Tuamhain

Ríocht Ghaelach na meánaoise ba ea Tuamhain (i nGaeilge na linne seo "Tuamhain"), a bhí bainteach go geografach le Contae an Chláir agus Contae Luimnigh, chomh maith le codanna de Chontae Thiobraid Árann timpeall an Aonaigh agus a chúlchríoch, mar atá inniu ann. Tír dhúchais na nDál gCais ab ea an ríocht, cé go raibh Gaeil eile sa cheantar, amhail is Éile Eoghanachta, agus Lochlannaigh Luimnigh, fiú.

Tuamhain
Suíomh
Príomhchathair	Inis
Sonraí stairiúla
Cruthú	1118
Díscaoileadh	1543
Aitheantóir tuairisciúil

Claíomh Nuadha

Stair

Maidir le bunús na ríochta, ó thús mar chuid de chúige Mumhan, ní fios é go cruinn. Creidtear gur lonnaigh an Déise Mumhan ann ón 5ú go luath san 8ú haois, ag ionradh as an oirdheisceart, ag gabháil an cheantair ó Uí Fhiachrach Aidhne na gConnacht. Faoi dheiridh, d'éirigh an Dál gCais i gceannas na Mumhan go léir, agus na hEoghanachta ag dul i léig.

Airm Éireann

Ba é Brian Bóramha, Ardrí na hÉireann, agus mór le rá as ucht a gaiscí i gCath Chluain Tarbh, an té is cáiliúla san fheachtas seo.

Ceithre glúin agus trí Ardrí eile ina dhiaidh, níorbh ar chumas an Dáil gChais an Mhumhain go léir a choimeád leo féin, agus bunaíodh Tuadhmhmhain mar slánaonad as a thoil féin. Bunaíodh Tuamhain agus Deasumhan tar éis chliseadh Ríocht na Mumhan sa 12ú haois de bharr achrann idir Uí Bhriain agus Mhic Cárthaigh.

Idir lár an 12ú haois agus deireadh an 13ú haois, agus mórchuid na hÉireann faoi cheannas agus/nó lonnaíocht na Sasanach, tháinig Tuamhain faoi réimeas na nAngla-Éireannach. Lonnaigh sliocht de Clare i mBun Raite, fad is a rinne na sleachta de Buitléir agus Mhic Gearailt ruathair chomh maith.

Tar éis Chath an Dísirt, ámh, athbunaíodh Tuamhain mar ríocht, lena rialtóirí ag athshuí Luimneach laistigh dá rialachas.

Bhíodh sé ann laistigh de Thiarnas Angla-Normanach na hÉireann go dtí an 16ú haois. Níor ghéill ríshliocht Uí Briain do riail na Sasanach go dtí na 1540idí.

Féach freisin

• Cumann Merriman