a réiteach ar bhonn Chomhaontú Pittsburgh a gheall féinriail na Slóvaice laistigh den tSeicslóvaic. An 28 Lúnasa 1918, thaistil sé go Páras faoi thionchar František Jehlička, a raibh iontaobhas dall ag Hlinka as. Ansin dháil Hlinka meabhrán faoin tSlóvaic ar iriseoirí agus taidhleoirí ach theip air bualadh le príomhchinnteoirí. Gabhadh Hlinka, a tháinig ar phas a d’eisigh an Pholainn do dhuine ar a dtugtar “Josef Berger”, agus dhíbir póilíní na Fraince é as Páras. D’fhéadfadh an teagmhas seo damáiste a dhéanamh do leasanna na Seicslóvaice ag an gcomhdháil agus d’íomhá lucht neamhspleáchais na Slóvaice. Seachas Hlinka, d’fhan na rannpháirtithe go léir thar lear agus d’oibrigh siad ina dhiaidh sin ar son na hUngáire Móire. Rinne fiú Páirtí Daon-Phoblacht na Slóvaice é féin a scaradh ó ghníomhartha a gceannaire. Cuireadh Hlinka i bpríosún agus leithlisithe go polaitiúil agus teorannaíodh cumas Pháirtí an Phobail Shlóvacaigh.
Beag beann ar an mbotún, bhí tóir i gcónaí ar Hlinka i measc vótálaithe Pháirtí an Phobail Shlóvacaigh. In Aibreán 1920, toghadh é chuig Parlaimint na Seicslóvaice agus scaoileadh saor ón bpríosún é. Ina dhiaidh sin, threoraigh sé an streachailt ar son na déabhlóide agus aitheantas a thabhairt do náisiún neamhspleách Slóvaice ar feadh beagnach 20 bliain. Bhí a spreagadh bunaithe ar bhoinn reiligiúnacha agus teanga, cé gur ghlac sé leis an smaoineamh faoi náisiún polaitiúil coiteann na Seicslóvaice ach chreid sé gur bhagairt mhór í do leasanna na Slóvaice agus dá bhféiniúlacht náisiúnta agus chultúrtha; ("Táimid ar son stát coiteann na Seice agus na Slóvaice, ach táimid chun indibhidiúlacht náisiúnta an dá chomhnáisiún a chur i bhfeidhm. ")
Bhí cáil ar Hlinka mar gheall ar a mhealltacht, a mheon, a cheanndánacht agus a theanga ghéar. De bharr na gcáilíochtaí céanna bhí sé ina chomhpháirtí deacair don chaibidlíocht. Mhaslaíodh Hlinka a chuid comhraic go rialta agus cáineadh go minic é as a bheith mímhúinte. Mar gheall ar an easpa ardoideachais bhí meas neamhchriticiúil aige ar chuid dá lucht oibre amhrasacha. Ba é seo fíor ach go háirithe i gcás Vojtech Tuka a bhain an bonn de leasanna an pháirtí arís agus arís eile, ach a bhí in ann muinín Hlinka a choimeád beag beann ar fhrithbheartaíocht Pháirtí an Phobail Shlóvacaigh.
Ag deireadh a shaoil, bhí Hlinka níos mó ina siombail bheo den pháirtí ná mar de lucht cnuas déanta beartas. Sna 1930idí, de réir a chéile bhog an páirtí níos gaire do smaointe polaitiúla údarásacha agus neamhdhaonlathacha. Bhí ag Hlinka le réimis údarásacha mar an Phortaingéil faoi Shalazar nó an Ostair faoi Dhollfuss, an dá stát ina raibh ról lárnach ag an chleir Chaitleach. Le linn na mblianta deireanacha dá shaol, bhí a pháirtí roinnte go hinmheánach ina dhá leath - na coimeádaithe faoi stiúir an tsagairt Chaitlicigh Jozef Tiso agus na radacaigh, baill óga míshásta den chuid is mó. Rinne Hlinka iarracht iad a chothromú agus ar chúiseanna oirbheartaíochta thacaigh sé leo gach re seach. Bhí Hlinka, nár thuig polasaí eachtrach riamh, i bhfabhar comhoibrithe le Konrad Henlein agus János Esterházy. I mí Feabhra 1938, dhiúltaigh sé comhoibriú níos dlúithe le páirtithe mionlaigh na Gearmáine, cháin sé géarleanúint na gCríostaithe sa Ghearmáin agus dhearbhaigh sé gur “beithíoch cultúrtha” é Hilter, d'ainneoin an bá a mhaítear a bhí aige leis.