Aodh Buí Mac Cruitín

Aodh Buí Mac Cruitín
Beathaisnéis
Breith	1680
Bás	1755 ; 74/75 bliana d'aois
Faisnéis phearsanta
Idé-eolaíocht pholaitíochta	Seacaibíteachas
Gníomhaíocht
Gairm	file

File, teagascóir agus saighdiúir ab ea Aodh Buí Mac Cruitín (c.1680–1755).^[1] Bhí Mac Cruitín ar dhuine de na filí ba bhisiúla ó Chontae an Chláir a scríobh i rith an 18ú céad, cé gur chaith sé tréimhsí i mBaile Átha Cliath agus ar mhór-roinn na hEorpa.

Beathaisnéis

I gCill Mhic Creiche in aice le Lios Ceannúir, in iarthar an Chláir, a rugadh é. Ba de shliocht teaghlach fileata as Thuamhain Mac Cruitín. Conchubhar Óg ab ainm dá athair. Bhí a mhuintir ina n-ollúna le seanchas ag na Brianaigh, príomhtheaghlach an Chláir, leis na cianta. D’fhoghlaim sé Béarla agus Gaeilge óna athair agus bhí ar scoil ag a fhear gaoil, Aindrias Mac Cruitín, agus bhí in ann Laidin a léamh. Dhealródh an scéal gur chaith sé tamall i gCiarraí agus é ina ógfhear. Phós Aodh agus bhí beirt iníonacha aige.

D’aistrigh sé go Baile Átha Cliath tuairim 1713 agus chaith deich mbliana ann. Bhí sé ina bhall den ghrúpa arbh iad an triúr ba thábhachtaí díobh Tadhg Ó Neachtain, Risteárd Tuibear, agus Aodh féin; is dóigh gurbh é an scoláire ba mhó orthu é; ‘an crann os coill’ an cur síos air i ndán Thaidhg (‘Sloinfead scothadh na Gaoidheilge grinn’)

Chum Aodh Buí idir dhánta siollacha do phátrúin, amhráin pholaitiúla do phobal níos leithne, agus dornán aistí ar théamaí pearsanta I measc baill eile dá theaghlach bhí an ceoltóir, Gilla Duibin Mac Cruitín (d’éag 1405), agus na filí Aindrias Mac Cruitín (c.1650-c.1738) agus Séamus Mac Cruitín (1815-1870).

Dánta

A Cholainn Chorra
Marbhna Thiarna an Chláir
Daoithe an Éithigh
Do Mheathadar Gaeil
Cuir Srian led Ghrá
Beannaigh an Bárc
Tabhair Foscadh Dom
Fada do Léan a Leabharáin
An Cuireat
A Bhanba is Feasach Dom do Scéala
Ar Chlann Tomáis
Dá nDearbhadh Bean
Barántas Aodha Bhuí
Glaisbhirt Chúipid
Do Thadhg Mac Conmara
Aodh Bhuí i bhFlóndras
Tréigid bhur dTromshuan
Aisling na dTrí Ré

Féach freisin

Tagairtí

Aodh Buí Mac Cruitín, curtha in eagar ag Vincent Morley, Field Day Publications, 2012, x + 133 lgh.
Éire agus Cúis na Seacaibíteach, 1685-1766: Ceangal Marfach, lch. 137, 151, 152, 154, 162, 163, 250, 260, 261, Éamonn Ó Ciardha, Four Courts Press, 2001, 2004.

↑ Diarmuid Breathnach agus Máire Ní Mhurchú. “MAC CRUITÍN, Aodh Buí (c.1680–1755) | ainm.ie” (ga). An Bunachar Náisiúnta Beathaisnéisí Gaeilge (Ainm.ie). Dáta rochtana: 2024-02-19.

Naisc sheachtracha

[Ainm-1] Diarmuid Breathnach agus Máire Ní Mhurchú. “MAC CRUITÍN, Aodh Buí (c.1680–1755) | ainm.ie” (ga). An Bunachar Náisiúnta Beathaisnéisí Gaeilge (Ainm.ie). Dáta rochtana: 2024-02-19.

[1]