Cúige Chonnacht

Tá Cúige Chonnacht nó Connachta in iarthar na hÉireann. Tá sé suite laistiar den tSionainn, an abhainn is mó sa tír. Tá lárphointe an chúige gar do Chnoc Mhuire, in oirthear Chontae Mhaigh Eo. Is é an Cnoc Maol Réidh (814m), i ndeisceart Chontae Mhaigh Eo, an sliabh is airde ann. Tá an t-oileán is mó sa tír, Acaill, ar an gcósta thiar. Nuair a bhí Cromail in Éirinn agus é ag díbirt na nGael siar, deirtear go ndúirt sé "go Connachta nó go hIfreann." Tá ceantair Gaeltachta i gContae na Gaillimhe agus i gContae Mhaigh Eo.

Cúige Chonnacht
Cúige Chonnacht (ga)
Suíomh
53.78°N 9.05°W / 53.78; -9.05
Stát ceannasach Éire
Daonra
Iomlán	542,547 (2011)
Tíreolaíocht
Achar dromchla	17,788 km²
Ar theorainn le	Cúige Laighean Cúige Mumhan Cúige Uladh
Aitheantóir tuairisciúil
Lonnaithe i gcrios ama	UTC±00:00

Contaetha

Contae	Cód	Achar	Daonra	Príomhbhaile
na Gaillimhe	G	6,149 km2	258,058	Gaillimh
Liatroma	LM	1,590 km2	32,044	Cora Droma Rúisc
Mhaigh Eo	MO	5,586 km2	130,507	Caisleán an Bharraigh
Ros Comáin	RN	2,548 km2	64,544	Ros Comáin
Shligigh	SO	1,838 km2	65,535	Sligeach

Stair

Luathstair

Lios an tSeagail, An Cheathrú Mhór, Contae Shligigh, agus tuama beag ina theannta, tuama 52, chun tosaigh

Tá fianaise ann go raibh ceantar na gConnacht lonnaithe ag daoine ársa go fada siar sa ré réamhstairiúil, a bhuí le suíomhanna amhail Achaidh Chéide, Cnoc na Riabh, Lios an tSeagail, An Cheathrú Chaol agus Ráth Cruachan. Cuireann déantáin, amhail is cloch an Tuair Rua agus cloch Chaisleán Stráinse, in úil, cibé a gcuspóir, torthaí na sochaithe seo agus a naisc le cultúr La Tène ar mhór-roinn na hEorpach.

De réir miotas níos déanaí, bhí na Fir Bholg i gceannas ar fud na hÉireann roimh theacht na Tuatha Dé Danann. Tar éis chliseadh na bhFear Bolg, chuir na Tuatha Dé Danann an ruaig orthu sa Connachta isteach.

Luathdhreamanna agus ríochtaí i nÉirinn, c. 800.

Le linn na ré réamh-stairiúla (c. 100 - 400 AD), bhí Contae an Chláir mar chuid den chúige agus glaodh Cóiced Ol nEchmacht air. Níor ríocht aontaithe a bhí ann, ach ina ionad sin bhí ann go leor tuath agus tríocha céad. I measc tuath mór, bhí (Maigh Seóla, Uí Maine, Aidhne agus Máenmaige), agus i measc tuath beag Gailenga, Corco Moga agus Senchineoil le stádas Déisi.

I measc dreamanna suntasacha, bhí a leanas:

• Conmaicne – cósta siar agus tuaisceart na Gaillimhe
• Dartraige – iarthuaisceart Liatroma
• Delbhna – deisceart Ros Comáin, agus timpeall Loch Coirib
• Fir Craibe – an Clár agus iardheisceart na Gaillimhe
• Fir Domnann – iarthar Mhaigh Eo
• Soghain – lár oirthear na Gaillimhe
• Auteini, Nagnatae, ainmnithe ag Tolamaes ina shaothar Geografaíocht den 2a haois AD

Faoin 5ú haois, bhí teaghlaigh tagtha in ionad na 'náisiúin' seo. Mar thoradh, feictear go raibh 'mac' agus 'ua' ann in ionad moccu (m.s. Muirchu moccu Machtheni) in ainmneacha pearsanta. Bhí ríthe amhail is Mac Cairthinn mac Coelboth (bás 446) agus Ailill Molt mac Nath Í (bás c. 482) aitheanta as a gclann (Uí Enechglaiss agus Uí Fiachrach faoi seach), ní as a dtreibh. Faoin mbliain 700, ní raibh moccu le feiceáil a thuilleadh.

I rith lár na 8ú haoise, tógadh ceantar an Chláir i dTuamhain isteach ag na Déisi Tuaiscirt. Seachas tréimhse céad bliain idir 1569 agus na 1660í, tá sé as sin amach mar chuid de chúige Mumhain.

Ba iad na Connachta an rítheaghlach is rathúla a tháinig chun cinn. Faoin mbliain 1050, bhí a dtionchar leathadh ó Ráth Cruachan i dtuaisceart |Ros Comáin amach go dtí Contae na Gaillimhe, Contae Mhaigh Eo, Contae Shligigh agus Contae Liatroma. Ath-ainmníodh an ceantar úd astu.

Féach freisin:

• Cath Maige Mucrama – eipic maidir le cath tharla suite idir Baile Átha an Rí agus Droichead an Chláirín
• Hipitéis substráit Ghaeilise – teangacha i nÉirinn roimh an nGaeilge
• Eiscir Riada – an tSlí Mhór, bóthar ársa i nÉirinn
• Hibernia – ainm ar Éirinn dár leis na Gréagaigh agus Rómhánaigh ársa
• Ealaín na nOileán – ealaín dúchais iarRómhánach as Éirinn agus an mBreatain
• Medb – banríon seanscéalach na gConnacht
• Táin Bó Cúailnge – suite sna Connachta agus san Ulaidh
• Táin Bó Fhliodhais – suite i nIorras
• Trícha cét – aonad críoch Gaelach
• Túath – roinn pholaitiúil Ghaelach

Ríocht na gConnacht

Ireland's main kingdoms as of 1014. Clockwise from the north-east they are Ulaid, Airgíalla, Mide, Laigin, an Mhumhain, Connachta, Bréifne and Aileach. The city-states of Dyflin, Weisforthe, Vedrafjord, Corcaigh and Luimneach are shown. Missing are kingdoms of Osraige and Uí Mhaine.

The most successful sept of the Connachta were the Uí Chonchúir of Síol Muiredaigh. They derived their surname from Conchobar mac Taidg Móir (c. 800 – 882), from whom all subsequent Uí Conchobair ríthe na gConnacht descended.

Conchobar was a nominal vassal of Máel Sechnaill mac Máele Ruanaid, Ardrí na hÉireann (bás 862). He married Máel Sechnaill's daughter, Ailbhe, and had sons Áed mac Conchobair (bás 888), Tadg mac Conchobair (bás 900) agus Cathal mac Conchobair (bás 925), all of whom subsequently reigned. Conchúr and his sons' descendants expanded the power of the Síol Muireadhaigh south into Uí Mhaine, west into Iar Chonnacht, and north into Uí Fhiachrach Mhuaidhe and Bréifne.

By the reign of Áed in Gai Bernaig (1046–1067), Connacht's kings ruled much what is now the province. Yet the Uí Chonchobair contended for control with their cousins, the Uí Ruairc of Uí Bhriúin Bhréifne. Four Ua Ruairc's achieved rule of the kingdom – Fergal Ua Ruairc (956–967), Art Uallach Ua Ruairc (1030–1046), Áed Ua Ruairc (1067–1087) agus Domnall Ua Ruairc (1098–1102). In addition, the [usurper Flaithbheartach Ua Flaithbheartaigh gained the kingship in 1092 by the expedient of blinding King Ruaidrí na Saide Buide. After 1102, the Ua Ruairc and Ua Flaithbheartaigh were suborned and confined to their own kingdoms of Bréifne and Iar Chonnacht. From then till the death of the last king in 1474, the kingship was held exclusively by the Uí Chonchúir.

The single most substantial sub-kingdom in Connacht was Uí Mhaine, which at it maximum extant enclosed central and south Contae Ros Comáin, central, east-central and south Contae na Gaillimhe, along with the territory of Lusmagh sa Mhumhain. Their rulers bore the family name Uí Cheallaigh.

Though the Uí Cheallaigh were never elevated to the provincial kingship, Uí Mhaine existed as a semi-independent kingdom both before and after the demise of the Connacht kingship. Notable rulers of Uí Maine included:

• Máine Mór (c. 357? – 407?)
• Marcán mac Tommáin (bás 653)
• Tadhg Mór Ó Ceallaigh (i réim 985–1014)
• Conchobar Maenmaige Ua Cellaigh (r. 1145–1180)
• Tadhg Ó Ceallaigh (bás 1316)
• William Buidhe Ó Cellaigh (c. 1349 – c. 1381)
• Maelsechlainn mac Taidhg Ó Cellaigh (i réim c. 1499 – 1511)

Tagairtí

  

Cúigí na hÉireann

Cúige Chonnacht - Cúige Laighean - Cúige Mumhan - Cúige Uladh