Lá Bealtaine

Lá Bealtaine
Cineál	saoire phoiblí ; gnás
Lá	1 Bealtaine; an chéad Luan de mhí Bealtaine

Ceiliúrtar Féile na Bealtaine ar an 1 Bealtaine. Baineann Bealtaine — agus go áirithe Lá Bealtaine — le féilire ársa na hÉireann.^[1]

Síltear go mb’fhéidir go gciallaíonn an focal beal ‘solas geal’ agus is ionann an dara cuid den fhocal agus ‘tine’^[2]. Tá baint láidir idir an fhéile seo agus tinte i mbéaloideas na hÉireann.

Féilire

Bhí an bhliain roinnte ina dhá cuid — ó Shamhain go Bealtaine an geimhreadh, agus ó Bhealtaine go Samhain an samhradh agus an fómhar. B'iad Imbolg agus Lúnasa an dá fhéile mhóra eile, Imbolg ag tús an earraigh nuair a bhí an síol le cur agus Lúnasa nuair a thosaigh an fómhar mór.

Tine chnámh

Oíche Bhealtaine

Bhí an oíche dhraíochtúil.

Bhí an nath ann a bheith "idir dhá thine Bhealtaine"^[4]. Bhíodh dhá thine chnámh mar chuid de cheiliúradh na Bealtaine. Léimeadh lánúna óga thar an tine, thíomántaí na ba thairsti leis ar uairibh; thugtaí biorgadáin nó sméaróidí den tine abhaile leis an buaile agus an macha a bheannú.
Nuair a bhíonn duine a bhfuil Gaeilge aige/aici i bponc faoi rud éigin, is minic a déarfaidh sé/sí “tá mé idir dhá thine Bhealtaine faoi.” Go dtí céad bliain ó shin, bhíodh sé de nós ag daoine in áiteanna áirithe faoin tuath in Éirinn dhá thine mhóra a lasadh ar an lá seo agus na ba a thiomáint idir an dá thine seo lena gcosaint ar aicídí. De réir téacs ón deichiú haois darb ainm Sanas Chormaic, bhí nós ag na draoithe an rud céanna a dhéanamh le linn ré na bPágánach na céadta bliain roimhe sin.

Piseoga

Is iontach go deo an lear seanchais agus pisreog atá fúithi.^[5] Mar shampla, bhí piseoga gránna ann. Deirtear nach ceart bainne a thabhairt go duine Lá Bealtaine. Má thugann tú bainne go duine ní bheidh mórán ime agat "ar feadh na bliadhna".^[6]

Bhí nósanna deasa ar Lá Bealtaine chomh maith.

Chreideadh na cailíní go raibh de bhua ag drúcht Lá Bealtaine go ndéanfadh sé snó agus maise a chur ar d'aghaidh.

Feirmeoireacht

Is ar Lá Bealtaine a thosaíodh biaiste an bhuaile; thiomántaí na ba agus an stoc ó sheanláthair suas go dtí na sléibhte agus d'imíodh an chlann leo don samhradh le féaránach a bheith ag an stoc ar na sléibhte fad a bhí féar don gheimhreadh ag fás timpeall an tseantí.

Thar lear

Ó Shasana a tháinig nós an "Maypole", nó rince timpeall ar phola maisithe le bláthanna. Ach bhí an nós forleathan i gCiarraí agus i gCorcaigh, a scríobh Ó Fiannachta. Théadh daoine timpeall na sráideanna le Maypole agus bhíodh rince acu os comhair na dtithe mar a bhíonn lá an dreoilín.

Tagairtí

↑ Féile na Bealtaine le Pádraig Ó Fiannachta, An Sagart, Earrach 1996
↑ bbc.co.uk (27 D.F. 2011). "Féilte na SeanGhael". Dáta rochtana: 4 Lúnasa 2018.
↑ "File:May Altar in Ireland.jpg - Wikimedia Commons". commons.wikimedia.org. Dáta rochtana: 2019-05-01.
↑ Dúchas.ie
↑ "Ná tabhair ainm ainmhí ar aon duine inniu, is ná caith amach uisce ar an tsráid – 30 pisreog Lá Bealtaine" (ga-IE). Tuairisc.ie (2024-05-01). Dáta rochtana: 2024-05-01.
↑ MOLSCÉAL (2019T02:06). "Piseoga Lá Bealtaine ó @duchas_ie". @MOLSCEAL. Dáta rochtana: 2019-05-01.

[1] Féile na Bealtaine le Pádraig Ó Fiannachta, An Sagart, Earrach 1996

[2] .co.uk (27 D.F. 2011). "Féilte na SeanGhael". Dáta rochtana: 4 Lúnasa 2018.

[3] "File:May Altar in Ireland.jpg - Wikimedia Commons". commons.wikimedia.org. Dáta rochtana: 2019-05-01.

[4] Dúchas.ie

[5] "Ná tabhair ainm ainmhí ar aon duine inniu, is ná caith amach uisce ar an tsráid – 30 pisreog Lá Bealtaine" (ga-IE). Tuairisc.ie (2024-05-01). Dáta rochtana: 2024-05-01.

[6] MOLSCÉAL (2019T02:06). "Piseoga Lá Bealtaine ó @duchas_ie". @MOLSCEAL. Dáta rochtana: 2019-05-01.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]