Briathar-Ainmní-Cuspóir
Sa tíopeolaíocht teangeolaíochta, is éard is teanga briathar-ainmní-cuspóir nó BAC (Béarla: verb-subject-object, nó VSO) ann ná teanga ina gcuirtear na heilimintí san ord seo i bhformhór na n-abairtí, mar a dhéantar i nGaeilge: “Itheann (briathar) Caoimhín (ainmní) arán (cuspóir)”. Seo é an tríú hord focal is coitianta i measc teangacha an domhain,[1] i ndiaidh ACB (mar atá san Hiondúis agus sa tSeapáinis) agus ABC (mar atá sa Bhéarla agus sa Mandairínis).
I measc na bhfinte teangacha a úsáideann an t-ord BAC tá:
- teangacha Ceilteacha na nOileán (Gaeilge, Gaeilge na hAlban, Manainnis, Breatnais, Coirnis, agus Briotáinis)
- na teangacha Afra-Áiseacha (m.sh. teangacha na mBeirbeireach, Aisiris, Éigiptis, Araibis, Eabhrais an Bhíobla, agus Aetóipis)
- na teangacha Astrainéiseacha (m.sh. Tagálaigis, Seabúáinis, Pangasaíneánais, Pampaingis, Haváis, Maorais, agus Tongais).
- na teangacha Séiliseacha
- go leor teangacha Méisimheiriceánacha, mar shampla na teangacha Máigheacha agus teangacha Ótamacha
- go leor teangacha Néaltacha ( Nandi agus Maasai san áireamh )
Tá ord focal sách saor i go leor teangacha, mar shampla sa Ghréigis, agus tá BAC ar cheann de na hoird a fheictear iontu. I dteangacha eile, mar shampla Spáinnis agus Rómáinis, is féidir an t-ainmní agus an briathar a aisiompú, ach is é ABC an príomhord focal agus an t-ord is coitianta, agus dá bharr sin rangaítear iad mar theangacha ABC.
Teangacha cuir in eagar
Teangacha Seimíteacha cuir in eagar
Úsáidtear an t-ord BAC san Araibis Chaighdeánach:
يَقْرَأُ ٱلْمُدَرِّسُ ٱلْكِتابَ yaqraʼu l-mudarrisu l-kitāba léann an múinteoir an leabhar briathar ainmní cuspóir
Mar an gcéanna in Eabhrais an Bhíobla, mar a fhaightear in Geineasas 1:1 agus i go leor véarsaí eile sa Sean-Tiomna:
בָּרָא אֱלֹהִים אֵת הַשָּׁמַיִם Bara Elohim et ha-shamayim... Chruthaigh Dia neamh briathar ainmní cuspóir
Teangacha Ceilteacha cuir in eagar
Sa Bhreatnais, úsáidtear briathra simplí in aimsirí áirithe, agus cuirtear na briathra seo ag tús na habairte. Mar shampla, san aimsir chaite:
Siaradodd Aled y Gymraeg Labhair Aled an Bhreatnais briathar ainmní cuspóir
In aimsirí eile, baintear úsáid as an mbriathar bod (“bí”), ansin an t-ainmní, ainm briathartha, agus aon chuspóir atá ann. Mar shampla, san aimsir láithreach:
Mae Aled yn siarad y Gymraeg Tá Aled ag labhairt na Breatnaise briathar ainmní ainm briathartha cuspóir
Ar ndóigh, is é BAC an príomhord focal sa Ghaeilge:
Itheann Caoimhín arán briathar ainmní cuspóir
Fiú i gceisteanna, úsáidtear an t-ord céanna, agus mír cheisteach ar dtús:
An itheann tú arán? mír briathar ainmní cuspóir
Tá an scéal níos casta sa Bhriotáinis. Meastar gurb é BAC an t-ord bunúsach sa teanga, ach ar an gcéad spléachadh is é SVO an t-ord is coitianta. Tarlaíonn sé seo mar thoradh ar phróiseas comhréire ina dtugtar an t-ainmní chun tosaigh, rud atá an-choitianta sna teangacha Ceilteacha. Tharla forbairt cosúil leis seo sa Mheán-Bhreatnais liteartha, ach níor mhair sé go dtí teanga an lae inniu.