München

München
	Armas
	;
Aintiún	Solang der alte Peter
Mana	«Weltstadt mit Herz» ; «München mag Dich»
Ainmnithe in ómós	manach
Suíomh
	48° 08′ 15″ N, 11° 34′ 30″ E / 48.1375°N,11.575°E
Stát ceannasach	an Ghearmáin
Stát sa Ghearmáin	An Bhaváir
Regierungsbezirk	an Bhaváir Uachtarach
Príomhchathair de	An Bhaváir ; Munich (en) ; an Bhaváir Uachtarach
Daonra
Iomlán	1,512,491 (2022)
• Dlús	4,867.85 hab./km²
Tíreolaíocht
Achar dromchla	310.71 km²
Suite i nó in aice le limistéar uisce	Isar, Isar-Werkkanal (en) , Würm, Eisbach (en) , Auer Mühlbach (en) , Kleinhesseloher See (en) , Dreiseenplatte (en) , Kleine Isar (en) , Nymphenburg Canal (en) agus Schwabinger Bach (en)
Airde	519 m
Ar theorainn le	Gräfelfing ; Putzbrunn ; Haar ; Feldkirchen ; Unterhaching ; Pullach ; Grünwald ; Neuried ; Planegg ; Aschheim ; Ismaning ; Unterföhring ; Neubiberg ; Garching bei München ; Oberschleißheim ; Munich (en) (1880–); Dachau (en) (1938–); Fürstenfeldbruck (en) (1942–)
Sonraí stairiúla
Cruthú	1158
Eachtra thábhachtach	Cluichí Oilimpeacha an tSamhraidh 1972 (1972); Putsch an Halla Leanna (1923)
Éarlamh	Benno von Meißen
Eagraíocht pholaitiúil
• Lord mayor of Munich (en)	Dieter Reiter (2014–)
Eacnamaíocht
Buiséad	8,869,571,100 € (2023)
Aitheantóir tuairisciúil
Cód poist	80331–81929 agus 85540
Lonnaithe i gcrios ama	UTC+01:00 ; UTC+02:00
Glaochód	089
Cód NUTS	DE212
German regional key (en)	091620000000
German municipality key (en)	09162000
Eile
Suíomh gréasáin	stadt.muenchen.de…

Is í München (Minga i gcanúint na Baváire, Munich as Béarla) príomhchathair na Baváire, an ceann is faide ó dheas de stáit fheidearálacha na Gearmáine. Tá an chathair suite cois abhann an Isar, ar craobhacha í de chuid na Danóibe.

Tá tuairim is 1.35 milliún duine ina gcónaí i München, agus dá bharr sin, is í München an tríú cathair is mó sa Ghearmáin, tar éis Bheirlín agus Hamburg. Tá München suite 50 ciliméadar ó na hAlpa Baváracha sa Bhaváir Uachtarach, 520 méadar os cionn leibhéal na farraige.

Ailtireacht agus Bonneagar

Marienplatz agus an Neues Rathaus

Is é Marienplatz príomhchearnóg na cathrach. Is ann atá an foirgneamh cáiliúil, an Neues Rathaus (an Halla Baile Nua). Tá an Sean-Halla Baile (Altes Rathaus) ina sheasamh in aice leis. Tá trí gheata cathrach inniu ann, an Sendlinger Tor, an Isartor, agus an Karlstor in aice leis an gcearnóg mhór Karlsplatz (nó Stachus, mar a thugann muintir na háite uirthi). Tá Pálás Nymphenburg ar cheann de na seanfhoirgnimh is mó a tharraingíonn cuairteoirí go München, agus tá sé ar cheann de pháláis mhóra ríoga na hEorpa. Tá sé suite in iarthar na cathrach, i gceantar Neuhausen-Nymphenburg. Ba é an Prionsa Toghthóra (Kurfürst) Ferdinand Maria a thóg an pálás sa bhliain 1664, agus bhí sé ceaptha mar bhronntanas dá bhean chéile Adelheid, toisc go raibh sí díreach tar éis oidhre a bhreith dó.

Iompar

Chomh maith le tramanna agus busanna ar fud na cathrach, tá córas traenach ann, ar a dtugtar an "S-Bahn". Is é "Stadtbahn" is ciall leis an ngiorrúchán seo - "iarnród na cathrach". Téann an S-Bahn amach chuig na bruachbhailte, chomh maith le córas traenach faoi thalamh le sé líne, an "U-Bahn". Is é príomhstáisiún traenach München (nó an Hauptbahnhof) an dara stáisiún is mó sa Ghearmáin, tar éis stáisiún Frankfurt.

Tá aerfort mór ag an gcathair freisin, agus eitiltí ar fud an domhain ar fáil ann.

Bhí tuairt eitleáin i Flughafen München-Riem ar 6 Feabhra 1958; maraíodh cuid na foirne sacair Manchester United Football Club.

Spórt

An Olympiagelände

Is as München don chlub sacair FC Bayern München. Imríonn siad a gcuid cluichí san Allianz Arena. Imríodh cuid de na cluichí i gCorn an Domhain san Arena sa bhliain 2006.

Bhí na Cluichí Oilimpeacha ar siúl sa chathair sa bhliain 1972.^[1]^[2] Ar an 5/7 Meán Fómhair 1972, maraíodh 11 ó Iosrael ag na Cluichí Oilimpeacha. Fuair cúigear de chuid Black September agus póilín Gearmánach bás freisin.

Príomhalt: Sléacht München

Is áit tharraingteach do thurasóirí é an sráidbhaile Oilimpeach, an Olympiagelände nó an Olympiapark.

Naisc Sheachtracha

Tagairtí

↑ Mártan Ó Ciardha (1972). "I gcuideachta mo sheanchara Joe Sheáinín Ó Tuairisg a chonaic mé rás ‘fear an hata’" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2021-09-06.
↑ "An lá eile a fuair mé amach go raibh duine de na comharsana ina lúthchleasaí Oilimpeach" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2021-09-06.

[1] Mártan Ó Ciardha (1972). "I gcuideachta mo sheanchara Joe Sheáinín Ó Tuairisg a chonaic mé rás ‘fear an hata’" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2021-09-06.

[2] "An lá eile a fuair mé amach go raibh duine de na comharsana ina lúthchleasaí Oilimpeach" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2021-09-06.

[1]

[2]