Tomás de Bhaldraithe
Scoláire aithnidiúil Gaeilge ba ea Tomás de Bhaldraithe (1916–1996).[1] Rugadh i Luimneach é, ach d'aistrigh a mhuintir go Baile Átha Cliath nuair a bhí sé cúig bliana déag. Is é an t-ainm a baisteadh air ó thús ná Thomas McDonagh Waldron, i ndilchuimhne ar Thomás Mac Donncha a básaíodh i ndiaidh dó Forógra na Cásca a shíniú, ach is faoin leagan Gaeilge dá ainm is fearr a aithnítear é.
| Ainm sa teanga dhúchais | (ga) Tomás Mac Donnchadha de Bhaldraithe  |
|---|---|
| Beathaisnéis | |
| Breith | 14 Nollaig 1916 Baile na Cora, Éire |
| Bás | 24 Aibreán 1996 79 bliana d'aois |
| Faisnéis phearsanta | |
| Scoil a d'fhreastail sé/sí | An Coláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath |
| Gníomhaíocht | |
| Gairm | foclóirí, teangeolaí |
| Teangacha | An Ghaeilge |
Síniú  | |
Is é an foclóir Béarla-Gaeilge is mó a thuill clú dó, agus é ar ceann de na clocha míle is mó i bpleanáil, i bhforbairt agus i gcaighdeánú na Gaeilge. Bhí an-tionchar ag an bhfoclóir seo ar an gcineál Gaeilge a chleachtann foghlaimeoirí na teanga. Fuair sé tacaíocht ó Éamon de Valera dá pholasaí i leith an cheartlitrithe, agus mar sin, d'éirigh leis buille mór a bhualadh in aghaidh an tseanlitrithe.
Sa bhliain 1960, rinneadh Ollamh le Nua-Ghaeilge de i gColáiste Ollscoile Bhaile Átha Cliath, agus chuir sé i dtoll le chéile cartlann mhór ábhair i gcanúintí na Gaeilge. Baineadh an-úsáid as an ábhar seo nuair a cuireadh an Foclóir Gaeilge-Béarla in eagar. Is le Niall Ó Dónaill a luaitear an foclóir sin, ach bhí an-lámh ag de Bhaldraithe san obair sin, mar eagarthóir comhairleach.
Bhunaigh de Bhaldraithe an chéad teanglann ollscoile in Éirinn, agus ní raibh a leithéid le fáil sa Bhreatain Mhór ach an oiread san am.
Bhí sé ina shaineolaí mór ar chanúintí Chonamara, agus d'fhoilsigh sé monagraf faoi Ghaeilge Cois Fharraige, arbh í teanga dhúchais Mháirtín Uí Chadhain í: Gaeilge Chois Fhairrge: Deilbhíocht. Déanta na fírinne, is féidir a fheiceáil ar a fhoclóir go raibh an chanúint sin aige thar aon chineál Gaeilge eile, nó i gcúpla áit, deir sé ar rinne nó níor rinne, in áit an ndearna nó ní dhearna an Chaighdeáin. Réitigh sé don chló leabhair ar nós Seanchas Thomáis Laighléis, ar leabhar dírbheathaisnéisiúil í le cainteoir dúchais ó Oirthear na Gaillimhe, nó Cín Lae Amhlaoibh, leagan giorraithe de dhialann cháiliúil Amhlaoibh Uí Shúilleabháin, atá oiriúnach do na gnáthléitheoirí.
Foinsí
cuir in eagarTomás de Bhaldraithe: Cuimhní Cairde, Proinsias Mac Aonghusa a chuir in eagar (An Clóchomhar, 1997)
Tagairtí
cuir in eagar- ↑ Diarmuid Breathnach agus Máire Ní Mhurchú. “DE BHALDRAITHE, Tomás Mac Donnchadha (1916–1996) | ainm.ie” (ga). An Bunachar Náisiúnta Beathaisnéisí Gaeilge (Ainm.ie). Dáta rochtana: 2024-02-19.