Karl Marx
Fealsamh, eacnamaí, staraí, socheolaí, teoiricí is iriseoir ab ea Karl Heinrich Marx (Trier, 5 bealtaine, 1818 - Londain, 14 Márta 1883).
Saol
cuir in eagarAn cúigiú lá de mhí na bealthaine, 1818, is ea a rugadh Marx. Ba as Trier, sa nGearmáin, é féin agus a mhuintir. Muintir ghiúdach le seanchleachtadh ag obair mar Raibithe na háite b'iad, cé gur aindiachaí a bhí ann féin. Chuaigh sé go dtí Ollscoil Bonn ag déanamh ar an bhfealsúnacht agus ar an litríocht i ndeireadh fómhair 1835, agus é seacht mbliana déag d'aois. Ach ghlac sé le mian a athair agus dhein sé staidéar ar dlí. Chuaigh sé le Club Filíochta na hOllscoile, grúpa lán le radacaigh le coimhéad na bpóilíos curtha air. Chomh maith leis sin, ba bhall é de chumann óil an Chlub Tábhairne Trier (Landsmannschaft der Treveraner). LeasUachtarán an chlub ab ea é leis.
I gceann atha, d'éirigh a chuid torthaí acadúla níos measa le linn a shaol i mBonn agus d'aistrigh sé go hOllscoil Humboldt na Beirlíne chun atmaisféar níos acadúla a fháilt.
Bhí sé dalta le Jenny von Westphalen i dTrier sa mbliain 1836. Phós siad seacht mbliana ina dhiaidh sin i Meitheamh na bliana 1843, i mBad Kreuznach.
Fuair athair Marx bás i mbealthaine 1838. Bhí gaol gairid ag Marx leis agus bhí an-mhaoithneachas aige ar sean-chuimhní a athar. San am thimpeall 1837 bhíodh sé ag scríobh ficsean is neamh-fhicsean. Scríobh sé gearrscéal grinn, Skorpion und Felix, Humoristischer Roman, agus é naoi mbliana déag, agus an dráma Oulanem dhá bhliain ina dhiaidh sin. Scríobh sé dánta grá do Jenny Marx leis, ach níor fhoilsíodh an saothar óg so le linn Marx a bheith beo. Tar éis tamall, d'éirigh sé as an bhfiscean agus phioc sé suas caitheamh aimsire eile. Béarla, Iodáilis, stair na healaíne agus aistriúcháin chlasacaigh an Laidin mar shamplaí.
D'aistrigh Marx go Köln in 1842. Thosaigh sé ag scríobh i nuachtáin radacaigh Rheinische Zeitung, agus fásadh spéis i gcúrsaí eacnamaíochta ansan. Stialladh Marx rialachas an eite dheas san Eoraip sa nuachtáin seo, chomh maith le daoine móra an liobrálachais agus daoine móra an sóisialachais san am san.
In 1843, ghlac sé post mar leas-eagrathóir an Deutsch-Französische Jahrbücher (Annáil Gearmáine-Francacha), nuachtán radacach nua i bPáras le Arnold Ruge. Mar sin, d'aistrigh sé a chónaí go Páras ag deireadh 1843, áit ar bhuail sé le Friedrich Engels i Lúnasa 1844. Scríobh Marx cúpla aiste don Jahrbücher, "Zur Kritik der Hegelschen Rechtsphilosophie" (Léirmheas Fealsúnacht Cheartais Hegel), agus Zur Judenfrage (Ar Cheist na nGiúdach). Ach ní raibh ach eagrán amháin foilsithe acu. Cuireadh cosc air sa nGearmáin agus níor chuirfeadh Ruge airgead in eagrán eile. Gan nuachtán, bhriseadh an cairdeas eatarthu, agus thosaigh Marx ag scríobh i nuachtáin eile, Vorwärts! (Ar Aghaidh !)
Dúnadh Vorwärts! in 1845, tar éis iarradh ó Rí na Prúise go rialtas na Fraince, agus cuireadh Marx amach as an tír. Chuaigh sé go dtí an Bhruiséil i mí Feabhra 1845 agus bhí air gealltanas a thabhairt. Gheall sé nach bhfoilseodh sé rud ar bith mar gheall ar polaitíocht na linne. In 1847 thosaigh sé féin agus Engels ag scríobh Manifest der Kommunistischen Partei, nó, "Forógra na gCummanach", agus foilsíodh é chéad-uair 21 Feabhra 1848. Bliain na Réabhlóidí an bhliain sin, agus bhí sé curtha fé ghabháil ag rialtas na Beilge de bhrí gur radacach badh é. D'éalaigh sé as an tír go dtí nua-phoblacht na Fraince.
In 1848 d'aistrigh sé cónaí ar ais go Köln i ndóchas go ngabhfadh an réabhlóid go dtí an Ghearmáin. Bhunaigh sé nuachtán eile ansan, an Neue Rheinische Zeitung. Tar éis gníomh an rialtais in aghaidh réabhlóide, dúnadh an nuachtán agus díbríodh aríst é. Chuaigh sé go Páras ach chuireadh amach é mar dáinséar politiciúil. Chuaigh sé go Londain mar áit dídine agus d'fhan sé sa chathair go dtí deireadh a shaoghail i Márta 1883.
Féach freisin
cuir in eagar
Tagairtí
cuir in eagar