Vicipéid

Aosú

(Athsheolta ó Dul in aois)

Is éard is aosú nó dul in aois[2] ann ná an próiseas aosaithe (Béarla: ageing nó aging).

Seanmháthair agus a gariníon
Seven pillars of aging[1]

Tagraíonn an téarma go príomha do dhaoine, go leor ainmhithe eile, agus fungais. Ach d'fhéadfadh baictéir, plandaí ilbhliantúla agus roinnt ainmhithe simplí a bheith neamhbhásmhar ó thaobh na bitheolaíochta de.[3] Sa chiall is leithne, is féidir le haosú tagairt a dhéanamh do chealla aonair laistigh d’orgánach a bhfuil deireadh leo ag deighilt, nó do dhaonra speicis (mar shampla aosú an phobail).[4]

Aosú i ndaoine

cuir in eagar

I ndaoine, is ionann aosú agus carnadh athruithe i ndaoine le himeacht ama agus féadann leis athruithe fisiceacha, síceolaíochta agus sóisialta a chuimsiú.[5] Tarlaíonn sraith athruithe don cholainn a mbíonn gaol acu le méadú mortlaíochta de réir mar a mhéadaíonn an aois.[6]

Bitheolaíocht

cuir in eagar

Léargas amháin ar an bpróiseas is ea teip na colainne oiriúnú d'athruithe sa chomhshaol (a mhéadaíonn go leanúnach). Sna teoiricí nua-aoiseacha ar an laghdú oiriúnachta seo, meastar gur de bharr earráidí i macasamhlú an ADN i gcilldeighilt agus/nó earráidí i dtáirgeadh próitéiní is einsímí ag na cealla a tharlaíonn sé. Camann na hearráidí seo mar thoradh ar athruithe san ábhar géiniteach de réir mar a théann indibhid in aois.[6]

Siomptóim

cuir in eagar

Méadaíonn aosú an baol a bhaineann le galair daonna cosúil le hailse, galar Alzheimer, diaibéiteas, galar cardashoithíoch, stróc agus go leor eile.[7][8] Is iomaí siomptóm atá ann: mar shampla, moilliú le haois (aga freagartha níos moille) agus díchuimhne. De réir mar a mhéadaíonn líon na mblianta, téann an cumas intinne in olcas. Tá lear suntasach de dhaoine atá os cionn ceithre scór lagaithe, a bheag nó a mhór,  ó thaobh cuimhne agus ábaltacht intinne.  D’fhéadfadh an figiúir a bheith idir 50% agus 60% acu.

Tá cailliúint shuntasach chuimhne agus cumas inchinne ag 90% de dhaoine atá os cionn 90 bliain d’aois, Agus tá cailliúint cumas inchinne agus intinne ar 100% de dhaoine a bhfuil an 100 caite amach acu.[9]

Féach freisin

cuir in eagar

Naisc sheachtracha

cuir in eagar

Tagairtí

cuir in eagar
  1. ↑ Brian K. Kennedy et al (2014-11-06). "Aging: a common driver of chronic diseases and a target for novel interventions". Cell 159 (4): 709–713. doi:10.1016/j.cell.2014.10.039. ISSN 0092-8674. PMID 25417146. PMC:4852871. 
  2. ↑ nó ag dul amach sna blianta,  ag teannadh amach sna blianta, ag éirí críonna. ag dul anonn sna blianta, éirí aosta, fáil sean, srl
  3. ↑ Smadent.com (2021). "Age Calculator". Smadent 2 (1). Dáta rochtana: Feb 12, 2021. 
  4. ↑ "Which Is the Most Significant Cause of Aging?" (December 2015). Antioxidants 4 (4): 793–810. doi:10.3390/antiox4040793. PMID 26783959. 
  5. ↑ "Women & ageing" (October 1997). The Indian Journal of Medical Research 106: 396–408. PMID 9361474. 
  6. ↑ 6.0 6.1 Hussey, Matt (2011). "Fréamh an Eolais" Coiscéim. 
  7. ↑ "Effect of aging on stem cells" (February 2017). World Journal of Experimental Medicine 7 (1): 1–10. doi:10.5493/wjem.v7.i1.1. PMID 28261550. 
  8. ↑ Renstrom (2020-03-02). “Is Aging a Disease?” (en). Slate Magazine. Dáta rochtana: 2022-01-16.
  9. ↑ Máirtín Ó Catháin (15 Feabhra 2024). "Dá mbeadh tarbh le coilleadh nó amhrán sean-nóis le casadh ag Joe Biden…" (ga-IE). Tuairisc.ie. Dáta rochtana: 2024-02-15.
  10. ↑ "Ageing Population - CSO - Central Statistics Office" (en). www.cso.ie. Dáta rochtana: 2024-01-24.
  11. ↑ "An Straitéis Náisiúnta um Aosú Dearfach" (ga). www.gov.ie (2013-04-30). Dáta rochtana: 2024-02-15.
  12. ↑ misa.ie (2024). "About Us – Mercer's Institute for Successful Ageing (MISA) (Institiúid Mercer um Aosú Bisiúil)" (en-IE). Dáta rochtana: 2024-02-15.
  13. ↑ "Ageing Well: Home". web.archive.org (2011-01-11). Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2011-01-11. Dáta rochtana: 2024-02-15.
  14. ↑ agefriendlyireland.ie (2024). "Our Age Friendly Journey" (en-IE). Dáta rochtana: 2024-02-15.
Aisghafa ó "https://ga.wikipedia.org/w/index.php?title=Aosú&oldid=1199743"