Banseanchas

Is cnuasach na meánaoise é An Banshenchas de dhánta a thugann insintí gearra faoi mhná iomráiteacha le fáil i seanscéalta na nGael.

Murab ionann is cuid mhór de luathlitríocht na Gaeilge, is féidir An Banshenchas a lua le húdar agus dáta ar leith. Deir an réamhrá gur chum Gilla Mo Dutu Úa Caiside, as Ard Brecáin i gContae na Mí, an saothar i 1147.

Ábhair

Tá bunús stairiúil ag an An mBanshenchas, agus tosaíonn sé le hÉabha agus mná eile an tSean-Tiomna, leanann le mná seanscéalach i Miotaseolaíocht na nGael anáil is Éadaoin and Eimhear, agus críochnaíonn le pearsana sách stairiúla, ina measc roinnt mná de ríshliocht Gael-Lochlannach.

Is gearr iad na dánta, cúpla líne ar a mhéad. Seo sampla maidir le roinnt luathphearsana bíobalta:

Meán-Ghaeilge	Nua-Ghaeilge
Adam. Seth. Sili caid Cain. cétchethror fer silta slúaig. Eua Olla Pib is Pithib sin bithin búain. ro chlandsat claind sírfind sochraig ria ndilind dochraig iar n-úair. Eua oenben Adaim adbail. Olla setig Séith cen locht. Píb ainm do mnai Cain chintaig sin rasin nir imgaib olc. Pithib ben Sili na solud gili na cobur a corp.	Adám, Séat, Sili cáidhagus Cáin ceathrar síolta slua. Eve, Olla, Pib agus Pithib sin sa bhith buan a rug clann shíorfhionn, sochrach roimh An Díle, dochrach iar n-uair. Éabha aonbhean Adám ábhal. Olla céile Séat gan locht. Pib ainm do bhean Cháin chiontaigh. Níor éalaigh sí olc. Pithib bean Sili an tsola. Níos gile ná cúr a corp.

Agus sampla eile maidir le roinnt ban seanscéalacha na hÉireann:

Meán-Ghaeilge	Nua-Ghaeilge
Ben Echach Aireman Étain. Ésa a ingen olc a hord. ainm uathi for uachtur inaid. cairdes tria chinaid ra chorb. Mess Buachalla ingen Ésa. tria thindrem bésa bad borb. Mathair Conairi Móir moltair. Mes Buachalla maith in mind ua da hathair siur da mathair úa d'Étaín fathaig ind find.	Bean Eochada Airemhan Éadaoin Easa a hiníon, olc a hord. Ainm uaithi air uachtar- ionad, caidreamh a cionta re chorbadh. Meas Buachalla iníon Easa. Trína tinreamh bhíodh maraí borb. ...

Tá eolas ar chuid de na scéalta a bhuí le foinsí eile, amhail is an Leabhar Gheineasas, Tochmharc Éadaoine, agus foinsí eile gan iomrá. Tá roinnt phearsana ann sa Bhanseanchas nach bhfuil inniu ach ainmneacha a thugann le fios go raibh scéalta anois fadchaillte ann, ach a bhí ar eolas ag an Caisideach agus a chomhaoiseacha.

Lámhscríbhinní

Tá An Banseanchas le fáil sa Leabhar Laighneach, Leabhar Uí Mháine, Leabhar Mór Leacáin agus lámhscríbhinní eile (cf. Dobbs). Maraon le dánta an dinnseanchais, tá dánta an banseanchais in éineacht le tráchtas próis, is dócha scríofa beagán níos faide anonn.

Foinsí

• Muireann Ní Bhrolcháin, "The Manuscript Tradition of the Banshenchas." Ériu. Vol. XXXIII (1982).
• The "Banshenchas" the Ui Neill queens of Tara, Anne Connon, in Seanchas:Studies in Early and Medieval Irish Archaeology, History and Literature in Honour of Francis John Byrne, eag. Alfred P. Smyth, ll. 98–108, Four Courts Press, Baile Átha Cliath, 2000
• A Prosopography of the Early Queens of Tara, Anne Connon, in The Kingship and Landscape of Tara, eag. Edel Bhreathnach, ll. 225–360, Four Courts Press, Baile Átha Cliath, 2005
• Banshenchas ar maryjones.us
• The Ban-Shenchus le Maragert E. Dobbs, Cuid I, Cuid II, Innéacs